Brzosko Stanisław

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/0607

25 kwietnia 2019, Otwock

02:51:00

Stanisław Brzosko (ur. 1922, Zagłębie Dąbrowskie) wspomina dzieciństwo oraz początek wojny. Opisuje Grodno, harcerstwo oraz początki działalności w konspiracji. Mówi o Szkole Podchorążych Rezerwy. Wspomina powstanie warszawskie, m.in. zdobycie PAST-y i akcję pod kinem Colosseum.

Streszczenie relacji (UWAGA: czasy wg plików oryginalnych, a nie zmontowanej relacji!) PWOK0116 [00:00:08] Ojciec boh. pracował jako główny mechanik w kopalni, a matka zajmowała się domem i dziećmi. Boh. miał szczęśliwe dzieciństwo, ojciec dobrze zarabiał.
[00:03:04] Ojciec umarł, kiedy boh. miał 9 lat. Firma zaproponowała, żeby rodzina przeniosła się w inne miejsce. Przenieśli się do Białegostoku.
[00:07:11] W Białymstoku chodził do prywatnej szkoły powszechnej, później do gimnazjum. Dyrektorem gimnazjum był ksiądz. Boh. był harcerzem, odbył kurs obrony przeciwlotniczej.
[00:10:09] Po obozie pojechali na wieś, słuchał rozmów dorosłych na tematy wojenne.
[00:11:30] Wrócili do Białegostoku. 1 września [1939] zobaczył nadlatujące niemieckie samoloty.
[00:13:05] Ewakuacja harcerzy na wschód. Dotarli do wschodniej granicy, po czym zatrzymali się w szkole w małej miejscowości. Delegacja komunistów z Białorusi chciała ich zatrzymać, po dyskusji zabrali im kilka rowerów.
[00:16:55] Pierwszy bój w składzie wojska i straży granicznej.
[00:18:30] W Grodnie organizowali kompanię samoobrony, harcerze się zgłosili na ochotnika, dostali francuskie karabiny. Po walce kompania została rozpuszczona.
[00:20:55] Wracając do domu natknęli się na radziecki patrol. Schowali się w lesie. Starsza kobieta napotkana po drodze, nakarmiła ich. Pokonali 70 km i dotarli do Białegostoku.
[00:23:30] Białystok był pod okupacja sowiecką. Po Nowym Roku [1940] zaczęły się akcje NKWD. Szukali kogoś, kto by donosił na kolegów. W mieście były rozwieszone portrety Stalina.
[00:26:20] W domu matki boh. zamieszkali lotnicy radzieccy. Pomoc lotnika Anatola.
[00:28:25] Wiedząc, że szykują się wywózki ludzi na Syberię, matka boh. kazała mu się ukryć. Dostał się przez zieloną granicę do Warszawy. Spędził całą okupację u wujostwa.
[00:30:50] Istniało przekonanie, że za chwilę wojna się skończy. Zimę spędził w leśniczówce. W 1940 roku wstąpił do konspiracji.
[00:34:10] Organizowanie szkoły podchorążych rezerwy.
[00:36:45] Po przeszkoleniu zajęli się zdobywaniem broni. Dowódca batalionu.
[00:40:00] Wyższa szkoła politechniczna, do której dostał się boh.
[00:42:46] Boh. brał udział w plutonie dywersyjnym, był przy egzekucji Niemca.
[00:44:15] Boh. poznał w szkole budowy maszyn Niemca, który pomógł mu uciec przed wywózką na roboty.
[00:45:36] Boh. był świadkiem egzekucji, łapanek. Można było być złapanym na ulicy i trafić do Oświęcimia.
[00:47:24] Szkolenia w szkole podchorążych. Kupno niemieckich technicznych podręczników. Ćwiczenia w terenie.
[00:51:15] Wujek i ciocia również byli zaangażowani w działalność konspiracyjną. Pani hrabina Tarnowska była szefową patronatu, ciocia pomagała jej w organizowaniu paczek dla więźniów na Pawiaku. Ludzie z różnych kręgów społecznych byli zaangażowani w walkę konspiracyjną.
[00:54:30] Historia prostego chłopca, który pracował w mleczarni i kradł masło, był bardzo dzielny i oddany sprawie konspiracji. Z polecenia boh. dostał Krzyż Virtutti Militari.
[00:55:30] Przysięga.
PWOK0117 [00:00:16] Po skończeniu szkoły podchorążych boh. został dowódcą plutonu. Opis obowiązków.
[00:02:05] Sposoby zdobywania broni.
[00:03:45] Produkcja grzebieni z celuloidu.
[00:05:30] Wpadki.
[00:06:10] Przyjęcie dowództwa nad kompanią podczas Powstania.
[00:09:26] Muzyka podczas okupacji. Twórczość Chopina była zabroniona.
[00:13:40] Niewinne flirty na kompletach.
[00:15:10] Podczas okupacji bohatera utrzymywali wujkowie, zarabiał „małym” handlem.
[00:16:00] Granatowy policjant, który należał do podziemia.
PWOK0118 [00:00:25] Podczas konspiracji spotykali się po różnych mieszkaniach.
[00:03:05] Spotkania z Janem Rodowiczem „Anodą”.
[00:05:00] Pseudonim bohatera: „Socha”.
[00:05:51] Nastroje przed wybuchem Powstania. „Wtedy byliśmy i sztandarem i społeczeństwem’’.
[00:08:56] Przed wybuchem wszyscy byli gotowi do Powstania.
[00:11:50] Dygresja dotycząca ludu i gwary warszawskiej.
[00:13:42] Przed Powstaniem było dwa alarmy. Na pierwszym alarmie byli prawie wszyscy, a na drugi nie dojechała Praga.
[00:15:41] Zadania i akcje podczas Powstania. Nie można było się dostać do budynku LZK.
[00:18:26] Natarcie na Pocztę Główną.
[00:23:35] Poczta Główna było ważnym punktem strategicznym. Tam zdobyli ponad 100 karabinów oraz dużą ilość amunicji.
[00:25:50] Pomoc PŻ-tek. O dyscyplinie i piciu wódki.
[00:28:15] Nastroje podczas powstania.
[00:31:27] Po zdobyciu Poczty zaczęli budować barykady, nawiązali łączność z Powiślem, podjęli próbę przebicia się na Starówkę.
[00:32:27] Zdobycie PAST-y. Bohater widząc niemożność zdobycia obiektu zaproponował jego podpalenie. Opis akcji.
[00:42:28] Zachowania Niemców po zajęciu PAST-y. Niemcy zjechali szybem do piwnicy.
[00:43:50] Po zajęciu Poczty przez powstańców Niemcy zaczęli bombardowanie. Zginęło 20 osób.
[00:47:27] Na Nowym Świecie siedzieli głodni, nie mieli kontaktu z innymi powstańcami, ponieważ Niemcy zablokowali wszystkie wejścia-przejścia.
[00:49:55] Sytuacja po upadku Powiśla. Wszędzie były same gruzy. Następną akcją było wsparcie kina Koloseum. Z kompanii, która liczyła na początku 200 żołnierzy, udało się zebrać 10. Podczas akcji był ranny Roycewicz, którego dało się uratować.
[00:51:55] Kompania została odcięta - z tyłu mieli pożar, a z przodu Niemcy ostrzeliwali. Podczas akcji boh. został ranny. Wysłał żołnierzy do odszukania wyjścia, znaleźli wyjście przez dach. Boh. uratowała sanitariuszka Krysia. Przez 4 dni był nieprzytomny. Dzięki pomocy wielu ludzi udało się go uratować.
[01:00:30] Ze szpitala udało się wyjść dopiero po kapitulacji. Boh. ewakuował się ze szpitalem i wylądował w szpitalu Zeithain.
[01:02:50] Szacunek, jaki mieli Niemcy do powstańców.
[01:04:46] Lekarz batalionu. Po szpitalu boh. wysłano do obozu przy linii frontu, po kilku dniach musieli aresztantów przenieść z powrotem, ale na bosaka po śniegu szli 2 miesiące.
[01:07:03] Kontry, był w Armii Czerwonej, później walczył w Powstaniu Warszawskim.
[01:09:18] Obóz i sposób traktowania więźniów.
[01:11:55] Koniec wojny zastał ich w obozie w Lubece.
[01:14:05] O końcu wojny dowiedzieli się niespodziewanie od marynarzy angielskich. Powrót do Polski i spotkanie z siostrą.
[01:17:38] Opuszczenie Lubeki. Pułkownik wyjechał do Anglii, a boh. zabrał do siebie angielski pułk opieki, w którym pełnił rolę tłumacza.
[01:19:44] Powrót boh. do Polski, dzięki „poprawionym dokumentom” nie miał problemów z nowym systemem.
[01:21:00] „Poprawione” życiorysy dzięki „Radosławowi”.
[01:22:49] Przedzielenie do sztabu.
[01:25:56] Strach na wojnie.
[01:27:10] Wyjazd boh. na spotkanie prezydentów Polski i Niemiec.
[01:31:55] Koniec Powstania. więcej...
mniej

Małgotrzata Grygiel

Wojciech Bożek

Film