Stanisław Brzosko (ur. 1922, Zagłębie Dąbrowskie) wspomina dzieciństwo oraz początek wojny. Opisuje Grodno, harcerstwo oraz początki działalności w konspiracji. Mówi o Szkole Podchorążych Rezerwy. Wspomina powstanie warszawskie, m.in. zdobycie PAST-y i akcję pod kinem Colosseum.
Streszczenie relacji (UWAGA: czasy wg plików oryginalnych, a nie zmontowanej relacji!) PWOK0116 [00:00:08] Ojciec boh. pracował jako główny mechanik w kopalni, a matka zajmowała się domem i dziećmi. Boh. miał szczęśliwe dzieciństwo, ojciec dobrze zarabiał.
[00:03:04] Ojciec umarł, kiedy boh. miał 9 lat. Firma zaproponowała, żeby rodzina przeniosła się w inne miejsce. Przenieśli się do Białegostoku.
[00:07:11] W Białymstoku chodził do prywatnej szkoły powszechnej, później do gimnazjum. Dyrektorem gimnazjum był ksiądz. Boh. był harcerzem, odbył kurs obrony przeciwlotniczej.
[00:10:09] Po obozie pojechali na wieś, słuchał rozmów dorosłych na tematy wojenne.
[00:11:30] Wrócili do Białegostoku. 1 września [1939] zobaczył nadlatujące niemieckie samoloty.
[00:13:05] Ewakuacja harcerzy na wschód. Dotarli do wschodniej granicy, po czym zatrzymali się w szkole w małej miejscowości. Delegacja komunistów z Białorusi chciała ich zatrzymać, po dyskusji zabrali im kilka rowerów.
[00:16:55] Pierwszy bój w składzie wojska i straży granicznej.
[00:18:30] W Grodnie organizowali kompanię samoobrony, harcerze się zgłosili na ochotnika, dostali francuskie karabiny. Po walce kompania została rozpuszczona.
[00:20:55] Wracając do domu natknęli się na radziecki patrol. Schowali się w lesie. Starsza kobieta napotkana po drodze, nakarmiła ich. Pokonali 70 km i dotarli do Białegostoku.
[00:23:30] Białystok był pod okupacja sowiecką. Po Nowym Roku [1940] zaczęły się akcje NKWD. Szukali kogoś, kto by donosił na kolegów. W mieście były rozwieszone portrety Stalina.
[00:26:20] W domu matki boh. zamieszkali lotnicy radzieccy. Pomoc lotnika Anatola.
[00:28:25] Wiedząc, że szykują się wywózki ludzi na Syberię, matka boh. kazała mu się ukryć. Dostał się przez zieloną granicę do Warszawy. Spędził całą okupację u wujostwa.
[00:30:50] Istniało przekonanie, że za chwilę wojna się skończy. Zimę spędził w leśniczówce. W 1940 roku wstąpił do konspiracji.
[00:34:10] Organizowanie szkoły podchorążych rezerwy.
[00:36:45] Po przeszkoleniu zajęli się zdobywaniem broni. Dowódca batalionu.
[00:40:00] Wyższa szkoła politechniczna, do której dostał się boh.
[00:42:46] Boh. brał udział w plutonie dywersyjnym, był przy egzekucji Niemca.
[00:44:15] Boh. poznał w szkole budowy maszyn Niemca, który pomógł mu uciec przed wywózką na roboty.
[00:45:36] Boh. był świadkiem egzekucji, łapanek. Można było być złapanym na ulicy i trafić do Oświęcimia.
[00:47:24] Szkolenia w szkole podchorążych. Kupno niemieckich technicznych podręczników. Ćwiczenia w terenie.
[00:51:15] Wujek i ciocia również byli zaangażowani w działalność konspiracyjną. Pani hrabina Tarnowska była szefową patronatu, ciocia pomagała jej w organizowaniu paczek dla więźniów na Pawiaku. Ludzie z różnych kręgów społecznych byli zaangażowani w walkę konspiracyjną.
[00:54:30] Historia prostego chłopca, który pracował w mleczarni i kradł masło, był bardzo dzielny i oddany sprawie konspiracji. Z polecenia boh. dostał Krzyż Virtutti Militari.
[00:55:30] Przysięga.
PWOK0117 [00:00:16] Po skończeniu szkoły podchorążych boh. został dowódcą plutonu. Opis obowiązków.
[00:02:05] Sposoby zdobywania broni.
[00:03:45] Produkcja grzebieni z celuloidu.
[00:05:30] Wpadki.
[00:06:10] Przyjęcie dowództwa nad kompanią podczas Powstania.
[00:09:26] Muzyka podczas okupacji. Twórczość Chopina była zabroniona.
[00:13:40] Niewinne flirty na kompletach.
[00:15:10] Podczas okupacji bohatera utrzymywali wujkowie, zarabiał „małym” handlem.
[00:16:00] Granatowy policjant, który należał do podziemia.
PWOK0118 [00:00:25] Podczas konspiracji spotykali się po różnych mieszkaniach.
[00:03:05] Spotkania z Janem Rodowiczem „Anodą”.
[00:05:00] Pseudonim bohatera: „Socha”.
[00:05:51] Nastroje przed wybuchem Powstania. „Wtedy byliśmy i sztandarem i społeczeństwem’’.
[00:08:56] Przed wybuchem wszyscy byli gotowi do Powstania.
[00:11:50] Dygresja dotycząca ludu i gwary warszawskiej.
[00:13:42] Przed Powstaniem było dwa alarmy. Na pierwszym alarmie byli prawie wszyscy, a na drugi nie dojechała Praga.
[00:15:41] Zadania i akcje podczas Powstania. Nie można było się dostać do budynku LZK.
[00:18:26] Natarcie na Pocztę Główną.
[00:23:35] Poczta Główna było ważnym punktem strategicznym. Tam zdobyli ponad 100 karabinów oraz dużą ilość amunicji.
[00:25:50] Pomoc PŻ-tek. O dyscyplinie i piciu wódki.
[00:28:15] Nastroje podczas powstania.
[00:31:27] Po zdobyciu Poczty zaczęli budować barykady, nawiązali łączność z Powiślem, podjęli próbę przebicia się na Starówkę.
[00:32:27] Zdobycie PAST-y. Bohater widząc niemożność zdobycia obiektu zaproponował jego podpalenie. Opis akcji.
[00:42:28] Zachowania Niemców po zajęciu PAST-y. Niemcy zjechali szybem do piwnicy.
[00:43:50] Po zajęciu Poczty przez powstańców Niemcy zaczęli bombardowanie. Zginęło 20 osób.
[00:47:27] Na Nowym Świecie siedzieli głodni, nie mieli kontaktu z innymi powstańcami, ponieważ Niemcy zablokowali wszystkie wejścia-przejścia.
[00:49:55] Sytuacja po upadku Powiśla. Wszędzie były same gruzy. Następną akcją było wsparcie kina Koloseum. Z kompanii, która liczyła na początku 200 żołnierzy, udało się zebrać 10. Podczas akcji był ranny Roycewicz, którego dało się uratować.
[00:51:55] Kompania została odcięta - z tyłu mieli pożar, a z przodu Niemcy ostrzeliwali. Podczas akcji boh. został ranny. Wysłał żołnierzy do odszukania wyjścia, znaleźli wyjście przez dach. Boh. uratowała sanitariuszka Krysia. Przez 4 dni był nieprzytomny. Dzięki pomocy wielu ludzi udało się go uratować.
[01:00:30] Ze szpitala udało się wyjść dopiero po kapitulacji. Boh. ewakuował się ze szpitalem i wylądował w szpitalu Zeithain.
[01:02:50] Szacunek, jaki mieli Niemcy do powstańców.
[01:04:46] Lekarz batalionu. Po szpitalu boh. wysłano do obozu przy linii frontu, po kilku dniach musieli aresztantów przenieść z powrotem, ale na bosaka po śniegu szli 2 miesiące.
[01:07:03] Kontry, był w Armii Czerwonej, później walczył w Powstaniu Warszawskim.
[01:09:18] Obóz i sposób traktowania więźniów.
[01:11:55] Koniec wojny zastał ich w obozie w Lubece.
[01:14:05] O końcu wojny dowiedzieli się niespodziewanie od marynarzy angielskich. Powrót do Polski i spotkanie z siostrą.
[01:17:38] Opuszczenie Lubeki. Pułkownik wyjechał do Anglii, a boh. zabrał do siebie angielski pułk opieki, w którym pełnił rolę tłumacza.
[01:19:44] Powrót boh. do Polski, dzięki „poprawionym dokumentom” nie miał problemów z nowym systemem.
[01:21:00] „Poprawione” życiorysy dzięki „Radosławowi”.
[01:22:49] Przedzielenie do sztabu.
[01:25:56] Strach na wojnie.
[01:27:10] Wyjazd boh. na spotkanie prezydentów Polski i Niemiec.
[01:31:55] Koniec Powstania.
more...
less
Archives of the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor
ul. Foksal 17
00-372 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Foksal 17 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.
ul. Foksal 17, 00-372 Warsaw
tel. (+48) 22 182 24 75
czytelnia@instytutpileckiego.pl
Open Mon. – Fri. 9:00 – 15:00