Stanisław Pakuła ps. „Krzewina” (ur. 1930, Wytyczno) jako 9-letni chłopiec był świadkiem bitwy stoczonej przez żołnierzy KOP z Armią Czerwoną pod Wytycznem. Od 1943 roku służył jako łącznik w Armii Krajowej. W 1944 roku dostał się do Zgrupowania Partyzanckiego „Jeszcze Polska nie Zginęła” dowodzonego przez płk Roberta Satanowskiego. Po wyzwoleniu został wcielony do 8. Dywizji Piechoty 2. Armii Wojska Polskiego i dotarł do Drezna. W październiku 1945 r. wstąpił do oddziału Wolność i Niezawisłość. Był adiutantem braci Taraszkiewiczów: „Jastrzębia” i „Żelaznego”. Uczestniczył w wielu akcjach m.in. rozbijaniu posterunków MO, opanowaniu Parczewa, w bitwie w Gródku Szlacheckim. Brał udział w zatrzymaniu rodziny Bolesława Bieruta, którą partyzanci przetrzymywali dwie doby, potem wypuścili. W 1947 roku został aresztowany przez UB. Spędził 8 lat w więzieniach komunistycznych m.in. na Zamku Lubelskim, we Wronkach i Jaworznie. Do emerytury pracował w górnictwie. Mieszka w Jaworznie.
00:00:10 Autoprezentacja boh. urodzonego w 1930 w Wytycznie.
00:00:26 Przedstawienie rodziców: Zofii i Józefa. Ojciec był młynarzem, matka pielęgniarką – znajomość trzech języków obcych: niemieckiego, rosyjskiego i hebrajskiego.
00:01:03 We wrześniu 1939 r. przez Wytyczno przechodzili żołnierze KOP-u z oddziałów gen. Wilhelma Orlik-Rückemanna, którzy chcieli się połączyć z gen. Franciszkiem Kleebergiem. W nocy do domu przyszedł głodny kopista, którego matka nakarmiła. Niedługo potem przyszli czerwonoarmiści – podczas wyprowadzania rodziny i polskiego żołnierza czerwonoarmista został zastrzelony. [Dygresja boh. na temat Janusza Palikota]. Pocisk zburzył część domu i rodzina zatrzymała się w szkole.
00:03:33 Lokalny młyn należał do Żydów. Podczas walki Polacy rozbili 3 radzieckie czołgi, radzieckie straty. Zwłoki czołgistów leżały, dopóki nie pochowali ich Niemcy. Kierownikiem młyna był p. Wieczorowski, matka została u niego gospodynią i rodzina zamieszkała w kantorze.
00:05:07 Działalność zgrupowania „Jeszcze Polska nie zginęła” Roberta Satanowskiego, brat Bronek dołączył do partyzantów. W okolicy działał oddział Baczyńskiego. Walki 27. Wołyńskiej Dywizji AK – okrążenie i rozbrojenie partyzantów pod Lubartowem.
00:06:50 Boh. służył w 8. dywizji piechoty, która stacjonowała w Siedlcach, dowódcą był płk Iwanczura, jego zastępcą płk Narbutt. Po powrocie ze szkolenia w Moskwie płk Satanowski zabrał boh. do 49. pułku piechoty, którym dowodził. Po zakończeniu wojny boh. dostał urlop. Gdy przyjechał w rodzinne strony, wstąpił do organizującej się partyzantki WiN, którą dowodzili: Leon Taraszkiewicz ps. ”Jastrząb” i Edward Taraszkiewicz ps. ”Żelazny”. [+]
00:08:42 W 1945 r. partyzantka podejmowała liczne akcje. 8 lipca 1946 r. oddział „Jastrzębia” kwaterował na kolonii Jamniki. „Żelazny” przyprowadził oddział NSZ Stefana Brzuszka ps. „Boruta”, po akcji zatrzymania rodziny Bieruta „Boruta” odłączył się i zginął koło Cycowa. Dowódca wysłał boh. do sąsiedniej wsi [Lipniak] po ziemniaki, w tym czasie UB zatrzymało „Jastrzębia” u dziewczyny. „Jastrząb” uciekł, a UB aresztowało osoby, które mu pomagały. Partyzanci zrobili zasadzkę koło Pieszowoli i zatrzymali dwóch ubeków, których potem wypuścili – ucieczka w lasy parczewskie. [+]
00:12:25 Zasadzka „Jastrzębia” i „Boruty” pod Chełmem, gdzie zatrzymano samochód z siostrą Bieruta – Zofią Malewską z mężem i resztą rodziny oraz kierowcą. Wyjazd do Makoszki – wspólna poranna modlitwa. Po dwóch dniach „Jastrząb” wypuścił rodzinę Bieruta – reakcja władz na jej zatrzymanie. „Boruta” odszedł do siebie do Chełma i zginął w akcji. [+]
00:14:57 W październiku partyzanci poruszający się trzema samochodami robili akcje dywersyjne w powiecie włodawskim, by wyprowadzić wojsko z miasta, na które „Jastrząb” chciał uderzyć. Boh. recytuje wiersz o „Jastrzębiu” i jego napadzie na Włodawę. [+]
00:16:38 Boh. recytuje niecenzuralny wierszyk o Leninie oraz drugi utwór rymowany.
00:17:29 Połączenie oddziału „Jastrzębia” z oddziałem z Radzynia Podlaskiego. Nieudany napad na siedzibę UB w Radzyniu w Sylwestra 1946 r., po którym oddział, uciekając przed pościgiem, dotarł do Gródka k/Parczewa. [+]
00:19:08 Akcja na posterunek UB [w Siemieniu], w której brał udział domniemany agent UB ps. „Bolek-Łapka” i Janusz Tracz „Kłos”. Podobno ciężko ranny „Jastrząb” wskazał „Bolka- Łapkę” jako swego zabójcę, za co „Łapka” został rozstrzelany – wykonanie wyroku. „Kłos” pochował „Jastrzębia” w Siemieniu. Boh. poszedł z oddziałem „Wiktora” do powiatu lubartowskiego. [Dygresja na temat spotkań z wojewodą i posłem Czarnkiem].
00:21:51 Po śmierci „Jastrzębia” „Żelazny” odesłał boh., by przygotował zimowe kwatery dla partyzantów – oczekiwanie na III wojnę. Boh. pojechał na Ziemie Zachodnie i znalazł odpowiednie kwatery. Po powrocie na Lubelszczyznę boh. zatrzymał się u Mantajów w rybakówce i tu został aresztowany. Przesłuchania we Włodawie przez wiceprokuratora Feldmana – boh. skazany na 15 lat więzienia siedział w więzieniu na Zamku w Lublinie. [+]
00:23:36 Więzienie w lubelskim Zamku, ofiary komunizmu. Boh. czeka na odkrycie miejsca pochówku „Żelaznego” i wyraża opinię na temat podziemia antykomunistycznego oraz Tuska.
[koniec samodzielnej narracji, początek wywiadu – świadek odpowiada na pytania]
00:26:10 Przed wojną boh. chodził do trzeciej klasy, od dziecka interesował się wojskiem. We wrześniu 1939 do domu przyszedł starszy sierżant KOP, którego mama nakarmiła. Refleksja na temat położenia geograficznego Polski i jej sąsiadów.
00:28:28 Żydzi przed wojną trudnili się handlem. Opinia na temat Żydów. W Wytycznie przed wojną mieszkali Ukraińcy. Boh. siedział we Wronkach z jednym z dowódców 27 Wołyńskiej Dywizji AK – Janem Szatowskim, warunki w celi. W maju młodocianych więźniów przywieziono do Jaworzna – droga ze stacji do więzienia. Boh. znał Morela, komendanta obozu w Jaworznie, który podczas okupacji był w żydowskim oddziale Chyla.
00:31:26 Wrzesień 1939 – walki żołnierzy KOP i Armii Czerwonej pod Wytycznem
00:32:42 W 1943 r. boh. był łącznikiem w partyzantce, do której już należeli kuzyni Lamontowie – przenoszenie meldunków. Bolesław Lamont przed wojną służył w wojsku, przed bitwą pod Wytycznem zabrał ze wsi chorego brata Kazimierza.
00:35:30 Jeden z mieszkańców Wytyczna wydał Niemcom Żyda, który się u nich schronił.
00:36:53 Wieści o mordach na Wołyniu, wójt Hańska był Ukraińcem. Rozbrojenie 27 Wołyńskiej Dywizji AK w okolicach Lubartowa.
00:37:55 W okolicy pojawił się oddział Baczyńskiego [przyszli z Wołynia w lutym 1944]. Latem w Łowiszowie dokonano zrzutu partyzantów Satanowskiego. „Żelazny” nazywał Lasy Parczewskie „ciotką”. Boh. został ranny w potyczce.
00:39:07 W Wigilię 1946 r. do domu Zielińskich na kolonii w Woli Wereszczyńskiej przyszedł Konieczny, który zobaczył przygotowywanie dużej ilości jedzenia i powiadomił posterunek. Na Wigilii byli rodzice Taraszkiewiczów, ale „Jastrząb” prosił, by wyszli wcześniej. Boh. stał na warcie, gdy zmienił go „Szakal” pod zabudowania podeszło wojsko, boh. uciekając został ranny w nogę. [+]
00:42:12 Boh. brał udział w walkach o Drezno, zajęcia z politrukami. Aresztowanie Baczyńskiego.
00:43:37 Boh. był w ochronie komendy MO w Warszawie przy ul. Karowej, gdy jej szefem był Franciszek Jóźwiak „Witold”. Wspomnienie Roberta Satanowskiego – podczas stacjonowania oddziału w Lubieniu Satanowski grał na pianinie. Współpraca z radziecką partyzantką, „Jastrząb” był przez jakiś czas w oddziale „Anatola” Korotowa, jego koledzy wstąpili po wyzwoleniu do UB. [+]
00:47:38 Boh. przyjechał na urlop z wojska i znalazł się w partyzantce. Brał udział w licznych akcjach, m.in. w Parczewie, Włodawie. Podczas akcji w Parczewie rabowano sklepy i zabito żydowskich milicjantów, m.in. Bociana. W boju pod Marianką zginął Józef Piasecki „Sokół”. [+]
00:49:15 Po śmierci żony boh. przyjeżdżał w rodzinne strony i tam drugi raz się ożenił.
00:50:06 Zajęcie Włodawy – boh. nosił torbę sanitarną, by opatrywać rannych. Uwolnienie więźniów z budynku UB. Do oddziału dołączył Zdzisław Pielach. W czerwcu 1946 koło Gródka odbito aresztantów z rąk NKWD. Józef Popielewicz „Stalin” został ranny.
00:53:51 Wykonywanie wyroków na konfidentach. Po dwóch dniach rodzinę Bieruta odwieziono do Parczewa – odwołanie akcji wojska. Siostra Bieruta, Zofia Malewska, powiedziała, że Berman kontroluje korespondencję prezydenta. Ciężarna żona „Boruty” siedziała w tym czasie w więzieniu, śmierć „Boruty” w Cycowie.
00:56:38 „Jastrząb” zwalczał bandy, które napadały na wioski. Pomoc ze strony miejscowej ludności. Jeden z gospodarzy poznał partyzanta, który go okradł i partyzant został zastrzelony.
00:57:44 Boh. był adiutantem „Jastrzębia”, potem „Żelaznego”. Nastroje wśród partyzantów. Partyzanckie pogrzeby – boh. uczestniczył w pogrzebie „Rysia” i „Słonia” po „krwawej Wigilii”. Partyzantów pochowano na starym cmentarzu w Woli Wereszczyńskiej. Boh. przez 28 lat pracował w kopalni, za pierwszą trzynastkę postawił kolegom pomniki. Pokłady węgla w Jaworznie.
00:59:49 Warunki w lesie, nikt nie chorował po ugryzieniu kleszczy. Śmierć „Uskoka” otoczonego w bunkrze. Boh. był w bunkrze w Zbójnie – wejście znajdowało się w stodole. Wiara w wybuch III wojny światowej. Rekwirowanie żywności w państwowych sklepach albo od Ukraińców.
01:02:28 Tortury podczas przesłuchania, wypytywanie o „Żelaznego”. Komendantem więzienia na Zamku w Lublinie był Rabarski, wspomnienie funkcjonariusza Flora. Boh. dobrze pracował w kopalni i darowano mu dwa lata kary. W więzieniu pobił kapusia i trafił do karceru.
01:06:43 Boh. poznał przyszłą żoną w więzieniu, gdzie pracowała i wydawała więźniom znaczki kontrolne. Po wyjściu na wolność ożenił się. Wspomnienie katastrofy w kopalni Danuta, w której zginęło 18 górników. Boh. ze swojej trzynastki ufundował pomniki trzem górnikom, którzy nie mieli rodzin. [+]
01:08:50 W 1951 boh. przyjechał do Jaworzna z Wronek., z więzienia wyszedł 4 marca 1955 r. Po uwolnieniu boh. dalej pracował w kopalni. Opinia na temat śmierci Stalina.
01:10:03 Komendant obozu w Jaworznie, Morel, wezwał boh., który pamiętał go z partyzantki. Wyżywienie więźniów pracujących w kopalni. Wyżywienie we Wronkach – boh. dwa razy dostał pieniądze od „Żelaznego”. Szykanowanie rodziny – brat został aresztowany na skutek donosu i przez 5 lat siedział w więzieniu. Matkę aresztowano dwa razy, za pierwszym razem siedziała 18 miesięcy, za drugim 5 lat.
01:12:52 Boh. nie namawiano do współpracy z UB, miał dobrą opinię z kopalni i dlatego skrócono mu wyrok.
01:13:25 Podczas katastrofy w kopalni Danuta zginął teść boh., który przez 50 lat organizował uroczystości upamiętniające katastrofę. Wypadki podczas pracy w kopalni.
01:14:48 W więzieniu był doktor Gwiżdż, który dawał osadzonym tabletki przeciwbólowe. Warunki w celi, we Wronkach siedzieli więźniowie polityczni, w Jaworznie także kryminalni. We Wronkach boh. siedział w celi z jednym z dowódców 27 Wołyńskiej Dywizji AK, Szatowskim vel Szatyńskim. W maju 1951 r. boh. przywieziono do Jaworzna.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.