Jagłowski Tadeusz

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/1431

6 sierpnia 2021, Augustów

1:40

Tadeusz Jagłowski (ur. 1931, Kopiec) pochodzi z rolniczej rodziny, zaangażowanej w ruch ludowy. Jego starszy brat Piotr wstąpił do Batalionów Chłopskich, zaś Tadeusz w latach 1943-1945 był łącznikiem w Armii Krajowej (placówka Kopiec Obwodu Augustów) i należał do oddziału Stanisława Świątkowskiego ps. „Zapała”. Po rozwiązaniu AK na terenach Augustowa i okolic powstała Armia Krajowa Obywatelska, do której należał Tadeusz Jagłowski oraz jego dwóch starszych braci i siostra. 12 lipca 1945 NKWD aresztowało starszych braci Tadeusza: Piotra (ur. 1925) i Konstantego (ur. 1928), którzy trafili do Domu Turka w Augustowie, gdzie miał swoją siedzibę Urząd Bezpieczeństwa. Konstanty po kilkunastu dniach ciężkich przesłuchań został zwolniony, Piotr zaginął jako jedna z ofiar Obławy Augustowskiej. Tadeusz Jagłowski ze względu na historię rodziny miał problemy ze zdaniem matury w Augustowie, udało się to dopiero w Grajewie. Po kilku latach wrócił w rodzinne strony i pracował w Augustowie. Próbował poznać losy brata Piotra, pisał do wielu instytucji polskich i rosyjskich - bezskutecznie.
mehr...
weniger

[00:00:08] Ur. w miejscowości Kopiec w gminie Sztabin. Rodzice Stanisław i Eugenia, pięcioro dzieci. Praca od dzieciństwa w gospodarstwie. Ojciec należał do Stronnictwa Ludowego „Roch”. Od czerwca 1941 r. rządy Niemców, każdy sołtys musiał wyznaczyć grupę chłopców i dziewcząt na roboty przymusowe do Niemiec. Z Kopca wyznaczono pięć osób, m.in. siostrę Stanisławę (17 lat) – w jej imieniu pojechał brat Piotr. Brat pracował w okolicy Ełku (Prusy Wschodnie). Uciekł po roku – srogi i nieprzyjemny bauer – ukrywał się przez kilka miesięcy w okolicy domu.
[00:04:36] Wstąpienie brata do organizacji Straż Chłopska „Chłostra”, dowódca Jan Karp ps. „Twardy” z Krasnegoboru – ponad 20 osób w oddziale. Działał tam też oddział AK – długo się nie mogli porozumieć, „Chłostra” była ludowa, chłopska, niedofinansowana.
[00:07:06] Decyzja o połączeniu oddziałów w sierpniu 1943 r. „Chłostra” utrzymywała się z datków lokalnej ludności (sąsiad Siarkowski), AK otrzymywała dotacje w dolarach. Na czele wspólnego oddziału ppor. Stanisław Świętkowski [Świątkowski?] z Augustowa. Oddział przebywał w lesie do przybycia frontu w 1944 r., rozwiązany po przybyciu Rosjan. Wrogi stosunek Rosjan do żołnierzy AK, najście NKWD, MO i UB 12 lipca 1945 r. Rozmowa po rosyjsku.
[00:11:19] Ojciec znał rosyjski, służył w armii carskiej w Finlandii, był dwukrotnie ranny. Przebieg rewizji, aresztowania Piotra i Konstantego, związanie ich drutem telefonicznym. Przetrzymywanie aresztowanych w budynkach gospodarczych m.in. u sąsiada Janewicza, wywiezienie do Augustowa. Dom Turka. Brutalne przesłuchiwania do końca lipca. Załamanie się Piotra, Konstanty wrócił do domu okaleczony, otrzymał grupę inwalidzką i niedługo zmarł. Poszukiwania Piotra w ZSRR, nieznane jego losy.
[00:18:20] Ze wsi Kopiec aresztowano 12 osób, tylko dwie wróciły: Konstanty i Eugeniusz Duchiński. Nieznane losy pozostałych.
[00:20:06] Bracia po wojnie byli w kontakcie z partyzantką: Armia Krajowa Obywatelska – do 12 lipca. Brat Piotr miał karabin pięciostrzałowy i dwa poniemieckie granaty. Po wojnie odkopanie w lesie i przekazanie broni dowódcy Siarkowskiemu [Szarkowskiemu?], zabranie przez NKWD. Brak odpowiedzi na pisma w sprawie losu brata.
[00:21:34] W dniu aresztowania boh. był u rodziny w Mogielnicach. Przez zakaz poruszania się rodzice nie mogli się nigdzie dowiedzieć o losy synów. Przebieg wydarzeń według opowieści brata Konstantego ‒ stopniowe wywożenie aresztantów z „Domu Turka”.
[00:26:27] Brat Piotr – wygląd. Pomocny brat Konstanty, zgodne rodzeństwo. Po torturach Konstanty zachorował na padaczkę, wieloletnia trauma. Konfrontacja braci na NKWD.
[00:30:39] Rozpoczęcie edukacji w 1944 r. po wkroczeniu armii radzieckiej. Szkoła w prywatnym domu w sąsiednim Sosnowie, nauczycielka Białorusinka, indoktrynacja radziecka – powiat augustowski wchodził w skład republiki białoruskiej. Nauczyciele: Stanisław Chilicki z Jamin i Stanisława Giedroyc z Promisk.
[00:33:04] Siódma klasa w Augustowie, ul. Młyńska. Wspomnienie wybuchu wojny – samoloty niemieckie na niebie. Babcia raniona w nalocie bombowym. Kooperatywy – miejsce handlu. Trudne kontakty z Rosjanami, wrogość.
[00:36:20] Przyjście Niemców w czerwcu 1941 r. – radość na początku. Wywózki młodzieży do pracy przymusowej. Brat Piotr trafił do nieludzkiego bauera. Udany atak oddziału partyzanckiego brata na posterunek w Sztabinie (zastrzelony Niemiec). Napad na żandarmerię w Lipsku. Przebieg akcji. Pokazowe pobicie pałą policjanta. [+]
[00:41:17] Karny kontyngent dla mieszkańców. Opis akcji. Obóz partyzantów na Czerwonym Bagnie w okolicy Polkowa. Akcja w Lipsku nieudana, pojmanie kilku partyzantów.
[00:44:17] Ojciec: w 1939 r. należał do Stronnictwa Ludowego „Roch”, matka to popierała. Zaangażowanie społeczne dzieci. Słabo finansowane Bataliony Chłopskie. Ojciec urodzony w 1904 r., dwukrotnie ranny, amputowany palec. Służył w Finlandii. Wuj w armii carskiej służył 25 lat.
[00:48:22] Mama Eugenia Ajdamach również pochodziła z Kopca. Rodzeństwo ojca (Józef Karpowicz i Władysława Jagłowska-Karpowicz) wyjechało do USA. Rodzice posiadali ok. 20 ha słabej ziemi (V-VI klasa), uprawiali ziemniaki, żyto, owies, warzywa oraz len i konopie na włókno. Odurzające działanie konopi i maku. Gospodarstwo po rodzicach objął brat Konstanty. Boh. ma licencjat z rolnictwa, siostra została pielęgniarką.
[00:53:17] Działalność boh. w partyzantce: zaprzysiężenie w 1943 r., otrzymał ps. „Kret”, był łącznikiem, roznosił po wsi bibułę, która rodzice dostawali od kolejarza. W domu boh. był punkt kontaktowy, ukrywali się zdekonspirowani partyzanci, m.in. [Stanisław] Orłowski ps. „Piorun” i [Tadeusz] Kunda z Jamin. Siostra przyrządzała dla nich leki z żywicy i kwiatu lipy, prała i cerowała im odzież. Siostra Stanisława miała pseudonim „Pszczoła”.
[00:57:20] Brat Piotr ps. „Samochód” , Konstanty „Łoś”. Daty urodzenia rodzeństwa.
[01:00:44] Szkoła podstawowa zakończona w 1953 r., dalsza nauka – licencjat w szkole rolniczej w Kętrzynie. Praca w Okręgowej Spółdzielni Mleczarskiej jako instruktor poradnictwa żywieniowego – przez 10 lat. Przeniesienie służbowe do zakładów mięsnych jako zastępca kierownika Oddziału Gospodarki Zwierzętami Rzeźnymi. Potem przez 32 lata funkcja kierownika na 4 powiaty: Sejny, Suwałki, Augustów i Dąbrowa Białostocka. Zespół ok. 100 osób. Dobra współpraca z załogą, także w czasie NSZZ „Solidarność”.
[01:04:34] Praca w wielu miejscach: w Żarnowie pod Augustowem, Warszawie, Białej Podlaskiej, Augustowie.
[01:06:09] Kłopoty ze zdaniem matury: wychowawczyni Mikołajewska odradzała przystąpienie do matury z powodu represji rodziny, przeniesienie do Ełku. Dyrektor poradził przeniesienie do szkoły rolniczej, matura korespondencyjna w Grajewie. [+]
[01:08:51] Sekretarz POP PZPR Żukowski – krytyczny stosunek. Uznanie fachowości pracy boh. Stanisław Paruch, sekretarz rolny, przyjaciel boh. Boh. nie należał do PZPR.
[01:10:37] Kilka żydowskich rodzin w Sztabinie, m.in. krawiec, i w Lipsku. Getto w Augustowie na tzw. Barakach ‒ byli tam Żydzi z okolicznych miejscowości, potem ich Niemcy wywozili i mordowali pod Olszanką. Kontakty z Niemcami: po wycięciu drzew przez ojca (w czasie okupacji radzieckiej wydano pozwolenie na wycinkę grubych drzew na budowę budynków gospodarczych – tata zgromadził dużo drewna przed domem) – pobicie ojca za karę.
[01:14:39] Po ucieczce brata Piotra z robót przymusowych kilkakrotne rewizje żandarmów, zawsze kończyły się pobiciem całej rodziny. Polak-donosiciel Antoni/Adam Siedlecki gnębił mieszkańców, znalezienie „nielegalnej” kiełbasy, aresztowanie ojca. Komendant Badyla dał się przekupić – ojciec zebrał pieniądze na wykup wśród znajomych ze Sztabina. [++]
[01:18:20] Adam Siedlecki został zamordowany przez partyzantów po zabawie w Biernatkach [+]. Policjant niemiecki Wogrodny, przeprowadzał rewizję w domu boh. – zachowywał się porządnie.
[01:21:57] 15 stycznia rozwiązanie AK. Na Białostocczyźnie powołano Armię Krajową Obywatelską, boh. działał tam do momentu obławy augustowskiej w lipcu 1945 r. Potem z niedobitków AK utworzono „Wolność i Niezawisłość”, boh. już tam nie działał.
[01:26:00] Aresztowanie siostry w marcu 1946, wypuszczona dzięki interwencji Stanisława Czesnela, znajomego sekretarza PZPR. Ojciec mu dał pół worka pieniędzy na łapówkę dla szefa UB, wypuszczenie siostry. [+]
[01:29:15] Przesłuchania brata Konstantego, kapitan Żyd. Przesłuchania wyłącznie przez Rosjan. Zeznania Piotra, pobicie Konstantego. [++]
[01:32:00] Potrzeba odnalezienia miejsca pochówku ofiar zamordowanych podczas obławy augustowskiej (ok. 600 osób). Prawdopodobne miejsce pochówku: wieś Kalety na Białorusi. Organizacja założona przez księdza Wysockiego zabiega o możliwość ekshumacji, utrudnienia ze strony białoruskiej. „Mordu dokonali Białorusini”. Podsumowanie życia zawodowego i kombatanckiego. Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej.
mehr...
weniger

Bolesławski Bartosz

Gałka Magdalena

Instytut Pileckiego

Film