Kulik-Bielińska Ewa

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/0379

15 grudnia 2018, Warszawa

2:05

Ewa Kulik-Bielińska (ur. 1957, Bochnia) opowiada o swoim dzieciństwie i dorastaniu w krakowskim Kazimierzu w latach 60. i 70. oraz o czasach studiów na Wydziale Anglistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Podczas studiów zetknęła się z duszpasterstwem akademickim „Beczka” oraz Studenckim Komitetem Solidarności, w którym rozpoczęła działalność po śmierci Stanisława Pyjasa. Zbierała podpisy pod petycjami do władz, prowadziła bibliotekę wydawnictw niezależnych, współorganizowała wykłady Uniwersytetu Latającego w Krakowie. Z czasem nawiązała współpracę ze studentami z innych miast, przede wszystkim Warszawy, a także z najważniejszymi działaczami opozycji demokratycznej: Jackiem Kuroniem, Haliną Mikołajską, Adamem Michnikiem i wspierającymi ich intelektualistami i duchownymi. W sierpniu 1980 r., po aresztowaniu Kuronia, prowadziła w jego domu nieformalne biuro informacyjne, z którego przesyłała informacje do zachodnich mediów, m.in. do RWE i BBC. Gdy powstał NSZZ „Solidarność”, została redaktorką biuletynu MKZ Mazowsze „Informator” oraz pisma „Niezależność”. Po wprowadzeniu stanu wojennego ukrywała się w Warszawie, ale w dalszym ciągu działała, organizowała spotkania działaczy podziemia, koordynowała łączność i pracę podziemnych struktur „S”, współorganizowała podziemny zjazd „S” w 1986. 31 maja 1986 r., po pięciu latach w ukryciu, została aresztowana (razem z mężem Konradem Bielińskim), co uznała za „wytchnienie od strachu i beznadziei”. Wyszła na mocy amnestii we wrześniu 1986 roku i działała już w jawnej RKW Mazowsze. Ewa Kulik-Bielińska pokazuje własne spojrzenie na najważniejsze wydarzenia historyczne tego czasu: działalność KOR, podpisanie porozumień sierpniowych, karnawał „Solidarności”, wprowadzenie stanu wojennego, okrągły stół i wreszcie upadek PRL. Podkreśla wpływ, jaki na jej zaangażowanie w działalność antykomunistyczną miał wybór Karola Wojtyły na papieża i jego pielgrzymki do Polski. Opisuje metody działania aparatu bezpieczeństwa, z jakimi zetknęła się przez lata: zastraszanie, cenzurę rozmów telefonicznych i podsłuchy, częste rewizje i zatrzymania, przesłuchania w areszcie („konwejer”) oraz wstrząsający moment okrucieństwa – zakaz udziału w pogrzebie brata. W 1988 r. wyjechała na roczne stypendium na Uniwersytecie w Bostonie na zaproszenie demokratycznego senatora Edwarda Kennedy’ego. Studiowała amerykanistykę, a Konrad Bieliński informatykę. Okrągły stół i wybory czerwcowe 1989 r. śledzili zza oceanu. Krytycznie odnosi się do sposobu osiągnięcia porozumień w Magdalence oraz do „zaczadzenia” neoliberalizmem środowiska „Gazety Wyborczej”.
mehr...
weniger

[00:00:03] Boh. ur. w Bochni, pochodzi z Krakowa. Mama (ur. 1920) farmaceutka z inteligenckiej rodziny, jej ojciec, ekspert tytoniowy, był dyrektorem fabryki tytoniu w Radomiu, dużo jeździł po Polsce z dziećmi przed wojną, zmieniał miejsca pobytu. Rodzice babci byli rolnikami pod Suchą Beskidzką, mama boh. musiała całować dziadka w spracowaną rękę czarną od ziemi.
[00:02:23] Dziadek ze strony ojca był naczelnikiem stacji kolejowej w Tarnowie, stryj był oficerem, zginął w Starobielsku. Najstarszy brat złapany w łapance, zginął w Auschwitz. Ojciec najmłodszy (ur. 1917). Rodzice poznali się w Bochni, gdzie mama była na stażu po studiach na UJ. Ojciec skończył prawo na UJ, ale wojna przerwała aplikanturę, został finansistą i ekonomistą. Pobrali się w Bochni. Po 3-letnim stażu wrócili do Krakowa, zamieszkali u znajomych w Mogile (dziś część Krakowa), kwaterunek w kamienicy na rogu ul. Obrońców Stalingradu (dziś Starowiślna) i Dietla – pierwsza kamienica pożydowska obok Plant. Szkoła przy ul. Miodowej.
[00:05:39] W domu zawsze była pomoc domowa, dziewczyny ze wsi, często potem zostawały kelnerkami. Brat starszy o 3,5 roku. Wychowanie tradycyjne, katolickie, wiara bezrefleksyjna.
[00:08:00] Wspomnienie roku 1968. Szkoła podstawowa nr 1 przy ul. Św. Marka, bo do poprzedniej chodził gównie napływowy „lumpenproletariat” (rodziny patologiczne, dysfunkcyjne). Zmiana szkoły za namową polonistki.
[00:10:05] Niedaleko szkoły mieścił się Komitet Wojewódzki PZPR. Początek protestów studenckich, kolega z klasy, syn milicjanta, przyszedł do szkoły w masce gazowej i rozpylił gaz w klasie. Mama zakazała wychodzić z domu. Rozmowy w domu o antysemickiej nagonce, mama opowiadała o barwnej, wielokulturowej Polsce przed wojną, ojciec nasiąknięty uprzedzeniami do Żydów, ale miał np. większe zaufanie do lekarzy żydowskich.
[00:14:23] Powszechna była wiedza o Katyniu, świadomość innej historii Polski, ale w szkole nikt z nauczycieli nie podważał oficjalnej linii nauczania. Podręcznik historii – nie było mowy o zamordowanych w Auschwitz Żydach, tylko Polakach. Początek studiów w 1976 r. w Wydziale Anglistyki UJ. Ważny moment: próba postawy moralnej, starcie z nauczycielką rosyjskiego , opiekunką SKO, szantaż, namawianie do donoszenia na kolegów.
[00:19:26] W liceum boh. wytypowano do wstąpienia do ZMS, przemianowanie ZHP na HSPS, narada rodzinna. W domu niewiele się mówiło o polityce, czasem słuchano Wolnej Europy.
[00:23:08] Matura z religii, duszpasterstwo akademickie „Beczka”. Studia: anglistyka na UJ, chociaż chciała być dziennikarką. Wyjazdy zagraniczne z rodziną: Węgry
Bułgaria, Czechosłowacja. W maju 1976 r. protesty na ulicach potępiające „warchołów z Radomia i Ursusa”. Nie udało się jej podpisać protestu. Początek zainteresowania polityką.
[00:27:37] Zabicie Stanisława Pyjasa [7 maja 1977], klepsydra na ul. Szewskiej. RWE podało, że zbierał pieniądze na pomoc dla robotników z Radomia i Ursusa. Msza żałobna, odmowa boh. udziału w juwenaliach, głębokie przeżycie moralne. Demonstracja z czarnymi flagami, mieszkańcy gasili światła, zapalali świece, zapamiętana twarz Bronisława Wildsteina, który czytał oświadczenie o utworzeniu Studenckiego Komitetu Solidarności – 10 osób.
[00:32:40] Zapamiętany adres: Chocimska 3/3, mieszkanie Wildsteina, zapisanie się z koleżanką do SKS. Nie udało się zbieranie podpisów pod apelem o uczciwy proces w sprawie Pyjasa.
[00:37:20] Wrażliwość na krzywdę innych, słabszych, potrzeba sprawiedliwości i niezgoda na krzywdę – główne motywacje boh. Niedostatki w domu. Marzenie o lodach Bambino.
[00:40:18] Pierwszy kontakt z SKS: studencki obóz wędrowny w Gorcach. W grupie trzy nurty: Józef Ruszar, Wojciech Oracz – nurt duszpasterski (od ks. Andrzeja Kłoczowskiego z „Beczki”), nurt anarchistyczny: Wildstein, Maleszka (studenci polonistyki), nurt „pomiędzy”: Andrzej Mietkowski, Anna Podgórczyk „Oleńka”, Anna Krajewska, Zdobysław Milewski, Beata Pawlak. Wspólne czytanie Sołżenicyna, Kołakowskiego, „Aneksu”, „Kultury” paryskiej, dyskusje, odwiedziny u ks. Tischnera.
[00:44:19] Pielgrzymka studencka z Warszawy do Częstochowy, lato 1977 r. Spotkanie Haliny Mikołajskiej, rozdawanie ulotek. Spotkanie z grupami studentów z innych miast – grupa ojca Wiśniowieckiego [Wiśniewskiego] (Aleksander Hall). Spotkanie w Łodzi (Tomasz Filipczak, Jaskóła), w Warszawie (Ludwik Dorn, Meissner). Nie udało się stworzyć ogólnopolskiego pisma studenckiego. Poznanie Andrzeja Czumy, Kazimierza Janusza, Janusza Wojciechowskiego, Haliny Mikołajskiej i Jacka Kuronia, wciągnięcie w działania SKS.
[00:49:15] Nieporozumienia w SKS (Sonikowie–Ruszar). Nowe władze SKS (boh., Anna Krajewska, Anna Szwed, Sonikowie, Wildstein, Ziemowit Pochitonow). Rewizja SB w obecności babci koleżanki. Biblioteka samizdatów dla studentów – przechowywana w domach koleżanek. Niezadowolenie mamy, oburzenie wuja.
[00:53:16] Poważniejsza działalność opozycyjna: akcje za wprowadzeniem do obiegu tzw. wydawnictw bezdebitowych, niedopuszczonych przez cenzurę (np. przedwojenne wydania Gombrowicza, „Kultura” paryska), naciski na złagodzenie procedury paszportowej, obrona studentów usuwanych ze studiów za działalność opozycyjną. Rozmowa z dyrektorem instytutu, życzliwość kadry naukowej.
[00:57:04] Motywacja do działalności opozycyjnej: poszerzanie sfery wolności w ramach istniejącego systemu. Działanie wspólnotowe, ruch ludzi myślących podobnie, wsparcie grupy. Świadomość praw obywatelskich. Studia nie pobudzały intelektualne, ubogie życie akademickie.
[01:02:00] Działalność opozycyjna gwarantowała bogactwo przeżyć intelektualnych, emocjonalnych, towarzyskich, dostęp do najważniejszych osobistości świata kultury: Halina Mikołajska, Marian Brandys. W ramach Uniwersytetu Latającego spotkania z Adamem Zagajewskim, Zbigniewem Herbertem, Tomasz Burek.
[01:04:06] Wybór Karola Wojtyły na papieża, silne wpływy duszpasterstwa akademickiego w Krakowie. Róża Woźniakowska (Thun). Elżbieta Karwczyk, Małgorzata Kątkiewicz znały Wojtyłę, wspierał SKS. Informacja o wyborze od krakowskiej kwiaciarki. Pochód na Skałkę.
[01:06:44] List z gratulacjami do Wojtyły, odpowiedź papieża, różaniec od niego jako przechodnia relikwia, poprawa stosunków z mamą. Nakaz 3-letniej pracy po studiach. Przyjazd papieża do Polski – euforia, Kraków stał się wolnym miastem, flagi papieskie w witrynach sklepów. Otwartość ludzi, aura jak na festiwalu. [+]
[01:10:31] Spotkanie działaczy studenckich z papieżem, jego poparcie. Trzy punkty informacyjne SKS zaanonsowane przez radio Wolna Europa: na Grodzkiej, na Floriańskiej i w siedzibie duszpasterstwa akademickiego „Beczka”. W mieszkaniu Sonika był punkt informacji dla prasy zagranicznej i studentów – boh. i Róża Woźniakowska informowały po angielsku (grupa z NRD) [+]. Po wyjeździe papieża przykręcono śrubę, częstsze zatrzymania przez SB, urodziny w areszcie.
[01:12:45] Boh. bliższa była praca pozytywistyczna KOR, podkład ideologiczny, niepodległościowy, odwołanie do historii nazywa tromtadracją. „Wkrocze” SB na spotkania Uniwersytetu Latającego Towarzystwa Kursów Naukowych. Wsparcie Kościoła – udostępnianie pomieszczeń kościelnych – początek spotkań w kościele na Salwatorze (Halina Mikołajska i Tomasz Mann, Tomasz Burek). Drugim kościołem była „Beczka”, wsparcie Tischnera, Bonieckiego, Andrzeja Kłoczowskiego.
[01:15:50] W Warszawie rozbijanie spotkań u Jacka Kuronia, wstrząs mózgu Maciusia Kuronia, pobicia Wujca, Konrada [Bielińskiego], Gajki [Kuroń]. Brutalizacja działań służb specjalnych. Poczucie przynależności do elity: znajomość swoich praw, duże poczucie wolności osobistej w ogólnym systemie zniewolenia, odporność na oportunizm i konformizm.
[01:18:34] Powstanie NSZZ „Solidarność”: karnawał, intensywność działań, ulotki. Współdziałanie wszystkich środowisk – robotników i studentów – z różnych miejsc w Polsce, poczucie wspólnoty.
[01:21:19] Poznanie Konrada Bielińskiego podczas wizyty w Warszawie, na odwiedzinach u Adama [Michnika]. Myśl na widok Wałęsy podpisującego porozumienia sierpniowe: „Będziemy mieć wielki kłopot – ego duże jak długopis” [++]. Telefony od Karola Modzelewskiego. Wiktor Woroszylski, ojciec Kuronia. Rozmowy telefoniczne przerywane przez cenzurę. [+]
[01:24:10] Organizacja kobiet przez Gajkę Kuroń, kiedy aresztowano mężczyzn. Choroba boh. Przeprowadzka do Warszawy, prowadzenie biura informacji. Praca w Regionie Mazowsze, poznanie Kondrada Bielińskiego. Współpraca redaktorska z Janem Narożniakiem przy wydawaniu biuletynu MKZ Mazowsze „Informator”, boh. wydawała z Ludwiką Wujec pismo „Niezależność”. Walki wewnątrz „S”
„prawdziwi” Polacy przeciw KOR, podanie się boh. do dymisji, wyjazd do Krakowa.
[01:26:55] Narastający konflikt w „S”. Rozwiązanie KOR na zjeździe „S”. Mec. Olszewski, rozgrywki polityczne, Macierewicz.
[01:29:05] Środowisko skupione wokół Macierewicza wydawało pismo „Wiadomości [dnia]”: Gugulski
Piętak, Małachowski. Intrygi, radykalizacja stanowiska. Tworzenie prawego skrzydła, „prawdziwych Polaków” w opozycji do KOR, powstanie KPN i Ruchu Radykalno-Narodowego RRN, odcinanie ekspertów korowskich od wpływów w „S”: Kuronia, Bujaka, Janasa, Kulerskiego.
[01:30:50] Wprowadzenie stanu wojennego. Przygotowania do ślubu Magdaleny Korotyńskiej z [Ryszardem] Szulkinem, wyjście do kina na film „Dreszcze” Marczewskiego. Późnym wieczorem telefon z Regionu Mazowsze, że nie działają teleksy i telefony. Wtargnięcie funkcjonariuszy SB do Konrada Bielińskiego, aresztowanie, internowanie na Białołęce.
[01:35:38] Otoczenie siedziby Regionu Mazowsze kordonem ZOMO, aresztowanie Haliny Mikołajskiej. Nocna wędrówka boh. po Warszawie, wizyta u Karola Małcużyńskiego, przejazd koparką na Żoliborz do domu Kuronia. Bezradność Gajki Kuroń, aresztowanie Maćka Kuronia. Poszukiwanie się przez wiele godzin, po ulicach, mieszkaniach, kościołach, pacyfikacja Huty Warszawa.
[01:39:25] Reorganizacja działalności podziemnej, kontakt z Heleną [Łuczywo], Joanną [Szczęsną], nowe kontakty drukarskie (Grzyb), mróz, trudności komunikacyjne, depresja. Wigilia w pustostanie na Ursynowie z Emilem Broniarkiem z Ursusa i Kingą Kamińską.
[01:41:47] Boh. zaczęła się ukrywać: tymczasowość, niepewność. List gończy za boh., zasady konspiracji. Ewa Milewicz dostarczyła Konradowi Bielińskiemu „fiolkę”, przemycanie grypsów, niedoszłe spotkanie u Janusza Weissa na Jelonkach.
[01:44:07] Decyzja o wspólnym ukrywaniu się z Konradem przez 5 lat, do wpadki w maju 1986 r., w wynajmowanym mieszkaniu przy ul. Etiudy Rewolucyjnej w Warszawie. Poczucie upływającego czasu, straconej możliwości rozwoju zawodowego. Próba wejścia do jawnej działalności – samorząd pracowniczy. Podziemny zjazd „S”, próba rewitalizacji, bo wszyscy przywódcy siedzieli w więzieniu (poza Bujakiem, Kulerskim, Bielińskim). Spotkania z doradcami: Kuroniem, Geremkiem, aresztowania.
[01:48:13] Spotkanie Tymczasowej Komisji Koordynacyjnej w Krakowie, wizyta u mamy. Gotowość na wyrok więzienia jako „czas odpoczynku od strachu i beznadziei”. Aresztowanie przez oddział antyterrorystyczny (31 maja 1986), rewizja, przesłuchanie na Rakowieckiej, major SB Dębiec. Pozycja osadzonej: bezczelna, lekceważąca, przekonanie, że w celi są same kapusie, w obronie przed agresją seksualną tekst: „ja tam lubię dupy dawać kilku, a nie jednemu”. Skargi do prokuratura na „stalinowskie” metody przesłuchania („konwejer”), odmowa składania zeznań. Wiadomość, że brat popełnił samobójstwo – niepewność, odmowa udziału w pogrzebie.
[01:53:23] „Rozmowy” z Czesławem Bieleckim przez ścianę celi, wieść o amnestii. Zarzut: „obalenie ustroju siłą”, zagrożony karą do 25 lat więzienia. Wyjście we wrześniu 1986. Podczas odwożenia przez esbeków filmowano scenę podania ręki na pożegnanie. Spotkanie u mamy Jana Lityńskiego z Anną Dodziuk szukającą [Piotra] Niemczyka, spotkanie z Konradem Bielińskim w domu Kuronia.
[01:55:55] Wyjazd pary na roczne stypendium do Stanów Zjednoczonych na zaproszenie [senatora] Eda Kennedy’ego, budowanie „normalnego” życia. Studia amerykanistyczne, Konrad informatyczne w Bostonie.
[01:58:02] Obrady Okrągłego Stołu obserwowane zza oceanu, udział Kościoła, odmowa udziału w wyborach 1989 r. Zakończenie studiów w Bostonie, podróż po Stanach Zjednoczonych, powrót do Polski we wrześniu 1989 r. Krytyczna ocena porozumień w Magdalence: zacierania granic z elitami partyjnymi i oprawcami, dyskredytowania myślących inaczej, potrzeba cezury moralnej. Znaczenie grubej kreski Tadeusza Mazowieckiego. Zaczadzenie gospodarką wolnorynkową i neoliberalizmem środowiska „Gazety Wyborczej”.
[02:04:08] Gloryfikacja kapitalizmu, przedsiębiorczości, Gawronik i Gąsiorowski zostali nowymi bohaterami narodowymi, odrzucenie wartości dobra wspólnego, wspólnotowości – skutki obecnie.
mehr...
weniger

Lang Krzysztof

Instytut Pileckiego

Film