January Wysocki ps. „Żabka” (ur. 1931, Osówek) jest synem polskich nauczycieli z Kaszub: Alojzego Wysockiego, który został zamordowany w Szpręgawsku w październiku 1939 roku i Czesławy Wysockiej z d. Klin, więzionej w niemieckich obozach koncentracyjnych w Sztutowie i Dachau. Podczas II wojny światowej służył jako małoletni łącznik w Tajnej Organizacji Wojskowej „Gryf Pomorski”. Przysięgę złożył przed por. Janem Szalewskim ps. „Sokół”. Po wojnie ukończył studia leśnicze w Poznaniu, gdzie był świadkiem wydarzeń czerwcowych 1956 roku. Obecnie w stopniu kapitana rezerwy Wojska Polskiego, jest prezesem oddziału Związku Inwalidów Wojennych w Sławnie.
[00:00:07] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1931 r. w Osówku, pow. Starogard Gdański.
[00:00:35] Przedstawienie rodziców: Czesławy i Alojzego Wysockich. Ojciec był kierownikiem szkoły w Osówku. Przed wybuchem wojny boh. ukończył dwie klasy. Latem 1939 r. do wsi przyjechali polscy żołnierze, którzy zajęli szkołę, pod koniec sierpnia żołnierze odeszli. Samoloty nad wsią 1 września – ojciec miał radio i stąd dowiedziano się o niemieckiej napaści.
[00:04:00] Wspomnienie niemieckiego samolotu, który wylądował koło wsi latem 1939 r. – pilot został zabrany przez policjanta i ojca boh., a samolot odesłano pociągiem do Niemiec. Ludzie pracujący w polu mówili o osobach, które uciekły z samolotu do lasu. Boh. widział spalone papiery leżące koło maszyny. [+]
[00:07:53] Szkołę zajęli żołnierze Wehrmachtu, ich dowódca, kapitan, rozmawiał z ojcem. Pewnego dnia wrócił z odprawy w Starogardzie i poradził ojcu, by wyjechał – jego reakcja. Ojca wezwano do gminy w Osiecznej na zebranie dotyczące pracy w szkole – zatrzymanych mężczyzn, w tym ojca, przewieziono do Skórcza i zatrudniono przy załadowywaniu wagonów. Matka i boh. dowiedzieli się w Osiecznej, że ojciec jest w Skórczu – spotkanie z ojcem, który oddał obrączkę. Wiadomość o śmierci ojca przekazał znajomy nauczyciel – więźniów przewieziono do Starogardu, potem rozstrzelano w lesie. [+]
[00:19:15] Boh. po wojnie dowiedział się dlaczego ojca rozstrzelano – miejsce pamięci w Lesie Szpęgawskim. W 1944 r. Niemcy otworzyli groby i spalili szczątki, dlatego dzisiaj nie wiadomo, ile osób w tym miejscu zamordowano.
[00:20:55] Po zabraniu ojca rodzina musiała opuścić szkołę – postawa sołtysa wsi, przeprowadzka. Boh. nie chodził do szkoły, w której podjęli pracę niemieccy nauczyciele. Boh. znał niemiecki, którego uczyli go rodzice. Matka i boh. pracowali w lesie – kontakt z partyzantami „Gryfa Kaszubskiego”, potem „Gryfa Pomorskiego”. Miejsca ukrywania meldunków.
[00:28:05] Matkę przesłuchiwali gestapowcy. Po napaści Niemiec na Związek Radziecki aresztowano ją, a boh. i siostra zostali wysłani do pracy w gospodarstwie rolnym, w którym osiedlono Niemców z Łotwy. W gospodarstwie pracowało czterech Polaków.
[00:32:24] Matka nie podpisała volkslisty – zachowanie nauczyciela, który był w mundurze SA. Podział ludności Pomorza na cztery kategorie folksdojczów. Działalność namiestnika Alberta Forstera.
[00:37:20] W październiku 1939 r. Niemcy zorganizowali szkołę we wsi – spisanie dzieci. Boh., znający niemiecki, miał pełnić rolę tłumacza. Powody wyrzucenia ze szkoły. Kierownik szkoły naciskał na matkę, by podpisała volkslistę. Boh. pracował u bauera Baltendeutscha – zmiana jego zachowania po zabraniu matki do obozu, odebranie kartek na żywność. Zdobywanie jedzenia na terenie gospodarstwa, wykonywane prace.
[00:45:28] Pewnego dnia do bauera przyjechało czterech esesmanów – pytania o pracowników, podejrzenia o przynależność do partyzantki. Wobec groźby wywiezienia do obozu boh. uciekł do lasu – okoliczności wstąpienia do oddziału Jana Szalewskiego ps. „Soból”. Wspieranie partyzantów przez miejscową ludność. Powiązania „Gryfa Pomorskiego” z AK, zadania osób współpracujących z partyzantami.
[00:51:38] Po zabraniu matki siostra wyjechała do Torunia i zamieszkała u ciotki. Matka trafiła do obozu w Stutthofie, potem do podobozu w Lubichowie, gdzie więźniarki kopały torf. Stan jej zdrowia po wojnie – spotkanie rodziny u wuja w Lubiczu. Rodzina zamieszkała w Starogardzie, gdzie matka podjęła pracę w szkole – jej śmierć w 1947 r.
[00:57:55] W czasie egzekucji, w której zabito ojca, nie rozstrzelano ostatniej grupy nauczycieli. Wśród ocalonych był znajomy rodziców. Wyjazdy szpicli z Osówka.
[01:01:15] Matka dowiedziała się, że informacji na temat ojca może jej udzielić gauleiter Albert Forster – wyjazd do Gdańska. Przebieg spotkania z Forsterem w Dworze Artusa. [+]
[01:06:07] Miejsca ukrywania się partyzantów. Boh. trafił do bunkra w lesie, dowódca okazał się znajomym ojca i przyjął go do oddziału. Boh. szkolił Józef Miloch – powierzone zadania. Sylwetka Józefa Milocha, który został złapany przez Niemców w 1944 r. i trafił do więzienia w Berlinie, gdzie doczekał do wyzwolenia. Wspomnienie dyrektora liceum w Starogardzie Alojzego Bruskiego.
[01:17:35] Boh. był sprawdzany przez dwa miesiące po przybyciu do oddziału. Złożenie przysięgi. Sylwetka księdza Józefa Wrycza, nagroda za jego głowę. Tarcia w dowództwie – sprawa Gierszewskiego i Dambka. Liczebność oddziałów „Gryfa”.
[01:24:56] Boh. brał udział w organizowaniu i dostarczaniu żywności dla partyzantów. Warunki życia w lesie. Zagrożenie ze strony niemieckich patroli. Zmiana miejsc pobytu. Wspomnienie wyprawy po żywność – wizyta w gospodarstwie – okoliczności złapania przez esesmanów z Jagdtkommando, skutki pobicia. Opatrzenie rany przez sanitariuszkę. [+]
[01:36:22] Obserwacje linii kolejowej biegnącej przez Bory Tucholskie. Boh. miał dyżur w Wigilię – piosenki i kolędy śpiewane przez niemieckich żołnierzy. [+]
[01:40:00] Boh. miał zanieść meldunek do oddalonego bunkra, po drodze widział samochód Jagdkommando. Oczekiwanie z pistoletem na esesmanów – rzeczywisty sprawca hałasów w lesie. Polowania przy pomocy wnyków.
[01:45:50] Niemiecki odwet po akcji wysadzenia pociągu. Boh. brał udział w poszukiwaniu miejsca następnej akcji – ucieczka przed pasażerami drezyny, pomoc ze strony sołtysa pobliskiej wsi. Powrót do oddziału z rannym kolegą. Po wojnie boh. dowiedział się, że sołtys został aresztowany i nie wrócił z obozu w Stutthofie.
[01:56:56] W niektórych bunkrach były piecyki-kozy – możliwość przygotowania jedzenia. Poczęstunek po udanej akcji – wspomnienie wypitego bimbru. Powiadamianie członków „Gryfa”, którzy mieszkali na wsi. Jednym z zadań boh. było czyszczenie broni.
[02:01:50] Niemieckie obławy na terenach leśnych, do odkrytych bunkrów wrzucano granaty. Boh. był w bunkrze dowództwa koło wsi Ostrowite, który zwano „pałacykiem” – kilka połączonych komór, stan po wojnie.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.