Teresa Byczkowska z d. Plichta (ur. 1927, Chmielno) opowiada o dzieciństwie i dorastaniu w kaszubskiej rodzinie. Jej rodzice podpisali Niemiecką Listę Narodowościową, ona zaś wstąpiła do Związku Niemieckich Dziewcząt (Bund Deutscher Mädel) – żeńskiego odpowiednika Hitlerjugend. Po wojnie, mając 18 lat, założyła pierwsze przedszkole w Chmielnie, w którym przepracowała niemal całe swoje zawodowe życie. Uważana za lokalną liderkę i nestorkę edukacji w gminie Chmielno i na Kaszubach.
[00:00:10] Autoprezentacja boh. urodzonej w Chmielnie w 1927 r.
[00:00:47] Przygotowania do wybuchu wojny – boh. jako uczennica szkoły powszechnej jeździła do sąsiedniej wsi Zawory, by kopać rowy. Niedaleko domu boh. stała artyleria i rodzina przeprowadziła się do sąsiadów, państwa Stenclów, gdzie była większa piwnica. W okolicy nie było walk i rodzina wróciła do domu.
[00:04:25] Rodzice mieli kilkunastohektarowe gospodarstwo, hodowano gęsi, które zimą sprzedawano. Boh. miała brata i cztery siostry, wszyscy pomagali w gospodarstwie – sprzedaż jajek w sklepie w Chmielnie. Ojciec był sołtysem – wydawanie zaświadczeń dla gospodarzy, którzy chcieli zabić świnie, działalność w Ochotniczej Straży Pożarnej.
[00:11:31] Boh. pasła z siostrą gęsi i krowy, starsza siostra przynosiła im obiad. Powroty do domu podczas deszczu.
[00:16:11] Na poczcie pracował Niemiec, do jego córki boh. chodziła piec ciastka. Powód podpisania przez rodziców volkslisty III grupy (Eingedeutschte). Dwie rodziny, które nie podpisały volkslisty, zostały wywiezione do obozów w Dachau i Stutthofie.
[00:20:22] W Chmielnie tylko naczelnik poczty był Niemcem. Nauczyciel Grzędzicki uczył polskiego i niemieckiego, w połowie września 1939 w szkole zaczął uczyć nauczyciel-Niemiec.
[00:21:57] Wrzesień 1939 – pierwsze spotkanie z Niemcami, którzy szli do restauracji Skrzypkowskiego. Podczas okupacji we wsi był posterunek niemieckiej policji. Mundury niemieckiego nauczyciela, hitlerowskie powitanie przez uczniów. Boh. chodziła na korepetycje z niemieckiego do pana Grzędzickiego i zapisała się do Hitlerjugend – powody tej decyzji. Kary za brak zaciemnienia w oknach. Podczas okupacji zbudowano barak, w którym mieściło się przedszkole dla chłopskich dzieci. Przedszkolanki były Niemkami z Gdańska. [+]
[00:29:03] W 1945 r. boh. dowiedziała się, że w Chmielnie będzie przedszkole. Nastroje podczas niemieckiej okupacji, większość mieszkańców wsi podpisała volkslistę.
[00:30:50] Wieści o zbliżaniu się frontu – rodzina uciekła do wuja, który mieszkał poza wsią. Powrót do domu po wkroczeniu Armii Czerwonej – rodzina zatrzymała się w pomieszczeniach dla robotników, ponieważ dom zajął radziecki sztab. Pomoc Polaka, który podczas okupacji nie podpisał volkslisty, ukrywanie się dzieci w sianie. Wspomnienie radzieckich oficerów. [+]
[00:39:55] Boh. słyszała, że Rosjanie więzili młode kobiety, które przywieźli z innych wsi.
[00:41:00] W 1945 r. boh. dowiedziała się, że w Chmielnie będzie przedszkole i wyjechała na kurs do Sopotu – zniszczenia w mieście, warunki podczas kursu dla przedszkolanek, przyjazdy na niedzielę do domu. [+]
[00:46:00] Boh. chciała otworzyć przedszkole od 1 września 1945 – pokój na strychu, który boh. sama urządziła. Jedzenie dla dzieci. Boh. przygotowała ze swoją grupą przedstawienie, które wystawiono w styczniu 1946 – uzyskanie funduszy na działalność. [+]
[00:50:05] W domu boh. mówiono przed wojną po kaszubsku, w szkole po polsku. Wspomnienie szkolnego kolegi, rybaka i męża, który pochodził ze wsi Wygoda.
[00:53:25] Podczas okupacji w szkole mówiono po niemiecku, ale po wyjściu ze szkoły po kaszubsku. Wspomnienie niemiecko nauczyciela, którego trzeba było pozdrawiać hitlerowskim „Heil Hitler”.
[00:54:54] Boh. załatwiła przekazanie dla przedszkola baraku wybudowanego przez Niemców – organizacja placówki. Wizyta inspektora Pietraszkiewicza. Boh. uczyła się zaocznie w Liceum Pedagogicznym dla Wychowawczyń Przedszkoli w Lęborku. Uroczystości w przedszkolu.
[01:02:50] Spotkania z kolegą, który miał motor, dwie krowy i chciał się ożenić, boh. wybrała na męża Bronisława, milicjanta pochodzącego ze wsi Wygoda Łączyńska – ślub w 1951 r.
[01:07:10] Boh. pracowała do emerytury w przedszkolu w Chmielnie – powód odejścia na wcześniejszą emeryturę. Boh. będąc emerytką pracowała w szkolnej bibliotece. Pożar domu, w którym zginęło dziecko sąsiadów. Budowa nowego domu w 1982 r.
[01:12:38] Boh. nie pamięta wydarzeń związanych ze stanem wojennym. Wspomnienia pracy w przedszkolu.
[01:14:32] Mąż był milicjantem w Chmielnie – stosunki z ojcem boh. Żarty z polskiego milicjanta. Powojenne stosunki we wsi z tymi mieszkańcami, którzy nie podpisali volkslisty. Stosunki z Niemcami podczas okupacji.
[01:17:44] Przyrodni brat [Antoni Plichta] mieszkał z żoną, Reginą z d. Stencel, w Chmielnie. Podczas okupacji brat pracował w Urzędzie Gminy. W domu Stenclów ukrywała się Żydówka, Eliza Pintus, która przed wojną mieszkała w Chmielnie, a po wojnie wyjechała do Berlina.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.