Czesław Dziemidek (ur. 1929, Sitra) opowiada losy swojej rodziny podczas II wojny światowej. Jego ojciec był legionistą, przedwojennym policjantem i uczestnikiem kampanii wrześniowej. Po wejściu na Kresy Rosjan rodzina w obawie przed wywózką do ZSRR przeszła przez zieloną granicę i schroniła się w Warszawie. Starsza, 17-letnia siostra Irena miała dołączyć do nich później, jednak została aresztowana przez NKWD i wywieziona na Syberię. Do kraju wróciła po 11 latach. Rodzice z dwójką młodszych dzieci przyjechali do Mścibowa w 1941 r., gdy Niemcy wyparli stamtąd Rosjan. Czesław Dziemidek jako 13-letni chłopiec został zmuszony do pracy. W 1944 r. ojciec został aresztowany i wywieziony w głąb ZSRR. Dopiero po 25 latach przez Polski Czerwony Krzyż rodzinie udało się ustalić, że zmarł w 1945 r. Matka z dwoma synami repatriowała się do Polski i zamieszkała w Warszawie.
[00:00:40] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1929 r. we wsi Sidra.
[00:01:14] Boh. miał dwie starsze siostry: Czesławę i Irenę. Rodzina mieszkała w Wołkowysku – ojciec był legionistą, potem służył w policji, w 1939 r. był na emeryturze. Przedstawienie rodziców: Józefy i Józefa Dziemidków. Podczas I wojny światowej wuj Adam Kuleszewicz służył w Legionach, po wkroczeniu sowietów został zesłany na Syberię, gdzie zmarł.
[00:04:10] Sylwetka ojca – jego stosunek do edukacji dzieci. Boh. podczas sowieckiej okupacji chodził do piątej klasy rosyjskiej szkoły – trudności nauki bez znajomości języka rosyjskiego. Boh. nie posiada fotografii ojca ani związanych z nim dokumentów, ponieważ zabrali je Rosjanie podczas rewizji.
[00:06:30] Ojciec pochodził ze wsi Marcinowicze, rodzice poznali się przed I wojną w rosyjskiej szkole. Podczas wojny ojciec namówił kilku kolegów i razem wstąpili do Legionów. Po wojnie należał do Związku Legionistów – rodzinny udział w świętach państwowych. Przed wybuchem wojny ojciec zgłosił się do wojska. Latem 1939 boh. był na koloniach w Druskiennikach. Gdy wrócił do domu, ojciec był w koszarach – spotkanie z ojcem prowadzącym swój pluton.
[00:10:57] Po wybuchu wojny 3 Pułk Strzelców Konnych opuścił koszary i udał się na wschód. Po 17 września do miasta wkroczyli sowieci – wygląd czerwonoarmistów. Ojciec został internowany na Litwie, do domu wrócił w grudniu 1939.
[00:14:42] W Wołkowysku nie było walk z sowietami. Ojciec znalazł się na Litwie i tam został internowany – jego powrót do domu. Na prośbę matki, która obawiała się aresztowania męża, ojciec wyjechał do rodzinnej wsi, stamtąd przez zieloną granicę dotarł do Warszawy i zamieszkał na Grochowie. Sowieci zrobili rewizję w domu i zabrali wszystkie zdjęcia – komentarz enkawudzistów.
[00:18:41] Boh. z kolegami zaczepiał czerwonoarmistów. Aresztowania wśród policjantów, wojskowych i nauczycieli. Mama obawiając się szykan po ucieczce ojca opuściła z dziećmi dom. W kwietniu 1940 r. rodzina przeszła przez zieloną granicę i dotarła do Warszawy, gdzie mieszkał ojciec. Trzy próby nielegalnego przejścia przez granicę – pierwszy przewodnik okazał się oszustem, drugi nie zjawił się w Czyżewie, dopiero trzecia próba powiodła się – przewodnik przeprowadził rodzinę przez granicę w okolicach Małkini. Podróż pociągiem z Małkini do Warszawy.
[00:28:40] Po przyjeździe do Warszawy mama pytała o ojca na XVII komisariacie policji przy ul. Grochowskiej – komendant posterunku zabrał rodzinę do swojego domu na czas poszukiwań ojca. Wyprawa tramwajem na Gocławek – konduktor złapał boh. jadącego bez biletu i odstawił go na XVII komisariat. Odnalezienie ojca, który wynajmował mieszkanie przy ul. Grochowskiej – przeprowadzka na ul. Kobielską.
[00:32:42] Przed trzecią próbą przejścia przez granicę 17-letnia siostra Irena została u ciotki po sowieckiej stronie – brak możliwości sprowadzenia jej do Generalnego Gubernatorstwa. Siostra wróciła do mieszkania w Wołkowysku, stąd została deportowana na Syberię – rada enkawudzisty, by zabrała jak najwięcej rzeczy. Matka nawiązała korespondencję z córką i namawiała ją do powrotu do Polski. Siostra wróciła w 1951 r. zostawiając na Syberii męża, któremu powiedziała, że jedzie w okolice Wołkowyska odwiedzić rodzinę. Siostra zmarła w 1982 r., boh. nie wie, w jaki sposób uregulowała swój pobyt w Polsce.
[00:38:25] Rodzice podczas okupacji zajmowali się handlem – kłopoty żywnościowe w Warszawie. Matka woziła na wieś ubrania, za które kupowała jedzenie, ojciec woził do rodzinnych Marcinowicz części do maszyn rolniczych – przywożenie słoniny w specjalnie uszytym pasie. Ojciec chciał wstąpić do granatowej policji – jego reakcja po wejściu na posterunek.
[00:42:42] Boh. podjął w Warszawie naukę w szkole przy ul. Siennickiej – skończył piątą i rozpoczął szóstą klasę. Po napaści Niemiec na Związek Radziecki rodzina wyjechała na wschód – do miasteczka Mścibów koło Wołkowyska, gdzie rodzice wynajęli dom.
[00:45:12] Ojciec jeździł po towary do Warszawy. Boh. nocami pracował w prywatnej olejarni. Zimą jeździł na nartach i łyżwach. Komisarz gminy wysłał go do obozu pracy – boh. nocował w domu, ale w dzień musiał się stawić do pracy przy sprzątaniu mleczarni – czyszczenie sufitów z sadzy. Kara za ucieczkę z pracy – papierowe ubranie robocze. Boh. pracował przy budowie drogi – tłuczenie kamieni. [+]
[00:53:39] Wracając z pracy boh. spotkał wujka, który przyjechał z Krakowa. Niemcy zatrudniali mieszkańców Mścibowa do pilnowania torów kolejowych, które minowali partyzanci – dyżury ojca. Kary za niedopilnowanie odcinków.
[00:57:28] Mścibów przed wojną. Podczas okupacji boh. w dzień pracował przymusowo, w nocy dorabiał w olejarni – zapłata w towarze. Wujek sprzedawał olej w Wołkowysku. Patrole podczas godziny policyjnej.
[01:00:56] W sąsiednim domu mieszkali Żydzi – boh. dokarmiał żydowskiego kolegę, który jadł niekoszerne mięso. Po utworzeniu gett Niemcy wywieźli sąsiadów. [+]
[01:03:33] Kontakt z siostrą przebywającą na zesłaniu. Komisarz, który uderzył boh. był Niemcem, ale mówił po polsku.
[01:05:34] Latem 1944 r. Mścibów zajęli Rosjanie i matka kazała się ojcu ukrywać – jego odpowiedź. W grudniu ojciec został aresztowany przez NKWD i wywieziony do Wołkowyska, potem Grodna – tam poszukiwała go matka. Po dwudziestu pięciu latach rodzina dowiedziała się, że ojciec zmarł wiosną 1945 r. [+]
[01:12:29] Losy innych członków rodziny Dziemidków – nazwiska na niemieckich listach rozstrzelanych.
[01:13:30] Aresztowanie ojca – dom został otoczony, wejście enkawudzistów. Boh. nie pożegnał się z ojcem, ponieważ enkawudziści powiedzieli, że zatrzymują go na krótko. [+]
[01:15:30] Matka z dziećmi repatriowała się do Warszawy. Podróż pociągiem z zabranymi kurczakami – rewizja przeprowadzona przez Rosjan. Rodzina wróciła do swojego mieszkania przy ul. Kobielskiej.
[01:19:15] Boh. ożenił się z koleżanką ze szkoły – dzięki pomocy kuzyna dostał mieszkanie przy ul. Grochowskiej, potem kupił dom.
[01:21:11] Rodzina nie miała problemów z repatriacją do Polski. Podczas pobytu w Warszawie w latach 1940-41 boh. pomagał bratu ciotecznemu, Edkowi Hermanowskiemu, przerzucać żywność do getta. Zachowanie policjantów, którzy pilnowali muru. [+]
[01:27:58] Po przyjeździe do Warszawy w 1940 r. rodzice wysłali boh. na półkolonie na Wolę – z okna budynku było widać getto. Boh., bity przez kolegów, uciekł do domu na Grochów.
[01:30:35] Z okna mieszkania boh. widział łapankę na ulicy Grochowskiej. Ojciec uniknął łapanki w Wawrze. Boh. nie był świadkiem ulicznej egzekucji.
[01:32:45] Boh. dowiedział się o wybuchu powstania w Warszawie i chciał ruszyć z Mścibowa do stolicy – reakcja matki. [+]
[01:34:12] Boh., zmęczony rozmową, nie pamięta zakończenia wojny i zachowania sowietów po wkroczeniu do Mścibowa.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.