Stanisław Koszewski (ur. 1936, Suchawa) w czasie okupacji mieszkał w rodzinnej wsi. W 1943 roku jego ojciec znalazł się w obozie na Majdanku, skąd został zwolniony w skutek interwencji Niemca Seeligera, zarządy majątku Zamoyskich w Adampolu. W tym samym roku ukraińscy mieszkańcy wioski chcieli dokonać mordu na rodzinie pana Stanisława, jednak postawa ojca i bliskość partyzantki polskiej uratowała ich przed tragedią. 22 kwietnia 1944 z rąk okupanta zginęło dwóch nastoletnich braci: Kazimierz i Tadeusz Koszewscy. Po wojnie pan Stanisław skończył ekonomię na Uniwersytecie im. Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Organizował Związek Młodzieży Wiejskiej. Pracował m.in. w Powiatowej Radzie Narodowej we Włodawie i Banku Gospodarki Żywnościowej w Chełmie. Obecnie działa w Stowarzyszeniu Pamięć i Nadzieja.
[00:00:07] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1936 r. w Suchawie.
[00:00:30] Przedstawienie rodziców: Eudokii i Stanisława oraz rodzeństwa. Podczas I wojny rodzina matki została wywieziona do guberni tambowskiej, matka chodziła tam do szkoły. Rodzina wróciła do Polski po wojnie polsko-bolszewickiej – śmierć dziadka na tyfus. Ojciec mieszkał we Włodawie, w 1918 r. wstąpił do Legionów i brał udział w wojnie 1920 r. Rodzice wzięli ślub w 1926 r. Rodzina miała dwie morgi piaszczystej ziemi, ojciec był szewcem.
[00:05:58] W Suchawie mieszkali Ukraińcy, w 1939 r. do wojska zmobilizowano tylko dwóch mężczyzn: ojca i miejscowego nauczyciela [Władysław Bugajski], który potem zginął w Katyniu. Rodzice nie przyjęli gospodarstwa rolnego na Kresach, które oferowano ojcu. Przed wybuchem wojny rodzina mogła przeprowadzić się do Uhruska, gdzie ojciec, będący w służbie wartowniczej, pilnował mostu.
[00:10:00] We wrześniu 1939 do Suchawy weszli sowieci – wspomnienie bitwy pod Wytycznem. We wsi zatrzymali się dwaj polscy oficerowie, którzy zostali zabici przez Ukraińców. Po ustaleniu granicy na Bugu Rosjanie się wycofali, a do wsi wkroczyli Niemcy.
[00:14:15] Relacje z Ukraińcami przed wojną i na początku okupacji – wspólne obchodzenie świąt. Nasilanie się ukraińskiego nacjonalizmu – powstanie ukraińskiej świetlicy, do której nie wpuszczano Polaków.
[00:17:40] Żołnierze niemieccy stacjonowali w budynku szkoły i boh. dostawał od nich cukierki. Jeden z Niemców, znający język polski, obawiał się ataku na Związek Radziecki. Boh. pamięta Żydów wywożonych przez własowców do Sobiboru. Do domu przychodziła młoda Żydówka Salcia, której matka dawała jedzenie, dziewczyna przeżyła wojnę. W okolicy działała żydowska partyzantka. Po zabiciu przez partyzantów włodawskiego landkomisarza Götza Niemcy aresztowali ponad stu mężczyzn, w tym ojca i zawieźli ich do Włodawy. Znajomy Niemiec Seeliger, zarządca majątku w Adampolu, nie pozwolił rozstrzelać zakładników, których wywieziono na Majdanek. Po kilku miesiącach ojciec wrócił do domu, ale w obozie nabawił się gruźlicy i po kilku latach zmarł. Ojciec i inni zakładnicy zostali zwolnieni z obozu dzięki wstawiennictwu Seeligera, który po wojnie miał w Polce kilka procesów, ale ludzie z Lubelszczyzny jeździli na nie i stawali w jego obronie. Stan zdrowia ojca po powrocie z obozu. [+]
[00:27:40] Partyzantka na Lubelszczyźnie. Ojciec prawdopodobnie miał kontakty z partyzantami. Brat pomagał Żydom, którzy uciekli z Sobiboru i ukrywali się w schronie w Iwankach.
[00:30:56] 22 kwietnia 1944 r. Niemcy przyjechali do wsi, by ściągnąć kontyngent i zabrać bydło – otoczenie Suchawy przez SS Galizien. Na wieży cerkiewnej siedział snajper. Niemcy zastrzelili krowę, która wybiegła z obory. Komendant Blum zawołał Tadeusza i pobił go, matka chciała interweniować, ale Ukraińcy ją zatrzymali – zastrzelenie brata. Siedemnastoletni Kazimierz myślał, że Niemcy łapią ludzi na roboty i chciał uciec ze wsi – został zastrzelony, być może przez snajpera. Dziewczyna, która szła z bratem mówiła, że zatrzymał ich niemiecki patrol, ktoś uderzył ją w głowę i nie widziała śmierci Kazimierza. Żołnierze z patrolu nie pozwolili sąsiadce Ukraince podejść do brata. Rozpacz matki po śmierci synów. [+]
[00:43:08] Gdy zwłoki braci leżały na podwórku, dwaj esesmani przyszli i zabrali jałówkę, matkę wsadzono na furmankę i ruszono do Włodawy. Razem z matką zabrano grupę osób, w tym dziadka cerkiewnego – powody jego wywiezienia i zastrzelenia. Podczas egzekucji inny strażnik odwiązał jałówkę i pozwolił uciec matce. [+]
[00:48:16] Matka była prawosławna, ale po ślubie przeszła na katolicyzm, rodzice brali ślub we Włodawie.
[00:49:09] [Fragment usunięty na prośbę świadka - wyciemnienie]
[00:49:19] Zamordowani bracia boh.: Kazimierz uczył się krawiectwa w Orchówku, młodszy Tadeusz pasł krowy u zamożnego gospodarza w Horostycie. Pop zgodził się na pochówek na cmentarzu prawosławnym – wspomnienie pogrzebu – słowa ojca. [+]
[00:52:35] Ojciec umierając po wojnie chciał być pochowany koło synów na cmentarzu w Suchawie. Podobnie matka, której ksiądz obiecał pochówek razem z rodziną, ale nie dotrzymał słowa – propozycja księdza, by przenieść zwłoki na cmentarz katolicki. Trudności piętrzone przez księdza – uzyskanie zgody sanepidu, wójta i prokuratury. Sytuacja księży podczas okupacji – odmowa pochówku z obawy przed represjami.
[00:58:36] W wielu wsiach powiatu włodawskiego przeważała ludność ukraińska – wiadomości o sytuacji na Wołyniu. Pewnej nocy do domu przyszła grupa uzbrojonych Ukraińców, do których wyszedł ojciec – interwencja partyzantów. [+]
[01:04:28] Miejscowy pop nosił polskie nazwisko, kazania w cerkwi mówił po ukraińsku i po polsku. Boh. chodził do cerkwi by posłuchać śpiewu. Pop miał kontakty z polską partyzantką. Partyzanci widzieli akcję Niemców, w której zginęli bracia boh., ale nic nie mogli zrobić. Po wojnie w okolicy działał oddział „Żelaznego” – spotkanie na podwórku. Przesiedlenie ludności ukraińskiej za Bug.
[01:10:20] Wspomnienie braci: Edwarda Taraszkiewicza ps. „Żelazny” i Leona Taraszkiewicza ps. „Jastrząb”. Ultimatum „Żelaznego” postawione Ukraińcom po wyzwoleniu. Sytuacja w Suchawie przed Akcją „Wisła” – palenie okolicznych wsi przez UPA. Podczas okupacji oddział nacjonalistów ukraińskich przechodził przez wieś za Bug – nikt we wsi im nie otworzył, a matka przez pomyłkę wpuściła ich do domu. [+]
[01:15:55] Akcje UPA na Wołyniu. Boh. działa w Stowarzyszeniu Pamięć i Nadzieja – pomnik w Chełmie. Różnice między członkami UPA a polskimi partyzantami.
[01:19:45] W dzień poprzedzający atak Ukraińców miejscowy pop uprzedził młynarza, Polaka, który się ukrył. Banda przyszła do domu rodziny boh. We wsi Polakami byli kowal Głowacki i młynarz Kwietniewski. Kilkuletni boh. został ostrzeżony przez nastoletniego sąsiada Ukraińca – reakcja ojca. [+]
[01:27:47] Na Krowim Bagnie Niemcy przeprowadzali próby rakiet V2 – różnice między rakietami a samolotami. Partyzanci wyciągali szczątki rakiet z bagien.
[01:30:22] Rolnicy rozpalali ogniska, by chronić pola przed dzikami niszczącymi plony – bombardowania przez sowieckie samoloty. Ucieczka rodziny podczas nalotu. Niemcy uciekając zostawili skład pocisków przy drodze. Wypadki po wojnie. [+]
[01:35:18] Podczas działań wojennych boh. ukrywał się z ojcem w schronie w Starzyźnie – ostrzeliwanie przez sowieckie czołgi. Przez wieś przejeżdżał ciężki sprzęt – głębokie koleiny na drodze. Ogłoszenie Manifestu Lipcowego w Chełmie. Sytuacja w Suchawie po wyzwoleniu – komuniści i podziemie niepodległościowe. Torbicz z Włodawy, który pracował na dwie strony, został zabity przez partyzantów.
[01:41:35] Boh. nauczył się czytać i liczyć od braci. Szkołę rozpoczął w 1946 r. jako dziesięciolatek, jego nauczycielką była pani Zenderowska, potem Krupińska – reakcja, gdy przeczytała wiersz napisany przez boh. – egzamin eksternistyczny – ukończenie szkoły podstawowej. W wojsku boh. ukończył szkołę podoficerską. Po wyjściu do cywila przez dwa lata uczył się we Włodawie, maturę zdał w Lublinie, potem ukończył ekonomię na UMCS. Boh. został przewodniczącym zarządu powiatowego ZMW – wyrzucenie z pracy po wystąpieniu na zabraniu. Pracował przez kilka lat w PZGS i jednocześnie studiował – praca po studiach w Powiatowej Radzie Narodowej we Włodawie. Po reformie administracyjnej przeprowadził się do Chełma, gdzie pracował w Urzędzie Wojewódzkim, potem w Banku Gospodarki Żywnościowej.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.