Stanisław Błoński (ur. 1933, Tarnopol) opowiada o dzieciństwie w Tarnopolu przed II wojną światową, deportacji do Kazachstanu oraz życiu i pracy w kołchozie. Opowiada o ojcu, który trafił do łagru, a po zwolnieniu i wędrówce przez Syberię dotarł do rodziny w Kazachstanie. Nie doczekał powrotu do ojczyzny − zmarł z wyczerpania. Po powrocie do Polski Stanisław Błoński zamieszkał na „Ziemiach Odzyskanych”, pracował w zakładach Elwro we Wrocławiu, działał w Klubie Inteligencji Katolickiej oraz w NSZZ „Solidarność”.
[00:00:04] Ur. 24 sierpnia 1933 r. w Tarnopolu na Kresach, rodzina inteligencka, ojciec inspektor szkolny, mama nauczycielka. Trzy siostry i brat, sielskie dzieciństwo w Tarnopolu. Pokazy wojskowe w rocznicę odzyskania niepodległości, akrobacje samolotów, ułani. Wakacje koło Zaleszczyk w rodzinnej daczy nad Dniestrem. Wkroczenie sowietów: trauma i groza przed „trójkami” inwigilujących, zastraszanie mieszkańców. 11 kwietnia 1940 r. aresztowanie ojca, po dwóch dniach wywózka rodziny w głąb ZSRR. Książki polskie na zesłaniu (Mickiewicz, Orzeszkowa, Sienkiewicz) – patriotyczna atmosfera. [++]
[00:06:25] Warunki życia na Syberii, praca w polu. Podróż: 4 tygodnie w zaślepionym wagonie bydlęcym, kawałek chleba i mętny „kipiatok” raz na kilka dni. Stacja w Żangiztobe w semipałatyńskiej obłasti w Kazachstanie, dalsza droga przez trzy dni do miejscowości Kokpekty. Step podczas roztopów: „sceny eschatologiczne”. Karagandi-Kul w pobliżu granicy chińskiej.
[00:11:45] Lęk przed niemożnością powrotu do Polski, niezłomna wiara matek, traktowanie przez miejscowych. Modlitwy, niewolnicza praca w upalnym stepie, kobiety formowały cegły („samany”), dzieci pomagały w kołchozie. Głodowe racje żywieniowe, wychudła matka, zatrucie jagodami czeremchy. [+]
[00:17:12] Przeprowadzka. Zima w Kazachstanie, łowienie ryb z jeziora. Lato: zagrożenie żmijami, insektami, choroby: odra, tyfus. Po pakcie Sikorski-Majski amnestia, uzyskanie wolnego statusu i możliwości przemieszczania. 20 rodzin dotarło do miejscowości Bolszaja Bukoń.
[00:20:50] Zwolnienie ojca z łagru w Norylsku, odnalezienie rodziny. Pracował jako stróż nocny, pomoc z UNRRA. Boh. wykonywał prace polowe: kosił trawę, poganiał bydło, woził wodę [+]. Idea ojca: organizacja szkoły polskiej. Ksiądz Tadeusz Fedorowicz, kapelan Armii Andersa, Pierwsza Komunia św., książka „Drogi opatrzności”.
[00:26:15] Akcja paszportyzacji, zmuszanie do przyjmowania obywatelstwa radzieckiego: część sprzeciwiających się Polaków trafiła do łagrów, matka boh. do więzienia, potem wyrzucanie Polaków w step. Wielka siła ducha zesłańców i ich potomków, ponad 100 różnych narodowości na Syberii. [+]
[00:32:50] Radość z polskich lektur. Zesłaniec Rafał Pławiński za udział w uniwersyteckim kółku literackim w Horkach na Białorusi skazany w latach 50. na 10 lat łagru. Stworzył bibliotekę w łagrze, konspirował, wziął udział w buncie. Rodzina posiada „relikwię”: „Pana Tadeusza” przepisanego przez niego ręcznie na Syberii.
[00:36:10] W transporcie na Syberię: 50-wagonowy pociąg towarowy, 4 półki w wagonie, ok. 30 osób w wagonie. Ekstremalne warunki: zbieranie kłosów z pól w stepie w upale bez wody. Stan psychiczny: odrętwienie, ciągłe modlitwy i śpiewy podczas transportu.
[00:40:27] Ojciec boh. zabrany przez NKWD, pracował w łagrze w cegielni w Norylsku na Syberii. Zwolnienie ojca z łagru, deklaracja obywatelstwa. Praca matki w polu. Zakaz kontaktów ludności miejscowej z księdzem. Brak opieki medycznej na zesłaniu, w szpitalu w Bolszoj Bukoni chorzy leżeli „na zakładkę”. W 1944 r. epidemia tyfusu, głód i mróz, codzienne pogrzeby zesłańców: zakopani w dołach ziemią, brak drewna na trumny i krzyże. Odmowa przyjęcia obywatelstwa radzieckiego przez ojca – rok w łagrze za karę, zmarł 3 miesiące po powrocie. Walka o pamięć o polskich zesłańcach w Kazachstanie.
[00:48:06] Dobroczynna obecność księdza Fedorowicza [+]. Zaświadczenie o obywatelstwie. Traktowanie aresztowanych, podczas uwięzienia kobiet dzieci same zajmowały się sobą. Starsze siostry pracowały w kołchozie, dorabianie poza sezonem: zbieranie owoców dzikiej róży, przędzenie wełny, dzierganie skarpet i rękawiczek dla Armii Czerwonej. Paczki żywnościowe UNRRA z Iranu (Reza Pahlavi), system ograniczania kradzieży.
[00:53:50] Represje wobec repatriantów z terenów ZSRR w PRL – karne kompanie, praca w kopalni, fałszowanie dokumentów.
[00:55:15] Święta na zesłaniu: „ubogo, ale głęboko duchowo przeżywane”, duchowe wsparcie w praktykach religijnych. Życie Kazachów i ich zwyczaje (ramadan). Codzienność na zesłaniu, nauka rosyjskiego. Ludowa poezja kazachska.
[01:00:19] Warunki mieszkaniowe „na poziomie człowieka jaskiniowego”: lepianki dwuizbowe z sienią, brak sanitariatów. Spano po dwie osoby na pryczy. [+] Wożenie wody przez boh. Sezon letni w szałasie na polu. Łatane ubrania, odzież jako waluta, brak butów. Ubranie repatriantów w maju 1946 r. [+]
[01:05:15] Okrojone przez cenzurę wieści od wuja z Polski. Postawa mieszkańców kołchozu „Wulkan”: „tylko tego ci nie zabiorą, czego nie masz”. Sporadyczna aktywność organów państwa radzieckiego: w 1944 r. przydziały mąki, urzędowa korupcja w czasie głodu. Zachorowanie boh. na tyfus plamisty, odrę i malarię, pobyt w szpitalu. Dodatkowe racje chleba w sowchozie, nawroty malarii do dziś.
[01:14:03] Choroby sióstr (tyfus, przeziębienia). Powrót do Polski po zakończeniu wojny, kilkutygodniowe oczekiwanie w Kokpektach. Przyjazd pociągiem towarowym na Ziemie Zachodnie do Oleśnicy, emocje powracających. Pierwsze wybory do sejmu. Procesja na Boże Ciało z udziałem Bieruta.
[01:18:50] Przynależność boh. do harcerstwa, bierzmowanie przez bp. Kaczmarka na obozie w Kielcach, wystąpienie z harcerstwa w 1949 r. Odmowa przynależności do ZMP, dyskryminacja w szkole i na studiach. Działalność w KIK od 1963 r., „nieprzejednany wróg socjalizmu”. Spotkanie z bratem i siostrą, którzy nie byli na Syberii.
[01:23:42] Wymieszana ludność w Oleśnicy, nie zatajano informacji o pobycie na zesłaniu. Ksiądz Turkowski, wycofanie religii ze szkół. Pobyt na Syberii a trudności w PRL, krytyczna postawa boh.
[01:26:18] Najtrudniejsze momenty zesłania: tułaczka po odmowie przyjęcia obywatelstwa ZSRR, głodowanie, tyfus, mróz. [+] Śmieć ojca po powrocie z łagru. Heroizm matek na zesłaniu.
[01:31:27] Dobre wspomnienia z zesłania: polskie lektury, pogoda ducha Kazachów. Przeżycia patriotyczne w polskiej szkole. Sny o przedwojennej Polsce, zachowane wspomnienia z dawnych Kresów.
[01:35:35] Kontakty Związku Sybiraków III RP z mieszkańcami z Azji Centralnej (Sergiusz Leończyk), wspópraca przy budowie pomnika matki Polki i dziecka sybiraka w Chakasji [Milusińsk], Bolesław Włodarczyk.
[01:37:22] Motywowanie do zachowania prawdy o sybirakach, utworzenie Związku Sybiraków w 1990 r.: spisane wspomnienia matki, prof. Szkotnicki, Zbigniew Kluz, spór z Ryszardem Reiffem. Upamiętnienie „szlachetnych czynów” Polaków na Syberii, dobre wspomnienia o Polakach. Inspiracja postacią rtm. Witolda Pileckiego. Działalność w radzie miasta. Zenon Wysłouch.
[01:43:08] Patriotyczna postawa w pracy w Instytucie Elektroniki oraz w Instytucie Energetyki, technika mikrofalowa. Konstruktor maszyny analogowej Alma. Praca w Elwro: badanie jakości i niezawodności maszyn. Zmarnowany potencjał intelektualny kadry Elwro.
[01:48:10] Działalność w KIK: organizowanie dyskusji (Kisielewski, Turowicz, Gołubiew). Przynależność do legalnej „Solidarności”.
[01:50:09] Chrześcijański Związek Zawodowy im. Ks. Popiełuszki założony przez Seweryna Jaworskiego. Boh. był radnym miejskim I kadencji z ramienia Komitetu Obywatelskiego.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.