Leszek Grzenia (ur. 1939, Wejherowo) pochodzi z rodziny inteligenckiej, gospodarującej w zamożnym majątku na Pomorzu. Jego ojciec był dyplomowanym rolnikiem, a matka nauczycielką. W 1942 roku ojciec pobił bauera, który chciał odebrać mu majątek. Od rozstrzelania wyratował rodzinę wuj, wysokiej rangi oficer Wehrmachtu, ale ojciec został wywieziony na roboty przymusowe do Norwegii (wrócił dwa lata po wojnie), zaś reszta rodziny biedowała w jednym pokoju, pozbawiona środków do życia. Pan Leszek był świadkiem „marszu śmierci” więźniów KL Stutthof. Matka ukryła w komórce koło domu dwóch zbiegów z kolumny więźniów. Dzięki ostrzeżeniu od niemieckego sołtysa zbiegowie zdołali uciec przed obławą i uratować się (po wojnie jeden odwiedził ich). Po wkroczeniu Armii Czerwonej pan Leszek trafił do rosyjskiego szpitala wojskowego, ranny wskutek wybuchu podczas zabawy niewybuchami. Po wojnie był represjonowany jako syn posiadacza ziemskiego, jednak udało mu się skończyć studia i przez wiele lat pracował jako nauczyciel w rodzinnej miejscowości. Na emeryturze zajmuje się promowaniem mowy i kultury kaszubskiej.
more...
less
00:00:01 Ur. 15 czerwca 1939 r. w Wejherowie. Ojciec z dziadkiem dzierżawili gospodarstwo w Nowym Kębłowie. W 1942 r. gospodarstwo zajęte przez bauera, ojciec go pobił. Dzięki wstawiennictwu brata babki, wysokiej rangi oficera Wermachtu, rodzina uniknęła rozstrzelania. Wysiedenie do rodziny Malczyńskich, bez dobytku i środków do życia. Pomoc Jana Duszeckiego, przywoził kartofle, chleb. Bieda.
00:04:10 Prezentacja boh. Zamożne gospodarstwo, dworek, dziadek dzwonił, żeby zwołać parobków z czworaków do pracy. Po zabraniu majątku ojciec pracował w kolumnach niemieckich, zajmował się końmi (skończył studia rolnicze). Ziemniaki w mundurkach do jedzenia.
00:07:12 W rodzinie troje dzieci, najmłodszy brat urodzony po wojnie. Żandarmi niemieccy budzili popłoch wśród Kaszubów.
00:09:52 W Nowym Kębłowie sołtys był Niemcem: Franciszek Soldatke. Wiekszość żandarmów była Kaszubami, w czasie wojny życie w wiosce zamarło, ludzie siedzieli w domach.
00:13:00 Rozstrzeliwanie osób niepełnosprawnych. Żandarm Mizerski.
00:15:18 W Kębłowie domy oddalone od siebie. U boh. mieszkała łączniczka „Gryfa” Anna Szaja, inną łączniczką była p. Zieman. Partyzantka TOW „Gryf Pomorski” w Będargowie. Dowódca „Gryfa” Dambek, zastrzelony przez Niemców.
00:18:20 Marsz śmierci: rzeka ubranych w pasiaki więźniów płynęła cały dzień drogą z Luzina do Zelewa, rzucanie im brukwi – łapczywie jedli, bici przez kapo. [+]
00:23:00 Dwaj Uciekinierzy z marszu śmierci z oboz w KL Stutthof – wykorzystali ogólny bałagan i schowali się w lesie, przechowani przez matkę boh. Przypadki śmierci z przejedzenia.
00:26:36 Uciekinierzy schowani w komórce przy kuchni, dzieci dotrzymały tajemnicy. Soldatke ostrzegł przed najściem gestapo, więźniowie uciekli do lasu, uratowali się. Odwiedziny uratowanego po wojnie, podziękowanie. [+]
00:30:00 Mama była odważna, do dziś nie wiadomo, kto ich wydał. Żona sołtysa zastrzelona przez Rosjan.
00:31:00 W rodzinie Soldatke mówiło się po niemiecku, znali też kaszubski i polski. Aniela Soldatke. Koniec wojny: czołgi na podwórku, znajomość z żołnierzami radzieckimi, piekli placki z ziemniaków, plińce. Walki Niemców z Rosjanami, walki o Wejherowo. Zabawy bronią: niewybuchy, niewypały, kolega raniony pociskiem panzerfaust. Boh., brat i siostra ranieni rozmontowanym granatem, leczeni w radzieckim szpitalu.
00:40:48 Żona sołtysa donosiła Niemcom, została rozstrzelana przez Rosjan. Rosjanie niszczyli wszystko, co Niemcy stworzyli, niemieckie porządki, wprowadzili nienawiść między ludźmi. Tępili łamanie prawa przez swoich żołnierzy: rozstrzeliwanie za kradzież albo gwałt.
00:43:43 Pozostałości broni, sprzętu w lasach i na polach, niewybuchy, mogiły niemieckie i radzieckie po przejściu frontu.
00:45:15 Mama boh. była nauczycielką, ukończyła seminarium nauczycielskie w Nowym Sączu, zatrudniona w (zniszczonej) szkole w Kębłowie.
00:46:28 Ojciec zabrany na roboty za pobicie niemieckiego bauera – był w Norwegii, zajmował się końmi. Wrócił w 1947 r. Nie odzyskał majątku, bieda po wojnie. Ojciec słabo radził sobie w gospodarstwie. Przeprowadzka do mieszkania służbowego w szkole kębłowskiej.
00:49:49 Represje i prześladowania boh. za pochodzenie („syn obszarnika”). Rosjanie zastrzelili żonę sołtysa za donoszenie.
00:51:23 Wuj, oficer AK, więziony przez 7 lat „żołnierz wyklęty”, ukrywał się u matki. Nauka na uniwersytecie. Chemia – pasja naukowa. Nauka z córkami.
00:55:40 Boh. nie pozwalano – jako synowi obszarnika – uczyć się w liceum pedagogicznym, ale miał poparcie nauczycieli. Przynależnośc do ZMP – wyrzucony po 2 dniach. Represje, oszukiwanie władz.
00:59:32 Wizyta w motylarni w Hamburgu. Boh. został nauczycielem. Wstąpienie do związku łowieckiego, odstrzał i preparowanie ptaków, ochrona przyrody. Osłabianie roli PZPR we wsi. Przygoda z dzikiem.
01:07:50 Kłusownictwo w Afryce. Boh. został nauczycielem, żona i siostra też. Walczy o zachowanie języka i kultury kaszubskiej. Różne odmiany kaszubskiego. Boh. był dyrektorem szkoły, pracował w niej do emerytury w 1989 r.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.