Stanisław Trzuskowski (ur. 1940, Łódź) dzieciństwo i młodość spędził w Łodzi. Jego krewni podczas II wojny światowej należeli do Narodowych Sił Zbrojnych, za co byli po wojnie prześladowani. Od września 1980 r. był członkiem Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność”. Pełnił funkcję przewodniczącego Komisji Zakładowej NSZZ „Solidarność” w Koszalińskiej Spółdzielni Mieszkaniowej. Po wprowadzeniu stanu wojennego nie zaniechał działalności związkowej, zajmował się kolportażem wydawnictw podziemnych. Postanowieniem Wojskowej Prokuratury Garnizonowej w Koszalinie z 3 maja 1982 r. został tymczasowo aresztowany i osadzony w Zakładzie Karnym w Szczecinku pod zarzutem, że „w okresie od lutego do 1 maja 1982 r. w Koszalinie sporządzał, przechowywał i przekazywał w celu rozpowszechniania materiały mogące wywołać niepokój publiczny”. W dniu 21 czerwca 1983 r. Sąd Pomorskiego Okręgu Wojskowego w Bydgoszczy uniewinnił go od zarzucanych czynów i uchylił areszt tymczasowy. Naczelna Prokuratura Wojskowa odwołała się od wyroku 19 października 1982 r. wnosząc o przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania. 10 stycznia 1983 r. po ponownym rozpoznaniu sprawy sąd uznał go winnym zarzucanych czynów i skazał go na rok pozbawienia wolności w zawieszeniu na dwa lata. W okresie podziemnej „Solidarności” organizował wydarzenia artystyczne na terenie koszalińskich parafii m.in. z Katarzyną Łaniewską czy Hanną Skarżanką.
more...
less
[00:00:10] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1940 r.
[00:00:40] Ojciec był majstrem w zakładach włókienniczych, matka pracowała jako urzędniczka. Boh. był dobrym uczniem, niechętnie chodził na pochody pierwszomajowe. Ojciec został aresztowany za opowiedzenie w pracy dowcipu o Stalinie.
[00:03:12] Boh. trafił do Marynarki Wojennej – zajęcia polityczne prowadzone przez bosmana Manię. Po wyjściu z wojska boh. się ożenił i zamieszkał w Koszalinie.
[00:05:15] W latach 80. pracował w dziale technicznym spółdzielni mieszkaniowej „Przy lesie” – powstanie Solidarności. Boh. był m.in. przewodniczącym Komisji Zakładowej. 12 grudnia wracał z Kołobrzegu – wiadomość o wprowadzeniu stanu wojennego.
[00:07:15] Boh. brał udział w pogrzebie górnika z kopalni „Wujek” Jana Stawisińskiego – decyzja o działalności w podziemiu. Kolportaż podziemnej prasy – kontakty ze środowiskiem łódzkim.
[00:09:03] Boh. sam pisał teksty do gazetki i dawał do przepisania maszynistce w spółdzielni – 1 maja 1985 r. został aresztowany, przebieg przesłuchania. Prowokacje ze strony współwięźnia. Boh. został przewieziony do aresztu w Szczecinku – przebieg rozprawy przed Sądem Wojskowym, uniewinnienie. [+]
[00:18:15] Po zwolnieniu z aresztu boh. miał „opiekuna” z SB – rozmowa w miejskim autobusie. Boh. zrobił kurs mistrzowski i założył własną działalność gospodarczą.
[00:19:28] Współpraca z Jędrzejem Czyżem i ks. Borzyszkowskim – zorganizowanie spektaklu na plebanii, przyjazd aktorek Katarzyny Łaniewskiej i Hanny Skarżanki – rajstopy jako gaża aktorska. Koncert Jana Kelusa – zniknięcie Jędrzeja Czyża. W tym czasie na skutek rewizji wyroku przez prokuratora wojskowego boh. został skazany na rok więzienia w zawieszeniu na trzy lata. Rewizja w mieszkaniu – groźba zerwania boazerii. Boh. miał kasety z zakazanymi piosenkami, ale ich nie znaleziono – aresztowanie i przesłuchanie. Pobyt w celi razem z Franciszkiem Sakiem.
[00:27:25] Współpraca z Tadeuszem Wołyńcem i Jerzym Müllerem. Udział w organizowaniu wyborów w 1989 r.
[koniec samodzielnej narracji, początek wywiadu – świadek odpowiada na pytania]
[00:28:57] Przedstawienie rodziców: Weroniki i Karola Trzuskowskich. Rodzina mieszkała we wsi Gatki koło Łodzi (obecnie w granicach miasta). Podczas okupacji krewni należeli do NSZ.
[00:31:34] Przejście Rosjan przez wieś w 1945 r. Po śmierci Stalina w szkole odbył się apel – zachowanie nauczycieli. Nauka zgodna z linią polityczną. Opowieść o Stalinie, dzieciach i cukierkach.
[00:35:20] Podczas konfliktu kubańskiego boh. był w wojsku – zajęcia polityczne, przedłużenie służby wojskowej. Kontradmirał Wiśniewski zarządził pogotowie bojowe. Boh. służył na okrętach ratowniczych, potem na motorówce w Porcie Wojennym w Gdyni. Incydent z udziałem szefa Sztabu Marynarki, adm. Janczyszyna – manewr przy burcie „Błyskawicy”. Zezwolenia, by wejść na okręt bojowy.
[00:43:38] Boh. zamieszkał w Koszalinie w 1969 r. Prace budowlane w mieście przed dożynkami w 1975 r. – zbojkotowanie uroczystości.
[00:45:47] Boh. wiedział o wydarzeniach na Wybrzeżu w 1970 r. – refleksje na ten temat. Rola papieża Jana Pawła II. Wiadomości na temat wydarzeń w Radomiu i Ursusie w czerwcu 1976, słuchanie rozgłośni z Zachodu.
[00:49:13] W sierpniu 1980 w spółdzielni mieszkaniowej nie strajkowano, ale wyrażono poparcie dla strajku, założenie Solidarności w spółdzielni, której prezesem był Henryk Sarnowski. Jedyna w Koszalinie kopia filmu „Przesłuchanie”.
[00:53:30] Żona nie była szykanowana z powodu działalności opozycyjnej boh. Uczestnictwo w mszach za ojczyznę, współpraca z księdzem Borzyszkowskim. Medale i odznaczenia boh., któremu przyznano status pokrzywdzonego.
[00:57:22] Boh. był koło kościoła po mszy, podczas której ZOMO użyło gazu. Postawa ks. Borzyszkowskiego i proboszcza Bednarskiego. Boh. otrzymywał wydawnictwa niezależne z Łodzi, dostęp do paryskiej „Kultury”. Kolportaż podziemnej prasy.
[01:02:20] Wyjazdy z transparentem na rocznice śmierci księdza Popiełuszki – kijki do transparentu.
[01:04:57] Sylwetka Jana Stawisińskiego, urodzonego w Sławnie górnika kopalni „Wujek”, który zginął podczas pacyfikacji kopalni. Boh. był na jego pogrzebie w Koszalinie – obecność funkcjonariuszy SB, współczesne uroczystości rocznicowe. Matka Stawisińskiego była zaangażowana w sprawę ukarania winnych pacyfikacji kopalni.
[01:09:33] W stanie wojennym boh. pisał fraszki. Wielu znajomych zostało powołanych do służby wojskowej i przebywało w Wojskowym Obozie Internowania w Chełmnie.
[01:11:46] Boh. nie miał kontaktu z Solidarnością Walczącą, ale znał działaczy KPN. [wyjście z kadru]
[01:12:45] Boh. nie miał styczności z działaczami solidarnościowych organizacji młodzieżowych.
[01:13:14] Wyżywienie w areszcie, utrudnianie kontaktu z rodziną.
[01:14:25] Boh. zorganizował tajne spotkanie grupy Wołyńca w mieszkaniu znajomej – nie zachowano zasad konspiracji i znajomą zainteresowała się Służba Bezpieczeństwa. Podejrzenia, że niektórzy działacze współpracują ze służbami. Boh. był namawiany do współpracy z SB.
[01:18:27] Pomoc przy organizowaniu wyborów w 1989 r. – akcje plakatowe, sprzedaż cegiełek. Reakcja na Okrągły Stół – opinia o wydarzeniach. Działalność SB w 1989 r. – ulotki rozpowszechniające kłamliwe treści, szykanowanie działaczy. Wybór Franciszka Saka na posła i Gabrieli Cwojdzińskiej do senatu. Współpraca z NSZZ Rolników Indywidualnych.
[01:25:30] Autoprezentacja boh.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.