Ryszard Bazela (ur. 1950, Wrocław) opowiada o dzieciństwie i młodości, a także o pracy w Zakładach Elektronicznych „Elwro” we Wrocławiu. Zasadnicza część wywiadu dotyczy działalności w podziemnych strukturach „Solidarności” pomiędzy wprowadzeniem stanu wojennego a wiosną 1989: 14-16 XII 1981 strajk w Elwro, następnie Tajnej Komisji Zakładowej NSZZ „Solidarność” w Elwro oraz Międzyzakładowej Komisji Koordynacyjnej NSZZ „Solidarność” Grabiszynek podlegającej Regionalnemu Komitetowi Strajkowemu NSZZ „Solidarność” Dolny Śląsk. Ryszard Bazela od sierpnia do listopada 1982 był internowany w ośrodku odosobnienia w Zakładzie Karnym w Nysie, a następnie w listopadzie 1982 został karnie powołany do kompanii polowej na ćwiczenia w Wojskowym Obozie Specjalnym w Brzegu (k. Opola). Działał w Radzie Pracowniczej w Elwro, Wrocławskim Klubie Samorządu Pracowniczego oraz w Komitecie Obywatelskim „Solidarność” we Wrocławiu.
[00:00:10] Ur. 10 listopada 1950 r. we Wrocławiu. Ojciec pochodzi spod Kalisza, wywieziony w czasie wojny na roboty przymusowe, pracował na kolei na Dworcu Świebodzkim. Matka pochodzi ze Świętokrzyskiego, pracowała w handlu.
[00:02:07] Zrujnowany powojenny Wrocław. W 1969 r. mieszkanie przy ul. Kamiennej, szkoła przy ul. PKWN (plac Legionów), technikum. Od 1969 r. praca w Elwro.
[00:03:30] „Przekomarzanie się” z milicją w 1968 roku. Ukończenie szkoły zawodowej, następnie technikum elektroenergetyczne przy ul. Młodych Techników, specjalność radio i telewizja. Powołanie do wojska w 1970 r., wojska łączności, jednostka w Wałbrzychu, wyrozumiali oficerowie. Dezaprobata wobec polityki władz w wojsku. Nastroje w armii w tamtych czasach.
[00:07:32] Podczas wydarzeń grudniowych [1970] zakaz opuszczania koszar i odwiedzin. Praca w Elwro na oddziale produkcji kalkulatorów na licencji japońskiej i mikrokomputerów, ok. 600 pracowników. Produkcja trzyzmianowa. Pozostałe wydziały Elwro. Doskonałe komputery „Odra” i inne produkty Elwro.
[00:13:04] Decyzje dotyczące produkcji komputerów systemu Riad, przewaga Elwro nad pozostałymi wytwórcami RWPG. Najwyższej klasy inżynierowie Elwro. Pozostałe siedziby Elwro, m.in. zakład Bierutów produkował obwody drukowane.
[00:17:26] Informacje o działaniach opozycyjnych z RWE, pismo „Robotnik” [+]. Poznanie żony.
[00:19:57] Sierpień 1980, strajk komunikacji miejskiej, podjęcie strajku w Elwro. Roman Kloc informował przez radiowęzeł. Próby przerwania strajku przez dyrekcję, „przyzwoita” postawa władz zakładu.
[00:23:08] Strajk okupacyjny w Elwro: dyskusje, kontakty z innymi wydziałami, sytuacja małżeństw. Podpisanie porozumień gdańskich oglądane w telewizji. Powrót do pracy, wybory delegatów i członków rady pracowniczej.
[00:27:30] Informacje z radiowęzła zakładowego. Komisja Przedsiębiorstwa Elwro. Wprowadzenie stanu wojennego – wizyta u siostry. Aresztowania komisji zakładowej, atak ZOMO na Elwro. Powstanie kolejnego komitetu strajkowego na wydziale mechanicznym.
[00:31:29] Miejsca do spania na podwyższeniu na stołach montażowych. Wyjazd żony z dziećmi za Wrocław, włamanie do mieszkania boh. Wygasanie strajków w mieście, strajk włoski.
[00:33:33] Tworzenie podziemnych struktur „S”, Tymczasowy Komitet Zakładowy TKZ, spotkania w parku na Grabiszynku. [+] Wacław Jarguliński. Początek działania boh. w „Solidarności”
[00:35:39] Drukowanie nocami książek drugiego obiegu w państwowych drukarniach. [+] Skład TKZ: Krzysztof Janik, Paweł Bonich, Stanisław Grzegocki, Ryszard Kępiński, Andrzej Teodorczyk, Henryk Cichowlas, Jan Kunysz, Elżbieta Pianka, Marek Szkudlarek, Wacław Jarguliński, Piotr Fidor. System kolportażu – w szafkach zakładowej szatni.
[00:39:40] Duży majątek regionu, pomoc represjonowanym robotnikom także spoza Elwro. Spotkania w prywatnych mieszkaniach, przestrzeganie zasad konspiracji. [+]
[00:42:30] Paweł Bonich kontaktował się z innymi komisjami regionu. Działalność wydawnicza, kolportaż gazety zakładowej „Victoria”, „Z dnia na dzień”. Stanisław Janas.
[00:46:48] Aresztowanie boh., internowanie w Nysie do listopada 1982 r., powołanie do specjalnych obozów pracy. Strajk głodowy w Brzegu, prokurator Michalak. Poligon wojskowy zimą. Rozpoznanie kapusiów. Powrót do działalności podziemnej.
[00:51:06] Tworzenie się RKS: Jerzy Malinowski (MKK Grabiszynek), Wiktor Stasik, najbliższe związki zakładów FAT, Elwro, Fadroma. Druk w MKK Grabiszynek całości prasy podziemnej Dolnego Śląska. Spotkanie w domu boh., najście milicji.
[00:55:59] Wprowadzenie stanu wojennego, bojkot decyzji władzy, przejęcie Rady Pracowniczej (RP), zablokowanie członków PZPR. Przewodniczący Andrzej Piszel, boh. zastępcą. Współpracownicy z TKZ: Wiesław Rachwał (Pafawag), Jan Brandenburg (Pilmet). Rejestracja Wrocławskiego Klubu Samorządu Pracowniczego, reprezentanci (Jelcz, Pafawag, Dolmel, Hydral, Wrocławska Przędzalnia Czesankowa, Polar).
[01:01:10] Forum samorządowe w styczniu 1989 r., Frasyniuk odczytał list od Wałęsy w obecności członków PZPR. Goście forów: prof. Staniszkis, Ryszard Bugaj. Przewodniczący Rady Pracowniczej Warszawskich Zakładów Telewizyjnych Andrzej Wieczorek. Wyjazdowe spotkanie w Sulistrowiczkach.
[01:03:40] Legalna działalność RP, współzarządzanie przedsiębiorstwem, pomaganie pracownikom. Utworzenie Fundacji Własności Pracowniczej (prof. Kiełczewski, Wacław Jarguliński), plan podziału Elwro na 15 oddzielnych zakładów.
[01:06:08] Współpraca z dyrekcją, dyr. Andrzej Musielak, wpływ na obsadę stanowisk kierowniczych, wprowadzenie młodych inżynierów, m.in. Roman Dulko.
[01:08:16] Kryzys ekonomiczny lat 80., rubel transferowy, iluzoryczna wymiana barterowa w ramach RWPG. Wycofanie się Rosjan, zła sytuacja Elwro, potrzeba restrukturyzacji i zwolnień. Silna identyfikacja pracowników z zakładem. Nieudane pomysły na ratowanie Elwro.
[01:13:04] Boh. oddelegowany do Komitetu Obywatelskiego „Solidarność”. Poparcie dla Andrzeja Piszela w wyborach do sejmu kontraktowego (Wrocławski Klub Samorządu Pracowniczego).
[01:16:30] KO w kampanii do Sejmu i Senatu (Dutkiewicz, Juzwenko), zespół ds. ekonomicznych: prof. Modzelewski, Michał Lewiński, Andrzej Piszel, potem Dutkiewicz i Zdrojewski.
[01:18:35] Atmosfera wśród strajkujących po wprowadzeniu stanu wojennego – w ciągu dnia strajkowało 100 proc. załogi, na noc większość kobiet wracała do domów.
[01:21:37] Strach przed działaniami milicji po pacyfikacji Pafawagu. Koledzy z celi w Nysie: Witold Rorbach, Janusz Zemanek, syn sekretarza PZPR. Współpraca z Kazimierzem Koniuchem z Pafawagu. Zajęcia w celi: wytwarzanie pieczątek, krzyżyków z orłem w koronie, śpiewanie „zakazanych” piosenek. Próby skłócenia internowanych.
[00:26:45] Przemycanie rzeczy do więzienia (flagi, herbata). Kopanie rowów wokół poligonu w Brzegu, kontakt ze światem zewnętrznym. Rozmowy polityczne, odizolowanie od zwykłych żołnierzy w koszarach. Ulotki wyśmiewające internowanych. [+]
[01:29:55] Strajk głodowy boh. przerwał pierwszy. [+] Msze w ośrodku. Donos kłusownika na boh. do SB.
[01:34:20] Dalsza działalność konspiracyjna po wyjściu z internowania. Ostrożność boh., zasady konspiracji przy kolportażu. Gazeta „Solidarność Walcząca”, Piotr Fidor. Żona Jerzego [Malinowskiego, Danuta] rozwoziła ulotki przebrana za „babę z cielęciną”. [+]
[01:38:10] Medal Wałęsy wyprodukowany na wydziale narzędziowni Elwro. Reakcja rodziny na działalność boh., widzenia w Nysie. Wypłacanie pensji boh. żonie.
[01:41:27] Zatrzymanie boh. w zakładzie pracy, ukrycie materiałów w toaletach, zapchanie rezerwuarów. [+] Silna siatka konspiracyjna w zakładzie, „wszyscy spiskowali”, chroniona skarbniczka wydziału Danuta Zygmunt.
[01:46:05] Teresa Kunysz zaangażowana na wydziale.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.