Janik Mieczysław

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/1364

15 maja 2021, Nowy Sącz

1:30

Mieczysław Janik (ur. 1927, Mokra Wieś) pochodzi z kolejarskiej rodziny, która pod koniec lat 20. XX w. przeniosła się do Nowego Sącza. Jego ojciec walczył w Legionach Polskich. Pan Mieczysław wychowywał się na osiedlu kolejowym. Po wybuchu II wojny św. wraz z rodziną uciekł na Kresy wschodnie, gdzie był świadkiem wkroczenia Armii Czerwonej. Okupację niemiecką przeżył w Nowym Sączu oraz Mokrej Wsi. W 1945 r., podczas wycofywania się wojsk niemieckich, zginął jego brat. Po wojnie rozpoczął naukę w gimnazjum im. Jana Długosza w Nowym Sączu, ale po trzech latach nauki został powołany do Marynarki Wojennej. Po dobyciu służby wojskowej na ORP „Błyskawica” wrócił do Nowego Sącza, gdzie pracował jako kolejarz. W 1987 r. przeszedł na emeryturę.

[00:00:10] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1927 r. w Mokrej Wsi.
[00:00:28] Przedstawienie rodziców: Bronisławy i Józefa. Ojciec pracował jako magazynier na kolei w Nowym Sączu, matka zajmowała się domem. Ojciec pochodził z wielodzietnej rodziny mieszkającej w Gostwicy, w czasie I wojny światowej był sierżantem II Brygady Legionów.
[00:02:02] Po wybuchu wojny ojciec zabrał rodzinę, żonę i siedmioro dzieci i ruszył do Stanisławowa, magazyn kolejowy wyjechał do Halicza. Wyjazd pociągu z uchodźcami – przyjazd do Drohobycza po bombardowaniu miasta. Kwatery dla uchodźców po przyjeździe do Stanisławowa. Ojciec załatwił mieszkanie w Haliczu i rodzina przeniosła się tam. Przemarsz polskich żołnierzy uciekających na Węgry po wkroczeniu sowietów – matka nie zgodziła się na wyjazd na Węgry i rodzina wróciła do Stanisławowa. Przed miastem pociąg został zaatakowany przez bandę Ukraińców. Wyjazd do Przemyśla, sytuacja w mieście, w którym przebywały tłumy uchodźców – zarządzenie sowieckich władz. [+]
[00:08:40] Rodzina wyszła z Przemyśla i schroniła się w niewielkim lesie – widok kolumny uchodźców prowadzonej przez Rosjan na wschód. Rodzina dotarła do wsi Załuż, gdzie był bród na Sanie. Ojciec spotkał sowieckiego pogranicznika i dał mu złoty zegarek za pomoc w przejściu na drugą stronę rzeki. Pogranicznik wsadził rodzinę na chłopski wóz – przeprawa czółnem w Białej Górze. Niemcy zabili jednego z trójki kolejarzy przekraczających San. [+]
[00:13:15] Rodzina dotarła do Sanoka i zatrzymała się w mieszkaniu żony oficera, który poszedł na wojnę. Starania ojca o przepustkę do Nowego Sącza – przyjazd do okradzionego mieszkania.
[01:15:00] Przed wejściem Armii Czerwonej do Nowego Sącza partyzanci wysadzili zamek, w którym był skład amunicji. Podczas walk o miasto brat Kazimierz poszedł do kolegi i razem z nim zginął.
[00:16:05] Po wyzwoleniu otwarto gimnazjum im. Jana Długosza i boh. poszedł do szkoły. Ukończył trzy klasy i dostał powołanie do Marynarki Wojennej. Po przeszkoleniu trafił na ORP „Błyskawica” – służba na Bałtyku, ćwiczenia artyleryjskie. W 1954 r. boh. wrócił do Nowego Sącza i podjął pracę na kolei jako konduktor rewizyjny. Potem ukończył kurs dyżurnych ruchu i pracował na stacjach m.in. w Żegiestowie, Piwnicznej i Rytrze. W 1987 boh. przeszedł na emeryturę.
[koniec samodzielnej narracji, początek wywiadu – świadek odpowiada na pytania]
[00:22:30] Ojciec walczył podczas I wojny światowej, rannego wywieziono do Rosji, ale udało mu się uciec i wrócić do Austrii. Potem wstąpił do Legionów. Po ślubie mieszkał u teściów, potem rodzina zamieszkała w Nowym Sączu, a ojciec podjął pracę na kolei.
[00:25:04] Boh. miał ośmioro rodzeństwa, w chwili ucieczki z Sącza najmłodsza siostra miała rok, boh. był najstarszym chłopcem w rodzinie. Po przeprowadzce do Nowego Sącza w 1931 r. rodzina zamieszkała w domu w Starej Kolonii – doprowadzenie wody i kanalizacji do mieszkania. Po powrocie z wojska boh. przez jakiś czas pomagał babce prowadzącej gospodarstwo w Mokrej Wsi.
[00:28:52] W pobliskim Chełmcu i Stadłach mieszkali przed wojną niemieccy osadnicy. Niektórzy podczas okupacji współpracowali z Niemcami.
[00:30:58] Boh. pamięta cerkiew i bożnicę w Nowym Sączu. Teren wokół bożnicy stał się podczas okupacji gettem. Wielu Łemków mieszkało między Piwniczną a Muszyną. Zajęcia Cyganów, którzy przed wojną nie mieszkali w mieście, dopiero po wojnie pojawiły się cygańskie rodziny. Żydowskie ulice w Sączu, wielu Żydów zajmowało się handlem.
[00:35:06] Po ukończeniu 16 lat boh. został uczniem ślusarskim w zakładach kolejowych, po likwidacji warsztatu został wywieziony do Krynicy i pracował przy budowie bunkrów i okopów. Pod koniec listopada uciekł do Sącza i ukrywał się aż do styczniowego wyzwolenia.
[00:36:32] W Haliczu pod torami był schron przeciwlotniczy – bombardowanie miasta. Rodzina wyjechała z Nowego Sącza na wschód 3 września. Po wybuchu wojny rodzina pakowała się zdecydowana na wyjazd do Stanisławowa.
[00:38:45] Przed wojną w barakach kolejowych mieszkał w większości tzw. „element”. Nie chodziło się tam na spacery. W Piekle nad Kamienicą (obecnie część Nowego Sącza) mieszkało wielu Żydów. Targowiska w mieście.
[00:42:08] Warunki życia rodziny przed wojną. Boh. chodził do szkoły im. Władysława Jagiełły – bicie jako metoda wychowawcza. Pierwsza Komunia w Starym Sączu, gdzie rodzina mieszkała przez dwa lata – śniadanie dla dzieci po uroczystości.
[00:46:22] Po powrocie do Sącza w 1939 r. rodzina zastała okradzione mieszkanie, z którego zabrano odzież. Warunki życia podczas okupacji – matka chodziła po żywność na wieś. Boh. trafił do obozu pracy i został wywieziony do Krynicy – wyżywienie w obozie, w którym było wiele osób z Nowego Sącza. Strażnikami w obozie byli głównie Austriacy.
[00:50:38] Matka uszyła synom spodnie ze skóry, boh. dorabiał jako bagażowy na stacji, złapany przez policjantów został pobity, ale efekt złagodziły spodnie. Różnice w umundurowaniu Gestapo i Wehrmachtu. Działalność szefa gestapo Hamanna – w masowej egzekucji rozstrzelano m.in. malarza Barbackiego. Sąsiadem w Starej Kolonii był Niemiec – reakcja ojca, gdy boh. opluł jego syna.
[00:55:22] Boh. starał się nie zbliżać do getta, strażnicy odganiali od ogrodzenia. Nie widział likwidacji getta, nie był świadkiem egzekucji.
[00:57:37] Podczas okupacji boh. chodził do szkoły, nauczycielami byli folksdojcze.
[00:59:24] Podczas wybuchu zamku w Nowym Sączu zniszczone zostały także sąsiednie budynki. Przed wojną boh. zwiedzał zamek. Przy stacji były łazienki kolejowe, z których korzystali pracownicy kolei i rodzina boh. – korzystanie z sauny. W mieście było kino, czasem przyjeżdżał cyrk, boh. chodził na mecze Sandecji. Zabawy chłopaków – gra w piłkę. Nowosądecka Wenecja – pływanie kajakami. Wspomnienie przedwojennych świąt.
[01:06:35] Wejście Armii Czerwonej w styczniu 1945 – żołnierze zabili konia i gotowali mięso. Ubrania żołnierzy radzieckich w 1939 i 1945 r. Czerwonoarmista ukradł ojcu zegarek.
[01:09:40] Po wojnie boh. chodził do gimnazjum, nie pamięta kolegów ani nauczycieli.
[01:10:25] W 1948 boh. dostał powołanie do wojska i służył dwa lata w Marynarce Wojennej – ćwiczenia i prace porządkowe na okręcie. Tylko raz przyjechał do domu na urlop. Podczas wypływania z Gdyni dowódca Zbigniew Węglarz uszkodził okręt, zdjęto go ze stanowiska i na jego miejsce przyszedł Rosjanin, Czerwiński.
[01:16:00] Komendantem NKWD w Nowym Sączu był Czerwiński, ale boh. nie znał nikogo prześladowanego przez Rosjan. Po wojnie sąsiedzi chcieli przejąć gospodarstwo w Mokrej Wsi i oskarżyli rodzinę o współpracę z Niemcami. UB chciało aresztować matkę, ale ponieważ nie było jej w domu, zabrano boh., który opowiedział o współpracy z partyzantami i wypuszczono go. Warunki w celi. W okolicy Mokrej Wsi działała partyzantka BCh, do której należał kuzyn Łatka.
[01:22:50] Boh. zaproponowano pozostanie w wojsku, ale wolał wrócić do Nowego Sącza i pracować na kolei – obowiązki dyżurnego ruchu i kontrolera biletów. Pociągi w latach 50. Warunki życia po wojnie, kartki na żywność, kolejki po chleb.
[01:27:00] Radość po śmierci Stalina. Udział w pochodach pierwszomajowych. Boh. nie pamięta wprowadzenia stanu wojennego.
[01:28:50] Brat zginął podczas walk Niemców i Rosjan o miasto. Zniszczenie zamku w 1945 r.
mehr...
weniger

Połomski Łukasz

Latusek Adam

Instytut Pileckiego

Film