January Wysocki ps. „Żabka” (ur. 1931, Osówek) jest synem polskich nauczycieli z Kaszub: Alojzego Wysockiego, który został zamordowany w Szpręgawsku w październiku 1939 roku i Czesławy Wysockiej z d. Klin, więzionej w niemieckich obozach koncentracyjnych w Sztutowie i Dachau. Podczas II wojny światowej służył jako małoletni łącznik w Tajnej Organizacji Wojskowej „Gryf Pomorski”. Przysięgę złożył przed por. Janem Szalewskim ps. „Sokół”. Po wojnie ukończył studia leśnicze w Poznaniu, gdzie był świadkiem wydarzeń czerwcowych 1956 roku. Obecnie w stopniu kapitana rezerwy Wojska Polskiego, jest prezesem oddziału Związku Inwalidów Wojennych w Sławnie.
[00:00:07] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1931 r. w Osówku, pow. Starogard Gdański.
[00:00:35] Przedstawienie rodziców: Czesławy i Alojzego Wysockich. Ojciec był kierownikiem szkoły w Osówku. Przed wybuchem wojny boh. ukończył dwie klasy. Latem 1939 r. do wsi przyjechali polscy żołnierze, którzy zajęli szkołę, pod koniec sierpnia żołnierze odeszli. Samoloty nad wsią 1 września – ojciec miał radio i stąd dowiedziano się o niemieckiej napaści.
[00:04:00] Wspomnienie niemieckiego samolotu, który wylądował koło wsi latem 1939 r. – pilot został zabrany przez policjanta i ojca boh., a samolot odesłano pociągiem do Niemiec. Ludzie pracujący w polu mówili o osobach, które uciekły z samolotu do lasu. Boh. widział spalone papiery leżące koło maszyny. [+]
[00:07:53] Szkołę zajęli żołnierze Wehrmachtu, ich dowódca, kapitan, rozmawiał z ojcem. Pewnego dnia wrócił z odprawy w Starogardzie i poradził ojcu, by wyjechał – jego reakcja. Ojca wezwano do gminy w Osiecznej na zebranie dotyczące pracy w szkole – zatrzymanych mężczyzn, w tym ojca, przewieziono do Skórcza i zatrudniono przy załadowywaniu wagonów. Matka i boh. dowiedzieli się w Osiecznej, że ojciec jest w Skórczu – spotkanie z ojcem, który oddał obrączkę. Wiadomość o śmierci ojca przekazał znajomy nauczyciel – więźniów przewieziono do Starogardu, potem rozstrzelano w lesie. [+]
[00:19:15] Boh. po wojnie dowiedział się dlaczego ojca rozstrzelano – miejsce pamięci w Lesie Szpęgawskim. W 1944 r. Niemcy otworzyli groby i spalili szczątki, dlatego dzisiaj nie wiadomo, ile osób w tym miejscu zamordowano.
[00:20:55] Po zabraniu ojca rodzina musiała opuścić szkołę – postawa sołtysa wsi, przeprowadzka. Boh. nie chodził do szkoły, w której podjęli pracę niemieccy nauczyciele. Boh. znał niemiecki, którego uczyli go rodzice. Matka i boh. pracowali w lesie – kontakt z partyzantami „Gryfa Kaszubskiego”, potem „Gryfa Pomorskiego”. Miejsca ukrywania meldunków.
[00:28:05] Matkę przesłuchiwali gestapowcy. Po napaści Niemiec na Związek Radziecki aresztowano ją, a boh. i siostra zostali wysłani do pracy w gospodarstwie rolnym, w którym osiedlono Niemców z Łotwy. W gospodarstwie pracowało czterech Polaków.
[00:32:24] Matka nie podpisała volkslisty – zachowanie nauczyciela, który był w mundurze SA. Podział ludności Pomorza na cztery kategorie folksdojczów. Działalność namiestnika Alberta Forstera.
[00:37:20] W październiku 1939 r. Niemcy zorganizowali szkołę we wsi – spisanie dzieci. Boh., znający niemiecki, miał pełnić rolę tłumacza. Powody wyrzucenia ze szkoły. Kierownik szkoły naciskał na matkę, by podpisała volkslistę. Boh. pracował u bauera Baltendeutscha – zmiana jego zachowania po zabraniu matki do obozu, odebranie kartek na żywność. Zdobywanie jedzenia na terenie gospodarstwa, wykonywane prace.
[00:45:28] Pewnego dnia do bauera przyjechało czterech esesmanów – pytania o pracowników, podejrzenia o przynależność do partyzantki. Wobec groźby wywiezienia do obozu boh. uciekł do lasu – okoliczności wstąpienia do oddziału Jana Szalewskiego ps. „Soból”. Wspieranie partyzantów przez miejscową ludność. Powiązania „Gryfa Pomorskiego” z AK, zadania osób współpracujących z partyzantami.
[00:51:38] Po zabraniu matki siostra wyjechała do Torunia i zamieszkała u ciotki. Matka trafiła do obozu w Stutthofie, potem do podobozu w Lubichowie, gdzie więźniarki kopały torf. Stan jej zdrowia po wojnie – spotkanie rodziny u wuja w Lubiczu. Rodzina zamieszkała w Starogardzie, gdzie matka podjęła pracę w szkole – jej śmierć w 1947 r.
[00:57:55] W czasie egzekucji, w której zabito ojca, nie rozstrzelano ostatniej grupy nauczycieli. Wśród ocalonych był znajomy rodziców. Wyjazdy szpicli z Osówka.
[01:01:15] Matka dowiedziała się, że informacji na temat ojca może jej udzielić gauleiter Albert Forster – wyjazd do Gdańska. Przebieg spotkania z Forsterem w Dworze Artusa. [+]
[01:06:07] Miejsca ukrywania się partyzantów. Boh. trafił do bunkra w lesie, dowódca okazał się znajomym ojca i przyjął go do oddziału. Boh. szkolił Józef Miloch – powierzone zadania. Sylwetka Józefa Milocha, który został złapany przez Niemców w 1944 r. i trafił do więzienia w Berlinie, gdzie doczekał do wyzwolenia. Wspomnienie dyrektora liceum w Starogardzie Alojzego Bruskiego.
[01:17:35] Boh. był sprawdzany przez dwa miesiące po przybyciu do oddziału. Złożenie przysięgi. Sylwetka księdza Józefa Wrycza, nagroda za jego głowę. Tarcia w dowództwie – sprawa Gierszewskiego i Dambka. Liczebność oddziałów „Gryfa”.
[01:24:56] Boh. brał udział w organizowaniu i dostarczaniu żywności dla partyzantów. Warunki życia w lesie. Zagrożenie ze strony niemieckich patroli. Zmiana miejsc pobytu. Wspomnienie wyprawy po żywność – wizyta w gospodarstwie – okoliczności złapania przez esesmanów z Jagdtkommando, skutki pobicia. Opatrzenie rany przez sanitariuszkę. [+]
[01:36:22] Obserwacje linii kolejowej biegnącej przez Bory Tucholskie. Boh. miał dyżur w Wigilię – piosenki i kolędy śpiewane przez niemieckich żołnierzy. [+]
[01:40:00] Boh. miał zanieść meldunek do oddalonego bunkra, po drodze widział samochód Jagdkommando. Oczekiwanie z pistoletem na esesmanów – rzeczywisty sprawca hałasów w lesie. Polowania przy pomocy wnyków.
[01:45:50] Niemiecki odwet po akcji wysadzenia pociągu. Boh. brał udział w poszukiwaniu miejsca następnej akcji – ucieczka przed pasażerami drezyny, pomoc ze strony sołtysa pobliskiej wsi. Powrót do oddziału z rannym kolegą. Po wojnie boh. dowiedział się, że sołtys został aresztowany i nie wrócił z obozu w Stutthofie.
[01:56:56] W niektórych bunkrach były piecyki-kozy – możliwość przygotowania jedzenia. Poczęstunek po udanej akcji – wspomnienie wypitego bimbru. Powiadamianie członków „Gryfa”, którzy mieszkali na wsi. Jednym z zadań boh. było czyszczenie broni.
[02:01:50] Niemieckie obławy na terenach leśnych, do odkrytych bunkrów wrzucano granaty. Boh. był w bunkrze dowództwa koło wsi Ostrowite, który zwano „pałacykiem” – kilka połączonych komór, stan po wojnie.
więcej...
mniej
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Warszawie
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Pon. - Pt. 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Berlinie
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Wt. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
Ta strona wykorzystuje pliki 'cookies'. Więcej informacji
W Archiwum Instytutu Pileckiego gromadzimy i udostępniamy dokumenty w wersji cyfrowej. Zapisane są w nich losy obywateli polskich, którzy w XX wieku doświadczyli dwóch totalitaryzmów: niemieckiego i sowieckiego. Pozyskujemy kopie cyfrowe dokumentów, których oryginały znajdują się w zbiorach wielu instytucji polskich i zagranicznych, m.in.: Bundesarchiv, United Nations Archives, brytyjskich National Archives i polskich archiwów państwowych. Budujemy w ten sposób centrum wiedzy i ośrodek kompleksowych badań nad II wojną światową i podwójną okupacją w Polsce. Dla naukowców, dziennikarzy, ludzi kultury, rodzin ofiar i świadków zbrodni oraz wszystkich innych zainteresowanych historią.
Portal internetowy archiwum.instytutpileckiego.pl prezentuje pełny katalog naszych zbiorów. Pozwala się po nich poruszać z wykorzystaniem funkcji pełnotekstowego przeszukiwania dokumentów. Zawiera także opisy poszczególnych obiektów. Z treścią dokumentów zapoznać się można tylko w czytelniach Biblioteki Instytutu Pileckiego w Warszawie i w Berlinie, w których nasi pracownicy służą pomocą w przypadku pytań dotyczących zbiorów, pomagają użytkownikom w korzystaniu z naszych katalogów internetowych, umożliwiają wgląd do materiałów objętych ograniczeniami dostępności.
Niektóre dokumenty, np. te pochodzące z kolekcji Bundesarchiv czy Ośrodka Karta, są jednak objęte ograniczeniami dostępności, które wynikają z umów między Instytutem a tymi instytucjami. Po przybyciu do Biblioteki należy wówczas dopełnić formalności, podpisując stosowne oświadczenia, aby uzyskać dostęp do treści dokumentów na miejscu. Informacje dotyczące ograniczeń dostępu są zawarte w regulaminie Biblioteki. Przed wizytą zachęcamy do zapoznania się z zakresem i strukturą naszych zasobów archiwalnych, bibliotecznych i audiowizualnych, a także z regulaminem[hiperłącze] pobytu i korzystania ze zbiorów.
Wszystkich zainteresowanych skorzystaniem z naszych zbiorów zapraszamy do siedziby Instytutu Pileckiego przy ul. Stawki 2 w Warszawie. Biblioteka jest otwarta od poniedziałku do piątku w godzinach 9.00–15.00. Przed wizytą należy się umówić. Można to zrobić, wysyłając e-mail na adres czytelnia@instytutpileckiego.pl lub dzwoniąc pod numer (+48) 22 182 24 75.
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Berlinie znajduje się przy Pariser Platz 4a. Jest otwarta od wtorku do piątku w godzinach 10.30–17.30. Wizytę można odbyć po wcześniejszym umówieniu się, wysyłając e-mail na adres bibliothek@pileckiinstitut.de lub dzwoniąc pod numer (+49) 30 275 78 955.
Prosimy zapoznać się z polityką prywatności. Korzystanie z serwisu internetowego oznacza akceptację jego warunków.