Tadeusz Brodzki (ur. 1937, Soszniki) pochodzi z rodziny osiadłej na Wołyniu, jego ojciec podczas kampanii wrześniowej walczył w szeregach Armii „Wołyń”. W 1943 r., wobec nasilania się groźby napadu ze strony Ukraińców, rodzina uciekła do Rafałówki, skąd została wywieziona przez Niemców na roboty do Grimmy w Saksonii. Po zakończeniu wojny rodzina osiedliła się w Międzylesiu na Dolnym Śląsku. Tadeusz Brodzki ukończył budowlaną szkołę zawodową w Bystrzycy Kłodzkiej i pracował jako malarz pokojowy w Międzylesiu.
[00:00:18] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1937 r. w Sosznikach na Wołyniu.
[00:00:54] We wsi było kilkanaście domów i szkoła. Gospodarze uprawiali pszenicę, proso i tytoń. W domu mieszkała rodzina boh. oraz bracia ojca. Ojciec miał sad i dużą pasiekę, dziadek i ojciec zajmowali się tkactwem artystycznym, wyrabiali wełniane kilimy.
[00:04:00] W 1939 r. ojciec został zmobilizowany i był ordynansem jednego z oficerów Armii „Wołyń”. Po rozwiązaniu oddziału dostał od swojego przełożonego nowy płaszcz, który służył mu przez całą okupację i w którym przyjechał do Polski. Ojciec z kampanii wrześniowej przyniósł ułańską szablę, którą schował.
[00:07:05] W Sosznikach nie było ukraińskich rodzin, ale w okolicznych wsiach mieszkało wielu Ukraińców – pierwsze wystąpienia przeciwko Polakom. Incydent z udziałem Ukraińców, którzy wieźli zmarłego. Zamordowanie nauczyciela. Sytuacja przed żniwami w 1943 r. Chrzestny Janicki ukrywał sześcioro dzieci w zbożu. [+]
[00:11:00] Sąsiedzi przyszli do ojca po radę, co robić wobec rosnącego zagrożenia ze strony Ukraińców – wspólny nocleg w stodole, łuny pożarów nad lasem. Ucieczka do Rafałówki – rodzina nocowała na bagnach. Rano ojciec poszedł do domu, by wydoić krowy i zastał spalone gospodarstwo. W Rafałówce rodzina została zapakowana przez Niemców do wagonu i wywieziona do Niemiec. Chrzestny Janicki z żoną i dziećmi ukrywał się w zbożu, potem dotarł do stacji i także został wywieziony. [+]
[00:17:48] Trzy siostry matki mieszkały we wsi Hały, jedna z nich, Paulina, została zamordowana. W Sosznikach zamordowano młode małżeństwo.
[00:19:27] Transport dojechał do Grimmy w Saksonii – kąpiel i dezynfekcja odzieży, obawy przed zagazowaniem. Sortowanie ludzi na placu, gdzie leżały porzucone żydowskie książki i zwoje. Rodzina została przydzielona do pracy w cegielni, niedaleko była fabryka porcelany – nieudane wyroby były półproduktami do produkcji cegieł. Warunki do mieszkania i specyfika pracy w cegielni. [+]
[00:23:48] Na stacji kolejowej pracowali jeńcy radzieccy, którzy także zwozili ziemniaki z pola podczas wykopków – metody ukrywania worków z ziemniakami. Głód w obozie, gdzie jedzono psy i koty. Babcia Janicka gotowała posiłki dla wszystkich. W fabryce pracowały także Niemki, które ukrywały jedzenie dla Polaków między cegłami. Oczekiwanie na matkę, która czasem przynosiła chleb z fabryki. Pięcioletnia córka majstra topiła się w rzece, uratowali ją polscy chłopcy, którzy dostali od matki dziewczynki po kanapce z margaryną i dżemem. W pobliskim zamku więziono angielskich oficerów – dwa razy w tygodniu wyprowadzano ich na spacer, jeńcy rzucali dzieciom papierosy. [+]
[00:30:25] Naloty alianckie – odgłosy bombardowania Lipska. Fabrykę zamknięto i rodzina trafiła na wieś do bauera – prace w gospodarstwie, zasady dotyczące palenia papierosów w pracy. Wkroczenie wojsk amerykańskich – stanowisko karabinów maszynowych za stodołą, czekolada za kradzione jajka.
[00:34:58] Wyjazd do obozu dla byłych robotników przymusowych, urządzonego na terenie dawnych koszar. Mecz piłki nożnej Polaków z Włochami zakończył się bijatyką z użyciem noży – konfiskata broni podczas rewizji.
[00:37:22] Agenci z Polski namawiali na powrót do kraju – długa podróż do kraju. Zabawa kapiszonami na zburzonym dworcu, zwłoki w ruinach. [+]
[00:39:56] Wyżywienie w obozie – pożywne zupy, owoce, czekolada i konserwy mięsne. Ojciec przywiózł do Polski konserwy i ser w tubkach. Rodzina osiedliła się na Dolnym Śląsku. Podczas przejazdu przez Czechy ludzie z transportu rzucali żywność Czechom, którzy podbiegali do pociągu.
[00:42:38] Transport repatriantów dojechał do Międzylesia na Dolnym Śląsku. Ojciec znalazł w okolicy gospodarstwo, w którym zamieszkało także małżeństwo Pawlukiewiczów z Białorusi – bójki i kłótnie między małżonkami. Niemka schowała zboże na siew, znalazł je ojciec z Pawlukiewiczem, który pobił Niemkę. Wysiedlenie Niemców – ojciec odwiózł niemiecką rodzinę do Międzylesia, widział tam dół, do którego Polacy wrzucali odebrane im walizki. [+]
[00:47:50] Początki w gospodarstwie, wysokie podatki – kontrole gospodarstw przez „trójki”, z domu zabrano narty, które zostawili Niemcy. Sąsiad Kajetan Pater wszedł w posiadanie wyposażenia szkoły i sklepu, który miał być otwarty – zabranie rzeczy przez UB. Obok domów były stawy przeciwpożarowe – podczas urządzania kąpieliska znaleziono broń. Dorośli schowali granaty, a jeden z karabinków wyczyścili, by strzelać do ryb – konfiskata broni. Brat miał pistolet, z którym chodził do szkoły. [+]
[00:55:30] Ojciec nie zapisał się do spółdzielni, ale płacił podatki i oddawał kontyngenty. Zatrzymanie ojca 1 maja – podczas pochodu w Międzylesiu wręczono mu Krzyż Zasługi. [+]
[00:57:38] Zamiana pól na korzyść spółdzielni. Boh. łowił ryby w strumieniu i w Nysie. We wsiach były świetlice, w których organizowano zajęcia dla dzieci. Kierownik szkoły był podczas wojny w Iraku, przywiózł maszyny stolarskie i otworzył zakład koło szkoły, gdzie dzieci mogły się uczyć stolarki. Stosunek kierownika do uczestnictwa uczniów w mszach.
[01:02:20] „Trójki” zabierały rzeczy z domów, w tym zegary – pomieszczenia z zegarami w budynku gminy. Dzieciaki włamywały się i zabierały klucze do zegarów, których używano do przykręcania łyżew. [+]
[koniec samodzielnej narracji, początek wywiadu – świadek odpowiada na pytania]
[01:03:48] Boh. skończył podstawówkę w Tomaszkowie oraz szkołę zawodową w Bystrzycy Kłodzkiej, pracował jako malarz pokojowy.
[01:05:00] W 1939 r. czerwonoarmiści dokonali rekwizycji koni we wsi. Pierwsze wiadomości o mordowaniu Polaków przez banderowców. Rodzina uciekła z domu przed żniwami w 1943 r.
[01:08:06] Atmosfera wśród Polaków na Wołyniu w 1943 r. We wsi wisiała szyna, której dźwięk miał powiadomić mieszkańców o napadzie. Ucieczka podczas napadu na sąsiednią wioskę – wszyscy zgromadzeni w stodole dotarli do Rafałówki, gdzie Niemcy wsadzili ich do pociągu.
[01:12:40] Po wojnie sąsiedzi z Wołynia spotykali się u ojca i grali w karty opowiadając swoje historie, boh. słyszał o dziecku zabitym bagnetem.
[01:14:27] Stryj Kazimierz był po wojnie księgowym, stryj Paweł kierownikiem produkcji w gorzelni.
[01:16:35] Podczas sortowania w Grimmie dziadek został oddzielony od rodziny i skierowany do szpitala, gdzie zmarł.
[01:17:38] Wyzwolenie przez wojska amerykańskie – wjazd samochodów do wsi, rozstawianie posterunków. Zachowanie polskich robotników. Stosunki z niemieckim gospodarzem – kłótnia z Niemcem o pokrzywy do jedzenia. Synowie gospodarza byli w armii niemieckiej, jeden z nich przyjeżdżał na urlop do domu i dawał dzieciom prezenty. Po zabiciu wieprza podzielono się mięsem z Polakami. Ojciec pracował w polu, a matka pracowała w oborze – czyszczenie krów zgrzebłami i mycie wymion.
[01:23:32] W konkury do córki bauera przychodził żołnierz, który przynosił ojcu zużyte żyletki – ostrzenie ich na szklance.
[01:24:24] W domu w Międzylesiu mieszkała niemiecka rodzina, w tym stary ojciec, po którym został mundur oficera z I wojny światowej. Niemcy mieszkali na dole, Polacy na górze. Po wyjeździe Niemców Pawlukiewicz zamieszkał na dole. W 1947 r. w gospodarstwie zamieszkała rodzina gajowego Zenona Kopija, repatriowana ze Związku Radzieckiego.
[01:27:28] Relacje z Niemcami w Międzylesiu. Podczas wysiedlenia wolno było im zabrać tylko to, co mieli w ręku. Ojciec znalazł ukrytą maszynę do pisania, którą zaniósł do gminy. Znaleziono także zakopany motorower.
[01:30:00] Przedstawienie członków rodziny, rodziców: Heleny i Jana oraz brata i stryjów. Stryj Stanisław został zabrany przez Niemców do kopania rowów. Gdy wrócił, zastał spaloną wieś i zamieszkał w Antonówce z Ukrainką. Po wojnie stryj przyjął radzieckie obywatelstwo, został na Wołyniu i był gajowym. Jego żona bała się przyjeżdżać do Polski.
[01:34:32] Z Wołynia uciekła także rodzina Józefa Janickiego, jego żona była chrzestną boh. Matka miała trzy siostry, jedna zginęła na Wołyniu, dwie przyjechały do Polski.
[01:38:00] Położenie wsi Domaszków. Boh. był z wycieczką na Ukrainie, ale nie odwiedził rodzinnych stron.
[01:40:10] W Sosznikach i okolicy działała sotnia Bulby. Ojciec trzymał bańkę bimbru w studni – wizyty banderowców, którzy żądali wódki i miodu. Podczas ucieczki ojciec miał ułańską szablę, którą przyniósł z kampanii wrześniowej, stryj Paweł dysponował obrzynem. Broń wyrzucono przed Rafałówką.
[01:43:20] W Antonówce mieszkali Ukraińcy i Polacy, stryj Stanisław zamieszkał z Ukrainką, potem się z nią ożenił. Stryj myślał, że rodzina po wojnie wróci na Wołyń. Agitatorzy w Niemczech naświetlili sytuację granic i Wołyniacy wiedzieli, że nie wrócą do domów. Stryj Stanisław odnalazł rodzinę w Polsce – wizyta stryja Kazimierza na Ukrainie, jego wrażenia. Pomoc rodziny z Polski.
[01:46:22] Rodzice urodzili się w 1907 r. Matka ciężko pracowała w cegielni przy taśmociągu z cegłami – kłopoty ze zdrowiem. Wypadek ojca podczas pracy w stodole. Ojciec kręcił papierosy z machorki., w wieku 60. lat rzucił palenie. Wyjazdy z ojcem po drzewo, sposoby konserwowania żywności – posiłki w lesie.
[01:53:00] Lato 1943 – odgłosy napaści na sąsiednią wieś, łuny pożarów. Sytuacja w mieszanych małżeństwach, mordowanie Ukraińców, którzy pomagali Polakom. Rosjanie wywozili rodziny banderowców na Syberię. Na Dolnym Śląsku osiedlano Łemków. Groźby mieszkającego w Międzylesiu Ukraińca Wołowskiego. Ukraińcy przesiedleni do Polski nie przyznawali się do swojej narodowości.
[01:58:03] Bombardowania Lipska przez aliantów – ucieczki w pole. Przejawy traumy wiele lat po wojnie.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.