Błoński Stanisław
Stanisław Błoński (ur. 1933, Tarnopol) opowiada o dzieciństwie w Tarnopolu przed II wojną światową, deportacji do Kazachstanu oraz życiu i pracy w kołchozie. Opowiada o ojcu, który trafił do łagru, a po zwolnieniu i wędrówce przez Syberię dotarł do rodziny w Kazachstanie. Nie doczekał powrotu do ojczyzny − zmarł z wyczerpania. Po powrocie do Polski Stanisław Błoński zamieszkał na „Ziemiach Odzyskanych”, pracował w zakładach Elwro we Wrocławiu, działał w Klubie Inteligencji Katolickiej oraz w NSZZ „Solidarność”.
mehr...
weniger
[00:00:04] Ur. 24 sierpnia 1933 r. w Tarnopolu na Kresach, rodzina inteligencka, ojciec inspektor szkolny, mama nauczycielka. Trzy siostry i brat, sielskie dzieciństwo w Tarnopolu. Pokazy wojskowe w rocznicę odzyskania niepodległości, akrobacje samolotów, ułani. Wakacje koło Zaleszczyk w rodzinnej daczy nad Dniestrem. Wkroczenie sowietów: trauma i groza przed „trójkami” inwigilujących, zastraszanie mieszkańców. 11 kwietnia 1940 r. aresztowanie ojca, po dwóch dniach wywózka rodziny w głąb ZSRR. Książki polskie na zesłaniu (Mickiewicz, Orzeszkowa, Sienkiewicz) – patriotyczna atmosfera. [++]
[00:06:25] Warunki życia na Syberii, praca w polu. Podróż: 4 tygodnie w zaślepionym wagonie bydlęcym, kawałek chleba i mętny „kipiatok” raz na kilka dni. Stacja w Żangiztobe w semipałatyńskiej obłasti w Kazachstanie, dalsza droga przez trzy dni do miejscowości Kokpekty. Step podczas roztopów: „sceny eschatologiczne”. Karagandi-Kul w pobliżu granicy chińskiej.
[00:11:45] Lęk przed niemożnością powrotu do Polski, niezłomna wiara matek, traktowanie przez miejscowych. Modlitwy, niewolnicza praca w upalnym stepie, kobiety formowały cegły („samany”), dzieci pomagały w kołchozie. Głodowe racje żywieniowe, wychudła matka, zatrucie jagodami czeremchy. [+]
[00:17:12] Przeprowadzka. Zima w Kazachstanie, łowienie ryb z jeziora. Lato: zagrożenie żmijami, insektami, choroby: odra, tyfus. Po pakcie Sikorski-Majski amnestia, uzyskanie wolnego statusu i możliwości przemieszczania. 20 rodzin dotarło do miejscowości Bolszaja Bukoń.
[00:20:50] Zwolnienie ojca z łagru w Norylsku, odnalezienie rodziny. Pracował jako stróż nocny, pomoc z UNRRA. Boh. wykonywał prace polowe: kosił trawę, poganiał bydło, woził wodę [+]. Idea ojca: organizacja szkoły polskiej. Ksiądz Tadeusz Fedorowicz, kapelan Armii Andersa, Pierwsza Komunia św., książka „Drogi opatrzności”.
[00:26:15] Akcja paszportyzacji, zmuszanie do przyjmowania obywatelstwa radzieckiego: część sprzeciwiających się Polaków trafiła do łagrów, matka boh. do więzienia, potem wyrzucanie Polaków w step. Wielka siła ducha zesłańców i ich potomków, ponad 100 różnych narodowości na Syberii. [+]
[00:32:50] Radość z polskich lektur. Zesłaniec Rafał Pławiński za udział w uniwersyteckim kółku literackim w Horkach na Białorusi skazany w latach 50. na 10 lat łagru. Stworzył bibliotekę w łagrze, konspirował, wziął udział w buncie. Rodzina posiada „relikwię”: „Pana Tadeusza” przepisanego przez niego ręcznie na Syberii.
[00:36:10] W transporcie na Syberię: 50-wagonowy pociąg towarowy, 4 półki w wagonie, ok. 30 osób w wagonie. Ekstremalne warunki: zbieranie kłosów z pól w stepie w upale bez wody. Stan psychiczny: odrętwienie, ciągłe modlitwy i śpiewy podczas transportu.
[00:40:27] Ojciec boh. zabrany przez NKWD, pracował w łagrze w cegielni w Norylsku na Syberii. Zwolnienie ojca z łagru, deklaracja obywatelstwa. Praca matki w polu. Zakaz kontaktów ludności miejscowej z księdzem. Brak opieki medycznej na zesłaniu, w szpitalu w Bolszoj Bukoni chorzy leżeli „na zakładkę”. W 1944 r. epidemia tyfusu, głód i mróz, codzienne pogrzeby zesłańców: zakopani w dołach ziemią, brak drewna na trumny i krzyże. Odmowa przyjęcia obywatelstwa radzieckiego przez ojca – rok w łagrze za karę, zmarł 3 miesiące po powrocie. Walka o pamięć o polskich zesłańcach w Kazachstanie.
[00:48:06] Dobroczynna obecność księdza Fedorowicza [+]. Zaświadczenie o obywatelstwie. Traktowanie aresztowanych, podczas uwięzienia kobiet dzieci same zajmowały się sobą. Starsze siostry pracowały w kołchozie, dorabianie poza sezonem: zbieranie owoców dzikiej róży, przędzenie wełny, dzierganie skarpet i rękawiczek dla Armii Czerwonej. Paczki żywnościowe UNRRA z Iranu (Reza Pahlavi), system ograniczania kradzieży.
[00:53:50] Represje wobec repatriantów z terenów ZSRR w PRL – karne kompanie, praca w kopalni, fałszowanie dokumentów.
[00:55:15] Święta na zesłaniu: „ubogo, ale głęboko duchowo przeżywane”, duchowe wsparcie w praktykach religijnych. Życie Kazachów i ich zwyczaje (ramadan). Codzienność na zesłaniu, nauka rosyjskiego. Ludowa poezja kazachska.
[01:00:19] Warunki mieszkaniowe „na poziomie człowieka jaskiniowego”: lepianki dwuizbowe z sienią, brak sanitariatów. Spano po dwie osoby na pryczy. [+] Wożenie wody przez boh. Sezon letni w szałasie na polu. Łatane ubrania, odzież jako waluta, brak butów. Ubranie repatriantów w maju 1946 r. [+]
[01:05:15] Okrojone przez cenzurę wieści od wuja z Polski. Postawa mieszkańców kołchozu „Wulkan”: „tylko tego ci nie zabiorą, czego nie masz”. Sporadyczna aktywność organów państwa radzieckiego: w 1944 r. przydziały mąki, urzędowa korupcja w czasie głodu. Zachorowanie boh. na tyfus plamisty, odrę i malarię, pobyt w szpitalu. Dodatkowe racje chleba w sowchozie, nawroty malarii do dziś.
[01:14:03] Choroby sióstr (tyfus, przeziębienia). Powrót do Polski po zakończeniu wojny, kilkutygodniowe oczekiwanie w Kokpektach. Przyjazd pociągiem towarowym na Ziemie Zachodnie do Oleśnicy, emocje powracających. Pierwsze wybory do sejmu. Procesja na Boże Ciało z udziałem Bieruta.
[01:18:50] Przynależność boh. do harcerstwa, bierzmowanie przez bp. Kaczmarka na obozie w Kielcach, wystąpienie z harcerstwa w 1949 r. Odmowa przynależności do ZMP, dyskryminacja w szkole i na studiach. Działalność w KIK od 1963 r., „nieprzejednany wróg socjalizmu”. Spotkanie z bratem i siostrą, którzy nie byli na Syberii.
[01:23:42] Wymieszana ludność w Oleśnicy, nie zatajano informacji o pobycie na zesłaniu. Ksiądz Turkowski, wycofanie religii ze szkół. Pobyt na Syberii a trudności w PRL, krytyczna postawa boh.
[01:26:18] Najtrudniejsze momenty zesłania: tułaczka po odmowie przyjęcia obywatelstwa ZSRR, głodowanie, tyfus, mróz. [+] Śmieć ojca po powrocie z łagru. Heroizm matek na zesłaniu.
[01:31:27] Dobre wspomnienia z zesłania: polskie lektury, pogoda ducha Kazachów. Przeżycia patriotyczne w polskiej szkole. Sny o przedwojennej Polsce, zachowane wspomnienia z dawnych Kresów.
[01:35:35] Kontakty Związku Sybiraków III RP z mieszkańcami z Azji Centralnej (Sergiusz Leończyk), wspópraca przy budowie pomnika matki Polki i dziecka sybiraka w Chakasji [Milusińsk], Bolesław Włodarczyk.
[01:37:22] Motywowanie do zachowania prawdy o sybirakach, utworzenie Związku Sybiraków w 1990 r.: spisane wspomnienia matki, prof. Szkotnicki, Zbigniew Kluz, spór z Ryszardem Reiffem. Upamiętnienie „szlachetnych czynów” Polaków na Syberii, dobre wspomnienia o Polakach. Inspiracja postacią rtm. Witolda Pileckiego. Działalność w radzie miasta. Zenon Wysłouch.
[01:43:08] Patriotyczna postawa w pracy w Instytucie Elektroniki oraz w Instytucie Energetyki, technika mikrofalowa. Konstruktor maszyny analogowej Alma. Praca w Elwro: badanie jakości i niezawodności maszyn. Zmarnowany potencjał intelektualny kadry Elwro.
[01:48:10] Działalność w KIK: organizowanie dyskusji (Kisielewski, Turowicz, Gołubiew). Przynależność do legalnej „Solidarności”.
[01:50:09] Chrześcijański Związek Zawodowy im. Ks. Popiełuszki założony przez Seweryna Jaworskiego. Boh. był radnym miejskim I kadencji z ramienia Komitetu Obywatelskiego.
mehr...
weniger