Leszek Grzenia (ur. 1939, Wejherowo) pochodzi z rodziny inteligenckiej, gospodarującej w zamożnym majątku na Pomorzu. Jego ojciec był dyplomowanym rolnikiem, a matka nauczycielką. W 1942 roku ojciec pobił bauera, który chciał odebrać mu majątek. Od rozstrzelania wyratował rodzinę wuj, wysokiej rangi oficer Wehrmachtu, ale ojciec został wywieziony na roboty przymusowe do Norwegii (wrócił dwa lata po wojnie), zaś reszta rodziny biedowała w jednym pokoju, pozbawiona środków do życia. Pan Leszek był świadkiem „marszu śmierci” więźniów KL Stutthof. Matka ukryła w komórce koło domu dwóch zbiegów z kolumny więźniów. Dzięki ostrzeżeniu od niemieckego sołtysa zbiegowie zdołali uciec przed obławą i uratować się (po wojnie jeden odwiedził ich). Po wkroczeniu Armii Czerwonej pan Leszek trafił do rosyjskiego szpitala wojskowego, ranny wskutek wybuchu podczas zabawy niewybuchami. Po wojnie był represjonowany jako syn posiadacza ziemskiego, jednak udało mu się skończyć studia i przez wiele lat pracował jako nauczyciel w rodzinnej miejscowości. Na emeryturze zajmuje się promowaniem mowy i kultury kaszubskiej.
więcej...
mniej
00:00:01 Ur. 15 czerwca 1939 r. w Wejherowie. Ojciec z dziadkiem dzierżawili gospodarstwo w Nowym Kębłowie. W 1942 r. gospodarstwo zajęte przez bauera, ojciec go pobił. Dzięki wstawiennictwu brata babki, wysokiej rangi oficera Wermachtu, rodzina uniknęła rozstrzelania. Wysiedenie do rodziny Malczyńskich, bez dobytku i środków do życia. Pomoc Jana Duszeckiego, przywoził kartofle, chleb. Bieda.
00:04:10 Prezentacja boh. Zamożne gospodarstwo, dworek, dziadek dzwonił, żeby zwołać parobków z czworaków do pracy. Po zabraniu majątku ojciec pracował w kolumnach niemieckich, zajmował się końmi (skończył studia rolnicze). Ziemniaki w mundurkach do jedzenia.
00:07:12 W rodzinie troje dzieci, najmłodszy brat urodzony po wojnie. Żandarmi niemieccy budzili popłoch wśród Kaszubów.
00:09:52 W Nowym Kębłowie sołtys był Niemcem: Franciszek Soldatke. Wiekszość żandarmów była Kaszubami, w czasie wojny życie w wiosce zamarło, ludzie siedzieli w domach.
00:13:00 Rozstrzeliwanie osób niepełnosprawnych. Żandarm Mizerski.
00:15:18 W Kębłowie domy oddalone od siebie. U boh. mieszkała łączniczka „Gryfa” Anna Szaja, inną łączniczką była p. Zieman. Partyzantka TOW „Gryf Pomorski” w Będargowie. Dowódca „Gryfa” Dambek, zastrzelony przez Niemców.
00:18:20 Marsz śmierci: rzeka ubranych w pasiaki więźniów płynęła cały dzień drogą z Luzina do Zelewa, rzucanie im brukwi – łapczywie jedli, bici przez kapo. [+]
00:23:00 Dwaj Uciekinierzy z marszu śmierci z oboz w KL Stutthof – wykorzystali ogólny bałagan i schowali się w lesie, przechowani przez matkę boh. Przypadki śmierci z przejedzenia.
00:26:36 Uciekinierzy schowani w komórce przy kuchni, dzieci dotrzymały tajemnicy. Soldatke ostrzegł przed najściem gestapo, więźniowie uciekli do lasu, uratowali się. Odwiedziny uratowanego po wojnie, podziękowanie. [+]
00:30:00 Mama była odważna, do dziś nie wiadomo, kto ich wydał. Żona sołtysa zastrzelona przez Rosjan.
00:31:00 W rodzinie Soldatke mówiło się po niemiecku, znali też kaszubski i polski. Aniela Soldatke. Koniec wojny: czołgi na podwórku, znajomość z żołnierzami radzieckimi, piekli placki z ziemniaków, plińce. Walki Niemców z Rosjanami, walki o Wejherowo. Zabawy bronią: niewybuchy, niewypały, kolega raniony pociskiem panzerfaust. Boh., brat i siostra ranieni rozmontowanym granatem, leczeni w radzieckim szpitalu.
00:40:48 Żona sołtysa donosiła Niemcom, została rozstrzelana przez Rosjan. Rosjanie niszczyli wszystko, co Niemcy stworzyli, niemieckie porządki, wprowadzili nienawiść między ludźmi. Tępili łamanie prawa przez swoich żołnierzy: rozstrzeliwanie za kradzież albo gwałt.
00:43:43 Pozostałości broni, sprzętu w lasach i na polach, niewybuchy, mogiły niemieckie i radzieckie po przejściu frontu.
00:45:15 Mama boh. była nauczycielką, ukończyła seminarium nauczycielskie w Nowym Sączu, zatrudniona w (zniszczonej) szkole w Kębłowie.
00:46:28 Ojciec zabrany na roboty za pobicie niemieckiego bauera – był w Norwegii, zajmował się końmi. Wrócił w 1947 r. Nie odzyskał majątku, bieda po wojnie. Ojciec słabo radził sobie w gospodarstwie. Przeprowadzka do mieszkania służbowego w szkole kębłowskiej.
00:49:49 Represje i prześladowania boh. za pochodzenie („syn obszarnika”). Rosjanie zastrzelili żonę sołtysa za donoszenie.
00:51:23 Wuj, oficer AK, więziony przez 7 lat „żołnierz wyklęty”, ukrywał się u matki. Nauka na uniwersytecie. Chemia – pasja naukowa. Nauka z córkami.
00:55:40 Boh. nie pozwalano – jako synowi obszarnika – uczyć się w liceum pedagogicznym, ale miał poparcie nauczycieli. Przynależnośc do ZMP – wyrzucony po 2 dniach. Represje, oszukiwanie władz.
00:59:32 Wizyta w motylarni w Hamburgu. Boh. został nauczycielem. Wstąpienie do związku łowieckiego, odstrzał i preparowanie ptaków, ochrona przyrody. Osłabianie roli PZPR we wsi. Przygoda z dzikiem.
01:07:50 Kłusownictwo w Afryce. Boh. został nauczycielem, żona i siostra też. Walczy o zachowanie języka i kultury kaszubskiej. Różne odmiany kaszubskiego. Boh. był dyrektorem szkoły, pracował w niej do emerytury w 1989 r.
więcej...
mniej
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Warszawie
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Pon. - Pt. 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Berlinie
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Wt. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
Ta strona wykorzystuje pliki 'cookies'. Więcej informacji
W Archiwum Instytutu Pileckiego gromadzimy i udostępniamy dokumenty w wersji cyfrowej. Zapisane są w nich losy obywateli polskich, którzy w XX wieku doświadczyli dwóch totalitaryzmów: niemieckiego i sowieckiego. Pozyskujemy kopie cyfrowe dokumentów, których oryginały znajdują się w zbiorach wielu instytucji polskich i zagranicznych, m.in.: Bundesarchiv, United Nations Archives, brytyjskich National Archives i polskich archiwów państwowych. Budujemy w ten sposób centrum wiedzy i ośrodek kompleksowych badań nad II wojną światową i podwójną okupacją w Polsce. Dla naukowców, dziennikarzy, ludzi kultury, rodzin ofiar i świadków zbrodni oraz wszystkich innych zainteresowanych historią.
Portal internetowy archiwum.instytutpileckiego.pl prezentuje pełny katalog naszych zbiorów. Pozwala się po nich poruszać z wykorzystaniem funkcji pełnotekstowego przeszukiwania dokumentów. Zawiera także opisy poszczególnych obiektów. Z treścią dokumentów zapoznać się można tylko w czytelniach Biblioteki Instytutu Pileckiego w Warszawie i w Berlinie, w których nasi pracownicy służą pomocą w przypadku pytań dotyczących zbiorów, pomagają użytkownikom w korzystaniu z naszych katalogów internetowych, umożliwiają wgląd do materiałów objętych ograniczeniami dostępności.
Niektóre dokumenty, np. te pochodzące z kolekcji Bundesarchiv czy Ośrodka Karta, są jednak objęte ograniczeniami dostępności, które wynikają z umów między Instytutem a tymi instytucjami. Po przybyciu do Biblioteki należy wówczas dopełnić formalności, podpisując stosowne oświadczenia, aby uzyskać dostęp do treści dokumentów na miejscu. Informacje dotyczące ograniczeń dostępu są zawarte w regulaminie Biblioteki. Przed wizytą zachęcamy do zapoznania się z zakresem i strukturą naszych zasobów archiwalnych, bibliotecznych i audiowizualnych, a także z regulaminem[hiperłącze] pobytu i korzystania ze zbiorów.
Wszystkich zainteresowanych skorzystaniem z naszych zbiorów zapraszamy do siedziby Instytutu Pileckiego przy ul. Stawki 2 w Warszawie. Biblioteka jest otwarta od poniedziałku do piątku w godzinach 9.00–15.00. Przed wizytą należy się umówić. Można to zrobić, wysyłając e-mail na adres czytelnia@instytutpileckiego.pl lub dzwoniąc pod numer (+48) 22 182 24 75.
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Berlinie znajduje się przy Pariser Platz 4a. Jest otwarta od wtorku do piątku w godzinach 10.30–17.30. Wizytę można odbyć po wcześniejszym umówieniu się, wysyłając e-mail na adres bibliothek@pileckiinstitut.de lub dzwoniąc pod numer (+49) 30 275 78 955.
Prosimy zapoznać się z polityką prywatności. Korzystanie z serwisu internetowego oznacza akceptację jego warunków.