Pakuła Stanisław

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/1226

28 lipca 2020, Jaworzno

1:17

Stanisław Pakuła ps. „Krzewina” (ur. 1930, Wytyczno) jako 9-letni chłopiec był świadkiem bitwy stoczonej przez żołnierzy KOP z Armią Czerwoną pod Wytycznem. Od 1943 roku służył jako łącznik w Armii Krajowej. W 1944 roku dostał się do Zgrupowania Partyzanckiego „Jeszcze Polska nie Zginęła” dowodzonego przez płk Roberta Satanowskiego. Po wyzwoleniu został wcielony do 8. Dywizji Piechoty 2. Armii Wojska Polskiego i dotarł do Drezna. W październiku 1945 r. wstąpił do oddziału Wolność i Niezawisłość. Był adiutantem braci Taraszkiewiczów: „Jastrzębia” i „Żelaznego”. Uczestniczył w wielu akcjach m.in. rozbijaniu posterunków MO, opanowaniu Parczewa, w bitwie w Gródku Szlacheckim. Brał udział w zatrzymaniu rodziny Bolesława Bieruta, którą partyzanci przetrzymywali dwie doby, potem wypuścili. W 1947 roku został aresztowany przez UB. Spędził 8 lat w więzieniach komunistycznych m.in. na Zamku Lubelskim, we Wronkach i Jaworznie. Do emerytury pracował w górnictwie. Mieszka w Jaworznie.

00:00:10 Autoprezentacja boh. urodzonego w 1930 w Wytycznie.
00:00:26 Przedstawienie rodziców: Zofii i Józefa. Ojciec był młynarzem, matka pielęgniarką – znajomość trzech języków obcych: niemieckiego, rosyjskiego i hebrajskiego.
00:01:03 We wrześniu 1939 r. przez Wytyczno przechodzili żołnierze KOP-u z oddziałów gen. Wilhelma Orlik-Rückemanna, którzy chcieli się połączyć z gen. Franciszkiem Kleebergiem. W nocy do domu przyszedł głodny kopista, którego matka nakarmiła. Niedługo potem przyszli czerwonoarmiści – podczas wyprowadzania rodziny i polskiego żołnierza czerwonoarmista został zastrzelony. [Dygresja boh. na temat Janusza Palikota]. Pocisk zburzył część domu i rodzina zatrzymała się w szkole.
00:03:33 Lokalny młyn należał do Żydów. Podczas walki Polacy rozbili 3 radzieckie czołgi, radzieckie straty. Zwłoki czołgistów leżały, dopóki nie pochowali ich Niemcy. Kierownikiem młyna był p. Wieczorowski, matka została u niego gospodynią i rodzina zamieszkała w kantorze.
00:05:07 Działalność zgrupowania „Jeszcze Polska nie zginęła” Roberta Satanowskiego, brat Bronek dołączył do partyzantów. W okolicy działał oddział Baczyńskiego. Walki 27. Wołyńskiej Dywizji AK – okrążenie i rozbrojenie partyzantów pod Lubartowem.
00:06:50 Boh. służył w 8. dywizji piechoty, która stacjonowała w Siedlcach, dowódcą był płk Iwanczura, jego zastępcą płk Narbutt. Po powrocie ze szkolenia w Moskwie płk Satanowski zabrał boh. do 49. pułku piechoty, którym dowodził. Po zakończeniu wojny boh. dostał urlop. Gdy przyjechał w rodzinne strony, wstąpił do organizującej się partyzantki WiN, którą dowodzili: Leon Taraszkiewicz ps. ”Jastrząb” i Edward Taraszkiewicz ps. ”Żelazny”. [+]
00:08:42 W 1945 r. partyzantka podejmowała liczne akcje. 8 lipca 1946 r. oddział „Jastrzębia” kwaterował na kolonii Jamniki. „Żelazny” przyprowadził oddział NSZ Stefana Brzuszka ps. „Boruta”, po akcji zatrzymania rodziny Bieruta „Boruta” odłączył się i zginął koło Cycowa. Dowódca wysłał boh. do sąsiedniej wsi [Lipniak] po ziemniaki, w tym czasie UB zatrzymało „Jastrzębia” u dziewczyny. „Jastrząb” uciekł, a UB aresztowało osoby, które mu pomagały. Partyzanci zrobili zasadzkę koło Pieszowoli i zatrzymali dwóch ubeków, których potem wypuścili – ucieczka w lasy parczewskie. [+]
00:12:25 Zasadzka „Jastrzębia” i „Boruty” pod Chełmem, gdzie zatrzymano samochód z siostrą Bieruta – Zofią Malewską z mężem i resztą rodziny oraz kierowcą. Wyjazd do Makoszki – wspólna poranna modlitwa. Po dwóch dniach „Jastrząb” wypuścił rodzinę Bieruta – reakcja władz na jej zatrzymanie. „Boruta” odszedł do siebie do Chełma i zginął w akcji. [+]
00:14:57 W październiku partyzanci poruszający się trzema samochodami robili akcje dywersyjne w powiecie włodawskim, by wyprowadzić wojsko z miasta, na które „Jastrząb” chciał uderzyć. Boh. recytuje wiersz o „Jastrzębiu” i jego napadzie na Włodawę. [+]
00:16:38 Boh. recytuje niecenzuralny wierszyk o Leninie oraz drugi utwór rymowany.
00:17:29 Połączenie oddziału „Jastrzębia” z oddziałem z Radzynia Podlaskiego. Nieudany napad na siedzibę UB w Radzyniu w Sylwestra 1946 r., po którym oddział, uciekając przed pościgiem, dotarł do Gródka k/Parczewa. [+]
00:19:08 Akcja na posterunek UB [w Siemieniu], w której brał udział domniemany agent UB ps. „Bolek-Łapka” i Janusz Tracz „Kłos”. Podobno ciężko ranny „Jastrząb” wskazał „Bolka- Łapkę” jako swego zabójcę, za co „Łapka” został rozstrzelany – wykonanie wyroku. „Kłos” pochował „Jastrzębia” w Siemieniu. Boh. poszedł z oddziałem „Wiktora” do powiatu lubartowskiego. [Dygresja na temat spotkań z wojewodą i posłem Czarnkiem].
00:21:51 Po śmierci „Jastrzębia” „Żelazny” odesłał boh., by przygotował zimowe kwatery dla partyzantów – oczekiwanie na III wojnę. Boh. pojechał na Ziemie Zachodnie i znalazł odpowiednie kwatery. Po powrocie na Lubelszczyznę boh. zatrzymał się u Mantajów w rybakówce i tu został aresztowany. Przesłuchania we Włodawie przez wiceprokuratora Feldmana – boh. skazany na 15 lat więzienia siedział w więzieniu na Zamku w Lublinie. [+]
00:23:36 Więzienie w lubelskim Zamku, ofiary komunizmu. Boh. czeka na odkrycie miejsca pochówku „Żelaznego” i wyraża opinię na temat podziemia antykomunistycznego oraz Tuska.
[koniec samodzielnej narracji, początek wywiadu – świadek odpowiada na pytania]
00:26:10 Przed wojną boh. chodził do trzeciej klasy, od dziecka interesował się wojskiem. We wrześniu 1939 do domu przyszedł starszy sierżant KOP, którego mama nakarmiła. Refleksja na temat położenia geograficznego Polski i jej sąsiadów.
00:28:28 Żydzi przed wojną trudnili się handlem. Opinia na temat Żydów. W Wytycznie przed wojną mieszkali Ukraińcy. Boh. siedział we Wronkach z jednym z dowódców 27 Wołyńskiej Dywizji AK – Janem Szatowskim, warunki w celi. W maju młodocianych więźniów przywieziono do Jaworzna – droga ze stacji do więzienia. Boh. znał Morela, komendanta obozu w Jaworznie, który podczas okupacji był w żydowskim oddziale Chyla.
00:31:26 Wrzesień 1939 – walki żołnierzy KOP i Armii Czerwonej pod Wytycznem
00:32:42 W 1943 r. boh. był łącznikiem w partyzantce, do której już należeli kuzyni Lamontowie – przenoszenie meldunków. Bolesław Lamont przed wojną służył w wojsku, przed bitwą pod Wytycznem zabrał ze wsi chorego brata Kazimierza.
00:35:30 Jeden z mieszkańców Wytyczna wydał Niemcom Żyda, który się u nich schronił.
00:36:53 Wieści o mordach na Wołyniu, wójt Hańska był Ukraińcem. Rozbrojenie 27 Wołyńskiej Dywizji AK w okolicach Lubartowa.
00:37:55 W okolicy pojawił się oddział Baczyńskiego [przyszli z Wołynia w lutym 1944]. Latem w Łowiszowie dokonano zrzutu partyzantów Satanowskiego. „Żelazny” nazywał Lasy Parczewskie „ciotką”. Boh. został ranny w potyczce.
00:39:07 W Wigilię 1946 r. do domu Zielińskich na kolonii w Woli Wereszczyńskiej przyszedł Konieczny, który zobaczył przygotowywanie dużej ilości jedzenia i powiadomił posterunek. Na Wigilii byli rodzice Taraszkiewiczów, ale „Jastrząb” prosił, by wyszli wcześniej. Boh. stał na warcie, gdy zmienił go „Szakal” pod zabudowania podeszło wojsko, boh. uciekając został ranny w nogę. [+]
00:42:12 Boh. brał udział w walkach o Drezno, zajęcia z politrukami. Aresztowanie Baczyńskiego.
00:43:37 Boh. był w ochronie komendy MO w Warszawie przy ul. Karowej, gdy jej szefem był Franciszek Jóźwiak „Witold”. Wspomnienie Roberta Satanowskiego – podczas stacjonowania oddziału w Lubieniu Satanowski grał na pianinie. Współpraca z radziecką partyzantką, „Jastrząb” był przez jakiś czas w oddziale „Anatola” Korotowa, jego koledzy wstąpili po wyzwoleniu do UB. [+]
00:47:38 Boh. przyjechał na urlop z wojska i znalazł się w partyzantce. Brał udział w licznych akcjach, m.in. w Parczewie, Włodawie. Podczas akcji w Parczewie rabowano sklepy i zabito żydowskich milicjantów, m.in. Bociana. W boju pod Marianką zginął Józef Piasecki „Sokół”. [+]
00:49:15 Po śmierci żony boh. przyjeżdżał w rodzinne strony i tam drugi raz się ożenił.
00:50:06 Zajęcie Włodawy – boh. nosił torbę sanitarną, by opatrywać rannych. Uwolnienie więźniów z budynku UB. Do oddziału dołączył Zdzisław Pielach. W czerwcu 1946 koło Gródka odbito aresztantów z rąk NKWD. Józef Popielewicz „Stalin” został ranny.
00:53:51 Wykonywanie wyroków na konfidentach. Po dwóch dniach rodzinę Bieruta odwieziono do Parczewa – odwołanie akcji wojska. Siostra Bieruta, Zofia Malewska, powiedziała, że Berman kontroluje korespondencję prezydenta. Ciężarna żona „Boruty” siedziała w tym czasie w więzieniu, śmierć „Boruty” w Cycowie.
00:56:38 „Jastrząb” zwalczał bandy, które napadały na wioski. Pomoc ze strony miejscowej ludności. Jeden z gospodarzy poznał partyzanta, który go okradł i partyzant został zastrzelony.
00:57:44 Boh. był adiutantem „Jastrzębia”, potem „Żelaznego”. Nastroje wśród partyzantów. Partyzanckie pogrzeby – boh. uczestniczył w pogrzebie „Rysia” i „Słonia” po „krwawej Wigilii”. Partyzantów pochowano na starym cmentarzu w Woli Wereszczyńskiej. Boh. przez 28 lat pracował w kopalni, za pierwszą trzynastkę postawił kolegom pomniki. Pokłady węgla w Jaworznie.
00:59:49 Warunki w lesie, nikt nie chorował po ugryzieniu kleszczy. Śmierć „Uskoka” otoczonego w bunkrze. Boh. był w bunkrze w Zbójnie – wejście znajdowało się w stodole. Wiara w wybuch III wojny światowej. Rekwirowanie żywności w państwowych sklepach albo od Ukraińców.
01:02:28 Tortury podczas przesłuchania, wypytywanie o „Żelaznego”. Komendantem więzienia na Zamku w Lublinie był Rabarski, wspomnienie funkcjonariusza Flora. Boh. dobrze pracował w kopalni i darowano mu dwa lata kary. W więzieniu pobił kapusia i trafił do karceru.
01:06:43 Boh. poznał przyszłą żoną w więzieniu, gdzie pracowała i wydawała więźniom znaczki kontrolne. Po wyjściu na wolność ożenił się. Wspomnienie katastrofy w kopalni Danuta, w której zginęło 18 górników. Boh. ze swojej trzynastki ufundował pomniki trzem górnikom, którzy nie mieli rodzin. [+]
01:08:50 W 1951 boh. przyjechał do Jaworzna z Wronek., z więzienia wyszedł 4 marca 1955 r. Po uwolnieniu boh. dalej pracował w kopalni. Opinia na temat śmierci Stalina.
01:10:03 Komendant obozu w Jaworznie, Morel, wezwał boh., który pamiętał go z partyzantki. Wyżywienie więźniów pracujących w kopalni. Wyżywienie we Wronkach – boh. dwa razy dostał pieniądze od „Żelaznego”. Szykanowanie rodziny – brat został aresztowany na skutek donosu i przez 5 lat siedział w więzieniu. Matkę aresztowano dwa razy, za pierwszym razem siedziała 18 miesięcy, za drugim 5 lat.
01:12:52 Boh. nie namawiano do współpracy z UB, miał dobrą opinię z kopalni i dlatego skrócono mu wyrok.
01:13:25 Podczas katastrofy w kopalni Danuta zginął teść boh., który przez 50 lat organizował uroczystości upamiętniające katastrofę. Wypadki podczas pracy w kopalni.
01:14:48 W więzieniu był doktor Gwiżdż, który dawał osadzonym tabletki przeciwbólowe. Warunki w celi, we Wronkach siedzieli więźniowie polityczni, w Jaworznie także kryminalni. We Wronkach boh. siedział w celi z jednym z dowódców 27 Wołyńskiej Dywizji AK, Szatowskim vel Szatyńskim. W maju 1951 r. boh. przywieziono do Jaworzna.
mehr...
weniger

Suchanowski Łukasz

Latusek Adam

Instytut Pileckiego

Film