Brzosko Stanisław

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/0607

25 kwietnia 2019, Otwock

2:51

Stanisław Brzosko ps. „Socha” (ur. 1922, kopalnia Klimontów, zm. 2020) pochodził z rodziny robotniczej, jego ojciec był głównym mechanikiem w kopalni Klimontów. W 1931 roku Stanisław Brzosko przeprowadził się do Białegostoku, gdzie uczył się w gimnazjum im. Zygmunta Augusta i należał do drużyny harcerskiej im. Adama Mickiewicza. We wrześniu 1939 roku służył w białostockiej obronie przeciwlotniczej, potem jako ochotnik brał udział w obronie Grodna przed Armią Czerwoną. Po zakończeniu walk wrócił do Białegostoku, a następnie przeniósł się do Warszawy – tu zdał maturę i rozpoczął studia na konspiracyjnym Wydziale Mechanicznym Politechniki Warszawskiej, działającej wówczas jako Państwowa Wyższa Szkoła Techniczna. Jednocześnie wstąpił w szeregi Związku Walki Zbrojnej, gdzie służył w batalionie „Vistula” (późniejszy batalion „Kiliński”). W 1942 roku ukończył konspiracyjną szkołę podchorążych i został awansowany do stopnia kaprala podchorążego. Podczas powstania warszawskiego walczył w rejonie ul. Marszałkowskiej, biorąc udział w zdobyciu budynku Dyrekcji MZK i gmachu Poczty Głównej przy pl. Napoleona. Był uczestnikiem wszystkich sześciu szturmów na budynek PASTy. W nocy 30/31 sierpnia 1944 roku brał udział w próbie przebicia się na Stare Miasto, następnie walczył w linii obrony Nowego Światu, gdzie w dniu 8 września 1944 roku został ranny. Przebywał w szpitalach polowych, a po upadku powstania dostał się do niewoli niemieckiej. Był więziony w Stalagu IV B Zeithain, gdzie przebywał w tamtejszym szpitalu obozowym. W styczniu 1945 roku został wywieziony do Stalagu XI B Fallingbostel oraz Oflagu II D Gross Born. Stamtąd w kolumnie marszowej dotarł do Stalagu X B Sandbostel, potem do Oflagu X C Lübeck, gdzie doczekał wyzwolenia. Wstąpił w szeregi 10 Brygady Kawalerii Pancernej Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Do kraju powrócił w 1947 roku. Nie ujawnił swojej przynależności do Armii Krajowej oraz udziału w powstaniu warszawskim, co pozwoliło mu uniknąć represji komunistycznych. W 2014 roku został awansowany do stopnia podpułkownika rezerwy. Zmarł w 2020 r. więcej...
mniej

[00:00:06] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1922 r. na terenie kopalni Klimontów w Zagłębiu Dąbrowskim.
[00:00:22] Ojciec był głównym mechanikiem kopalni Klimontów, matka zajmowała się domem. Rodzina mieszkała w klimontowskim „Watykanie”, gdzie mieszkało kierownictwo kopalni, budynek stoi do dnia dzisiejszego. Warunki życia przed wojną. Boh. miał 9 lat, gdy zmarł ojciec – oferta kierownictwa kopalni. Jedna z ciotek mieszkała w Białymstoku i prowadziła „Dziennik Białostocki” – przeprowadzka, wrażenia po przyjeździe z Zagłębia. Wspomnienie ojca i niedzielnych kontroli maszyn w kopalni – zainteresowanie techniką.
[00:07:07] Boh. został uczniem gimnazjum im. Zygmunta Augusta – poziom nauki, wspomnienie dyrektora szkoły, księdza [Stanisław Hałko]. Wstąpienie do harcerstwa – ostatni obóz był nad Wigrami. Na obozie Przysposobienia Wojskowego przeszedł szkolenie przeciwlotnicze. Pobyt majątku Iłłakowiczów w Łaziskach – atmosfera lata przed wybuchem wojny.
[00:11:25] Po powrocie do Białegostoku boh. wstąpił do obrony przeciwlotniczej i pełnił służbę na wieży kościoła św. Rocha – wybuch wojny i pierwsze bombardowania. Rozkaz ewakuacji na wschód – po wiadomości o wkroczeniu Armii Czerwonej boh. wraz z grupą kolegów-harcerzy udał się w kierunku Grodna. Spotkanie w Skidlu z miejscowymi komunistami – potyczka polskiego oddziału. Boh. wstąpił do kompanii ochotniczej podczas obrony Grodna – uzbrojenie ochotników. Ucieczka z miasta, do którego wkroczyli sowieci. Poczęstunek podczas drogi do Białegostoku. [+]
[00:23:15] Sytuacja po powrocie do domu – reorganizacja w szkole. Po Nowym Roku boh. zainteresowało się NKWD, które poszukiwało informatorów. Wygląd miasta. W domu zamieszkał komisarz z rodziną, a potem lotnik Anatol, który pomagał rodzinie. W tym czasie aresztowano komendanta hufca Mariana Dakowicza, opiekę nad Chorągwią objął Ryszard Kaczorowski. Decyzja o ucieczce z miasta. [+]
[00:29:20] Boh. przeszedł przez „zieloną granicę”, przyjechał do Warszawy i zamieszkał u wujostwa przy ul. Marszałkowskiej 6. Nadzieje na koniec wojny. Boh. i kolega Bill Biega [Bolesław Biega] wyjechali do leśniczówki koło Mińska Maz., gdzie ukrywał się także oficer z 13 pułku ułanów. W 1940 r. Niemcy pozwolili na otwarcie szkół zawodowych i boh. podjął naukę w Szkole Budowy Maszyn. Wstąpienie do konspiracji, spotkanie z gimnazjalnym kolegą Jurkiem Szczepankiem, początki batalionu „Kiliński”. Szkolenia w konspiracji – boh. ukończył Szkołę Podchorążych Rezerwy. W powstaniu spotykał kolegów, o których nie wiedział, że są w konspiracji.
[00:36:40] Sposoby zdobywania broni na Niemcach. Wspomnienie dowódcy batalionu rtm. Roycewicza. Przed wybuchem powstania boh. był dowódcą plutonu – przygotowanie do zdobywania konkretnych budynków.
[00:40:32] Boh. został studentem Państwowej Wyższej Szkoły Technicznej, gdzie wykładali profesorowie z Politechniki, wielu kolegów walczyło potem w powstaniu.
[00:42:20] Wykonywanie wyroków śmierci podczas okupacji – udział w akcji, podczas której zastrzelono pracownika Arbeitsamtu. Okoliczności zatrzymania przez Niemców i ucieczki przed wywiezieniem na roboty.
[00:45:18] Boh. był świadkiem ulicznej egzekucji, refleksja na temat Niemców. [+]
[00:47:00] Przebieg szkolenia w Szkole Podchorążych Rezerwy – wykłady teoretyczne. Handel książkami podczas okupacji – możliwość zakupu „Dywizjonu 303”, kupno podręczników w księgarni dla Niemców. Szkolenia z obsługi broni. Przed powstaniem boh. miał visa.
[00:50:50] Boh. mieszkał w mieszkaniu wujostwa, ciotka działała w Patronacie i zajmowała się pomocą dla więźniów Pawiaka. Wspomnienie koncertu charytatywnego, podczas którego dyrygował Andrzej Panufnik. W oddziale byli chłopcy z Targówka, z Jelonek – postawy w czasie powstania.
[00:55:12] Przysięga złożono w mieszkaniu kolegi Antosia przy ul. Brzeskiej w obecności księdza Potrzebskiego. Po skończeniu podchorążówki boh. do wybuchu powstania był dowódcą plutonu – jego obowiązki. Incydent podczas zajęć z obsługi broni.
[00:57:57] Broń kupowano od Niemców, np. na Kercelaku – wspomnienie bazaru. Koledzy z konspiracji postanowili produkować grzebienie – dublarkę zrobiono „na lewo” w zakładach Lilpopa.
[01:01:26] Trzeciego dnia powstania dowódca batalionu wyznaczył boh. na dowódcę kompanii – sytuacja powstańców. [+]
[01:04:58] Muzyka w życiu boh. – słuchanie płyt z gramofonu na korbkę. Kolega Juliusz Herman studiował w konserwatorium. Niedzielne koncerty prof. Woytowicza w kawiarni u Lardellego. Incydent z udziałem dyrygenta Dobrzyckiego. Podczas okupacji nie wolno było grać Chopina.
[01:09:38] Młodzieńcze flirty i przyjaźnie. Sytuacja materialna wujostwa podczas okupacji. Boh. dorabiał handlem i drobnymi zleceniami. W plutonie boh. służył granatowy policjant, Józef, który przenosił broń i przynosił żywność dla członków oddziału.
[01:13:38] Boh. podczas okupacji nie miał styczności z Żydami. Współczesne spotkanie z ekipą telewizji izraelskiej.
[01:15:08] Często spotykano się w mieszkaniu braci Głowińskich, także u Bolesława Biegi i u Staszka Nestrypke i w domu Hermanów przy Świętokrzyskiej – zniszczenia ulicy podczas powstania.
[01:17:50] Znajomość z Janem Rodowiczem „Anodą” – spotkania w domu Bonich.
[01:19:47] Wybór pseudonimu. Nastroje przed wybuchem powstania – widok wycofujących się niemieckich oddziałów. Podczas koncentracji punkt zborny był w banku Wileńskim, gdzie przyszłych powstańców wpuszczał woźny – miejsce ukrycia broni po odwołaniu pogotowia. Spotkanie w domu Hermanów zorganizowane przez Aleksandrę Hermanową. Przewóz karabinów rikszą. Po drugim alarmie na miejsce zbiórki nie dojechali koledzy z Pragi. Do plutonu boh. dołączyli powstańcy, którzy nie mogli dotrzeć do swoich oddziałów. [+]
[01:30:28] Zajęcie budynku MZK na rogu ulic Świętokrzyskiej i Marszałkowskiej – sytuacja na ul. Marszałkowskiej, zamknięcie ulicy. Próby zdobycia Poczty Głównej, postawy mieszkańców miasta. Opanowanie budynku kasyna i poczty, straty wśród Niemców. [+]
[01:38:20] Na Poczcie Głównej zdobyto broń i amunicję oraz zapasy żywności, w tym puszki z sardynkami. W budynku kwaterowało dowództwo batalionu, mieściła się poczta harcerska i stołówka. Stosunek do alkoholu. Wypadki z bronią. Przypadki odejścia z oddziału. [+]
[01:44:48] Boh., kapral podchorąży, szedł do powstania jako dowódca plutonu, potem został dowódcą 2. kompanii „Szare Szeregi” – awans na podporucznika pod koniec walk.
[01:46:12] Sytuacja po zdobyciu Poczty Głównej. Szturmy budynku PAST-y, propozycja wykorzystania motopompy jako miotacza ognia. Zgoda na podpalenie budynku – dostarczenie paliwa z Poczty Głównej na ul. Zielną. Zdobycie PAST-y – Niemcy w piwnicy. [+]
[01:58:20] Bombardowanie Poczty Głównej 5 września, okoliczności śmierci kolegi Romana [Roman Troszok] i grupy powstańców. [+]
[02:02:15] Walki na Nowym Świecie. Okoliczności zranienia boh. podczas walk w kinie „Colosseum” – pomoc sanitariuszki „Krysi”. Ucieczka przez strychy i dachy budynków na ul. Chmielną. Boh. trafił do punktu opatrunkowego – pomoc dzięki interwencji kolegi „Tomka” [Mieczysław Tomaszewski]. W szpitalu przy ul. Mokotowskiej opiekował się nim doktor Felicjan Loth – warunki w szpitalu, śmierć koleżanki Marii Kurzawskiej. Potem boh. zajmował się doktor Mirosław Vitali. [+]
[02:15:09] Boh. założono gips i mógł wyjść ze szpitala – spotkanie z „ukraińcem” w drodze do domu. Po ewakuacji boh. znalazł się w szpitalu w Zeithain – traktowanie rannych przez Niemców. Wspomnienie momentu wyjazdu rannych z Warszawy. Obchody lekarskie majora Rusiniaka. [+]
[02:20:25] Boh. trafił do stalagu Fallingbostel, potem do Gross Born – odgłosy zbliżającego się frontu. Dwumiesięczny marsz na zachód. Historia Bolesława Kontryma, który wrócił do kraju i padł ofiarą represji stalinowskich. Boh. chodził w Białymstoku do klasy z Władkiem Kontrymem.
[02:24:00] Warunki w obozie w Sandbostel – głód, traktowanie jeńców. Koniec wojny zastał boh. w obozie w Lubece – rozmowy ze współwięźniami. Wyzwolenie obozu przez Anglików.
[02:29:30] Powody decyzji o powrocie do Polski – sytuacja w domu i chęć kontynuowania studiów. Boh. był kierowcą i tłumaczem płk Juszczakiewicza, który wizytował wyzwolone obozy – spotkanie z siostrą stryjeczną i szwagrem. Służba w 30. Korpusie, gdzie przełożonym boh. był kpt. Benson.
[02:34:20] Po powrocie do Polski boh. miał książeczkę wojskową szeregowca, weryfikacja powstańców przez ludzi „Radosława”.
[02:37:30] Boh. po wyzwoleniu trafił do sztabu 10. Brygady Kawalerii Pancernej – znajomość żurawiejek.
[02:40:20] Wspomnienie bombardowań podczas powstania i walki w kinie „Colosseum”. Boh. nie ma snów o wojnie. Podróż z prezydentem Komorowskim do Berlina – spotkanie z prezydentem Gauckiem i zwiedzanie wystawy w Muzeum Terroru. Przyznanie Krzyża Zasługi przez niemieckiego prezydenta. Stopniowa zmiana stosunku do Niemców.
[02:46:20] Próba pójścia na pomoc walczącej Starówce – duże straty wśród powstańców. Postępowanie boh. jako dowódcy, jednego z najmłodszych w batalionie – mundur dla zastępcy „Leliwy” por. Silkiewicza i dla boh. Brak nadziei na przeżycie powstania. [+]
więcej...
mniej

Grygiel Małgorzata

Bożek Wojciech

Instytut Pileckiego

Film