Stanisław Nowosad (ur. 1939, Kolonia Apolonia) – jego rodzina przeżyła rzeź wołyńską, ukrywając się po ostrzeżeniu przez znajomą Ukrainkę. Potem uciekli do Rożyszcza, gdzie był oddział polskiej samoobrony, a następnie do Kowla i Chełma, gdzie doczekali wyzwolenia. Po wojnie Stanisław Nowosad pracował w zakładzie samochodowym. Jest znanym w Chełmie kolekcjonerem.
[00:00:07] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1939 r. na Wołyniu.
[00:00:38] Boh. miał rok, gdy zmarł jego ojciec. Po sąsiedzku mieszkali wujowie i babcia. Dziadek w 1914 r. wyjechał do Ameryki, po wojnie opłacił podróż rodziny – powody, dla których nie wyjechano. Babcia sprzedała bilety na statek i kupiła gospodarstwo.
[00:03:25] Matka była krawcową, szyła dla Polaków i Ukraińców. Nasilenie ukraińskich ataków – rodzina została ostrzeżona przed atakiem przez sąsiadkę, Ukrainkę – ucieczka w pole. Ewakuacja polskich rodzin ze wsi – droga do Rożyszcza, gdzie było wielu uciekinierów. Wypady do domu po żywność i pościel. Zabieranie młodzieży na roboty do Niemiec. [+]
[00:10:10] Rodzina wyjechała do Kowla, jeden z braci handlował na dworcu, najstarszy brat uciekając przed patrolem wpadł do dołu z wapnem – uratowanie przez Niemca z psem i niemieckie sanitariuszki. [+]
[00:15:00] Mieszkając w Kowlu matka sprzedawała rzeczy, które dziadek przysyłał z Ameryki. Wyjazd do Chełma zorganizowany przy pomocy polskich kolejarzy – pomoc mężczyzny, który wrzucił boh. do wagonu. W Chełmie rodzina zamieszkała przy ul. Sienkiewicza. Dozorcą w kamienicy był folksdojcz Ozga, do jego córki Broni przychodzili Niemcy. Po zawaleniu sufitu Ozgowie wzięli rodzinę do siebie – mieszkanie do wyzwolenia. [+]
[00:20:40] Jeden z braci matki był w niewoli, po zwolnieniu w 1943 r. wyjechał do Warszawy, tam pracował i przeżył powstanie. Po wojnie babcia na zimę jechała do Warszawy, a wiosną przyjeżdżała do Chełma. Drugi wuj z rodziną został w domu na Kresach, gdzie miał dobrą kryjówkę – okoliczności śmierci żony. Po wkroczeniu sowietów został wcielony do wojska, przeszedł szlak bojowy nad Łabę, po wojnie zamieszkał w Chełmie. Trzeci wuj, muzyk, został zwolniony z wojska i wrócił na piechotę do domu. Po wojnie wyjechał z rodziną na Ziemie Odzyskane.
[00:30:42] Dziadek po I wojnie chciał zabrać rodzinę do Ameryki, ale babcia sprzedała bilety, które jej przysłał. W latach 50. przysyłał dolary, wymieniano je na bony, którymi można było płacić w Pewexie. Dziadek chciał przyjechać do Polski, ale babcia mu odradziła podróż. Okoliczność ślubu dziadków, kursu krawieckiego babci i nauki pisania.
[00:34:40] Niewielkie odszkodowanie za pozostawione mienie. Współczesne wyjazdy na dawne Kresy, w domu boh. mieszkały Ukrainki przyjeżdżające do pracy w Polsce. Wspomnienie księdza, który na Ukrainie remontuje kościoły.
[koniec samodzielnej relacji – świadek odpowiada na pytania]
[00:39:20] Boh. urodził się w kolonii Apolonia. Przedstawienie rodziców: Stanisławy i Jana oraz braci: Mirosława, Otoliana i Tadeusza. Okoliczności śmierci ojca.
[00:41:27] [Wyciemnienie – fragment usunięty na prośbę Autora relacji]
[00:42:29] Boh. skończył siódmą klasę, gdy już pracował, potem ukończył szkołę zawodową.
[00:45:14] Okupacja sowiecka i niemiecka – matce groziło wywiezienie na roboty do Niemiec, ale udało jej się tego uniknąć.
[00:47:02] Stosunek Ukraińców do Polaków. Matka miała kilkudziesięciu chrześniaków, z tego sześcioro to były dzieci ukraińskie. Kwestia mieszanych małżeństw – zabijanie Polaków. Informacje o atakach w okolicy.
[00:50:43] Pewnego dnia we wsi zatrzymał się oddział polskiej samoobrony – wymiana ognia z Ukraińcami, którzy podjechali furmankami. Najstarszy brat Tadeusz został zabrany przez oddział jako woźnica. Po dwóch tygodniach wrócił do domu, a niedługo potem oddział został zaatakowany przez Ukraińców i rozbity. [+]
[00:54:30] Wspomnienie wizyty na miejscu potyczki, w której zginęło wg boh. 400 osób. W Kopaczówce Niemcy budowali lotnisko i zabierali do pracy okoliczną ludność – wiele osób zginęło podczas nalotów radzieckiego lotnictwa.
[00:56:00] Walki polskiej samoobrony koło Rożyszcza. Boh. nie widział zwłok, ale słyszał jak dorośli o tym rozmawiali.
[00:58:20] Spotkanie z członkami samoobrony, rozmowy dorosłych o ofiarach rzezi. Gajowy Pokrywka został zamordowany wraz z żoną, jego córka zdołała uciec.
[01:02:25] Powody wyjazdu z Rożyszcza. Po ostrzeżeniu przez sąsiadkę Hwedosiową boh. ukrywał się wraz z bratem w zbożu – gryzienie kłosów i picie moczu. Gdy rodzina uciekła do Rożyszcza, sąsiadka zabrała z opuszczonego domu część ubrań i maszynę do szycia – grabież polskich domów. Wuj miał kryjówkę w stodole i ukrywał się tam z żoną i dziećmi. Po śmierci żony zgłosił się do Rosjan. Z kolonii Apolonia wyjechała zorganizowana grupa Polaków na dziesięciu furmankach.
[01:13:52] W lipcu Chełm został zajęty przez polskie wojsko – boh. został sfotografowany na ulicy podczas wjazdu oddziałów do miasta. Walki o miasto – bombardowania dworca kolejowego, ucieczki ludności cywilnej. W okolicznych lasach leżało dużo amunicji. Zachowanie czerwonoarmistów w mieście w 1944 i podczas powrotów z wojny – zbiorowe gwałty na dworcach kolejowych.
[01:21:10] Babcia i brat sprzedawali racuchy na dworcu, matka szyła dziewczynom bluzki ze spadochronów. Na początku szyła ręcznie, potem kupiła maszynę do szycia. Po wyzwoleniu folksdojcz Ozga, u którego rodzina mieszkała, wyjechał na Zachód.
[01:25:30] Kolega myśląc, że boh. jest Ukraińcem pokazał mu bagnet, którym jego sąsiad z Wierzchowin zabijał Polaków – kradzież noża. Napady dokonywane przez mieszkańców Wierzchowin.
[01:30:40] W okolicy Chełma działał „Smiersz”, oddział stacjonował w Depułtyczach koło Wierzchowin – rozpoznanie w okolicznych wsiach i uprzedzenie kilku polskich rodzin. Atak na Wierzchowiny przy wsparciu kilkunastu polskich partyzantów – w napadzie zginęło wielu mieszkańców. Potem w okolicy przeprowadzono akcję dezinformującą – pozwolenie na grabież. Proces po wojnie i oskarżanie polskiej partyzantki. Do warsztatu samochodowego prowadzonego przez boh. przyszedł porucznik milicji, który w szeregach radzieckiego oddziału brał udział w napadzie na Wierzchowiny. Zadania formacji „Smiersz”. Kary śmierci i długoletniego więzienia za zbrodnię w Wierzchowinach – jeden ze znajomych boh. siedział w więzieniu 15 lat. Oddział wycofujący się z Wierzchowin napadł i częściowo zniszczył wieś Huta.
[01:45:12] Boh. pokazał poza kadrem drastyczne zdjęcia Polaków pomordowanych przez Ukraińców koło Hrubieszowa. Napady Ukraińców w 1947 r. Zabijanie Polaków przez mieszkańców Wierzchowin w latach 1937-48.
mehr...
weniger
Bibliothek des Pilecki-Instituts in Warschau
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Mo. - Fr. 9:00 - 15:00 Uhr
(+48) 22 182 24 75
Bibliothek des Pilecki-Instituts in Berlin
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
Diese Seite verwendet Cookies. Mehr Informationen
Das Archiv des Pilecki-Instituts sammelt digitalisierte Dokumente über die Schicksale polnischer Bürger*innen, die im 20. Jahrhundert unter zwei totalitären Regimes – dem deutschen und sowjetischen – gelitten haben. Es ist uns gelungen, Digitalisate von Originaldokumenten aus den Archivbeständen vieler polnischer und ausländischer Einrichtungen (u. a. des Bundesarchivs, der United Nations Archives, der britischen National Archives, der polnischen Staatsarchive) zu akquirieren. Wir bauen auf diese Art und Weise ein Wissenszentrum und gleichzeitig ein Zentrum zur komplexen Erforschung des Zweiten Weltkrieges und der doppelten Besatzung in Polen auf. Wir richten uns an Wissenschaftler*innen, Journalist*innen, Kulturschaffende, Familien der Opfer und Zeugen von Gräueltaten sowie an alle an Geschichte interessierte Personen.
Das Internetportal archiwum.instytutpileckiego.pl präsentiert unseren Bestandskatalog in vollem Umfang. Sie können darin eine Volltextsuche durchführen. Sie finden ebenfalls vollständige Beschreibungen der Objekte. Die Inhalte der einzelnen Dokumente können Sie jedoch nur in den Lesesälen der Bibliothek des Pilecki-Instituts in Warschau und Berlin einsehen. Sollten Sie Fragen zu unseren Archivbeständen und dem Internetkatalog haben, helfen Ihnen gerne unsere Mitarbeiter*innen weiter. Wenden Sie sich auch an sie, wenn Sie Archivgut mit beschränktem Zugang einsehen möchten.
Teilweise ist die Nutzung unserer Bestände, z. B. der Dokumente aus dem Bundesarchiv oder aus der Stiftung Zentrum KARTA, nur beschränkt möglich – dies hängt mit den Verträgen zwischen unserem Institut und der jeweiligen Institution zusammen. Bevor Sie vor Ort Zugang zum Inhalt der gewünschten Dokumente erhalten, erfüllen Sie bitte die erforderlichen Formalitäten in der Bibliothek und unterzeichnen die entsprechenden Erklärungsformulare. Informationen zur Nutzungsbeschränkung sind in der Benutzungsordnung der Bibliothek zu finden. Vor dem Besuch empfehlen wir Ihnen, dass Sie sich mit dem Umfang und Aufbau unserer Archiv-, Bibliotheks- und audiovisuellen Bestände sowie mit der Besucherordnung und den Nutzungsbedingungen der Sammlung vertraut machen.
Alle Personen, die unsere Bestände nutzen möchten, laden wir in den Hauptsitz des Pilecki-Instituts, ul. Stawki 2 in Warschau ein. Die Bibliothek ist von Montag bis Freitag von 9.00 bis 15.00 Uhr geöffnet. Bitte melden sie sich vor Ihrem Besuch per E-Mail: czytelnia@instytutpileckiego.pl oder telefonisch unter der Nummer (+48) 22 182 24 75 an.
In der Berliner Zweigstelle des Pilecki-Instituts befindet sich die Bibliothek am Pariser Platz 4a. Sie ist von Dienstag bis Freitag von 10.30 bis 17.30 Uhr geöffnet. Ihr Besuch ist nach vorheriger Anmeldung möglich, per E-Mail an bibliothek@pileckiinstitut.de oder telefonisch unter der Nummer (+49) 30 275 78 955.
Bitte lesen Sie unsere Datenschutzerklärung. Mit der Nutzung der Website erklären Sie sich mit ihren Bedingungen einverstanden..