Dionizy Magadzia (ur. 1928, Nowa Wieś) podczas okupacji niemieckiej współpracował z Armią Krajową na Wileńszczyźnie, w czasie operacji Ostra Brama w lipcu 1944 r. był w taborach 3. Wileńskiej Brygady AK. W 1946 r. został repatriowany do Polski, zamieszkał w Wólce koło Nieporętu i pracował jako robotnik rolny. Ochotnik w organizacji „Służba Polsce”, w latach 1951-1968 służył w Ludowym Wojsku Polskim. Po zwolnieniu z wojska był prześladowany przez Służbę Bezpieczeństwa.
[00:00:10] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1928 r. w Nowej Wsi w gminie Worniany na Wileńszczyźnie.
[00:00:37] Do wybuchu wojny boh. ukończył cztery klasy szkoły powszechnej – obchody świąt państwowych. Rodzice prowadzili kilkunastohektarowe gospodarstwo, które po wejściu sowietów zostało włączone do kołchozu. Ojciec uciekł i w gospodarstwie była tylko matka z dwójką dzieci – praca w kołchozie. Boh. chodził do rosyjskiej szkoły – jego postawa.
[00:05:10] Szkoła przed II wojną światową – szkolenia z przysposobienia wojskowego. Podczas manewrów w domu kwaterowali oficerowie. Wielonarodowościowa wieś – po polsku mówiono tylko w kilku domach.
[00:08:12] Sytuacja podczas niemieckiej okupacji – utworzenie państwa litewskiego. W Wornianach stacjonowało Luftwaffe i znajdowały się magazyny zbożowe – sabotaż podczas pracy. U szwagra Michała Kardzisa mieszkali dwaj litewscy urzędnicy, jeden z nich współpracował z partyzantką – kradzieże zboża dla 3 Brygady AK. [+]
[00:15:15] W czerwcu 1944 r. żołnierze Luftwaffe zebrali podwody i przygotowywali się do ucieczki – zbliżanie się sowietów do Wornian – zastrzelenie niemieckiego dowódcy. Boh. brał udział w ewakuacji Niemców – wyjazd załadowanych furmanek do Wilna – bombardowanie kolumny przez Rosjan. W Nowej Wilejce udało mu się uciec i dołączyć do taborów AK. Furmankami powozili okoliczni chłopi, m.in. Mieczysław Kowalewski. [+]
[00:21:38] Ewakuacja oddziału Luftwaffe – boh. przewoził broń na wozie. Walki w okolicach Wilna. Z kilkunastu furmanów jeden zginął, pozostali wrócili do domów. Boh. odłączył się od Niemców i trafił na tabory Armii Krajowej.
[00:25:20] Powrót do zbombardowanych Wornian, gdzie boh. nie zastał rodziców – wiele lat po wojnie dowiedział się, że zginęli i zostali pochowani w Wornianach. Sytuacja po zajęciu dawnych Kresów przez sowietów – likwidacja Armii Krajowej, aresztowanie dowódców, w tym „Wilka”. Internowanie akowców w Kałudze. Boh. nie został zatrzymany przez Rosjan i zdołał wrócić do domu.
[00:30:02] Działalność konspiracyjna – wystawianie fałszywych dokumentów. Boh. dostał dokument na nazwisko Magadzia Dyonizy, ur. w 1939, i został repatriowany w 1946 r. do Polski – dopisanie do karty repatriacyjnej pani Ciechanowicz jako jej nieletni kuzyn – kolejne zmiany nazwiska i daty urodzenia. Po przyjeździe do Polski boh. pracował jako parobek we wsi Wólka koło Nieporętu.
[00:32:28] Karta repatriacyjna była wystawiona na nazwisko pani Ciechanowicz – dopisanie boh. Zmiana nazwiska na Magadzio w 1954. Fałszywe dokumenty dla członków podziemia antykomunistycznego. Po przyjeździe do Polski boh. mieszkał w Wólce u kolegi – powody wyjazdu do Choszczna.
[00:35:30] Wstąpienie do Służby Polsce – budowa magistrali na Pustynię Błędowską. Boh. został wytypowany do wymiany z junakami z Jugosławii – powody strajku kompanii, za który wyrzucono go z brygady – praca w piekarni. Boh. został szefem zaopatrzenia żywnościowego.
[00:38:30] W 1951 r. boh. został powołany do wojska i służył w 1 Praskim Pułku Piechoty – funkcje w zaopatrzeniu. Dzięki znajomości z intendentem Warszawskiego Okręgu Wojskowego został skierowany na kurs oficerski i potem kierował wojskową piekarnią w Rembertowie.
[00:43:27] W 1955 r. boh. pojechał w odwiedziny do rodziny na Wileńszczyźnie – sprowadzenie ich do Polski w 1957 r.
[00:44:35] Boh. zgłosił się na ochotnika do Służby Polsce i ukrywał się w jej szeregach, potem był w wojsku. W 1968 r. został zwolniony za niewykonanie rozkazu przejęcia obowiązków szefa zaopatrzenia żywnościowego w jednostce lotniczej w Mirosławcu – linia obrony w prokuraturze – wymiar kary. Prawdziwe powody przeniesienia boh. z Warszawskiego Okręgu Wojskowego do garnizonu na prowincji. Boh. miał mieszkanie w Warszawie przy ul. Odyńca – sposób jego załatwienia – i nie chciał wyjeżdżać do „zielonego garnizonu”.
[00:54:52] Po wyjściu z wojska w 1968 r. boh. ożenił się. Żona pracowała na Poczcie Głównej i współpracowała ze Służbą Bezpieczeństwa – powody wyrzucenia boh. z mieszkania, trudności w znalezieniu pracy. Mieszkanie było tajnym lokalem SB – kłótnia z funkcjonariuszami. [+]
[01:00:10] Po wyrzuceniu z mieszkania boh. mieszkał w piwnicy i szukał pracy – przyjęcie do zakładów mięsnych w Sokołowie Podlaskim. Po pół roku boh. został zwolniony, rzekomo z powodu zostawienia pieczątki na biurku – wytoczone mu sprawy sądowe.
[01:05:18] Dzięki dokumentom IPN boh. dowiedział się, że żona na niego donosiła. Po zwolnieniu z zakładów w Sokołowie boh. zrobił kurs rolniczy i wybudował pieczarkarnię, którą prowadził do końca lat 70. Powrót do Warszawy – podejmowane prace. Boh. został księgowym w Związku Plastyków – konieczność podpisania lojalki – zwolnienie z pracy.
[01:12:30] W lipcu 1944 boh. był w okolicach wileńskiego Cmentarza na Rossie w taborach 3. Brygady AK – wydawanie broni i odzieży partyzantom. Przejazd niemieckiego taboru do Wilna – bombardowanie. Boh. prowadził przy wozie źrebaka, troska o zwierzęta.
[01:19:55] Boh. brał udział w akcjach dostarczania żywności dla partyzantki. Walki partyzantów o Worniany – uwolnienie Żydów z aresztu [akcja 5 listopada 1943]. Deportowanie sześcioosobowej rodziny Krasińskich, której synowie trafili potem do Armii Andersa, dwaj zginęli pod Monte Cassino.
[01:25:25] Po wycofaniu się partyzantów z Wornian wielu miejscowych, w tym boh., zostało zatrzymanych – kara chłosty.
[01:27:30] Po powrocie do Warszawy w 1979 r. boh. pracował „na czarno”. W 1981 r. dostał mieszkanie w kamienicy przy ul. Noakowskiego – koszty remontu.
[01:32:56] Boh. ujawnił akowską przeszłość w 2010 r. – starania o uprawnienia kombatanckie.
[01:35:30] Porównanie represji niemieckich i sowieckich. Opinia na temat Rosjan.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.