Walenty Jabłoński (ur. 1930, Kozłowicze k. Grodna, zm. 2021, Białystok) – jego rodzina pozostała po wojnie w Kozłowiczach, które znalazły się w granicach ZSRR. Ojciec Józef został w 1948 aresztowany jako „wróg ludu”, zaś Walenty i reszta rodziny zesłani do Kazachstanu w 1952 roku. Podczas zesłania zmarł brat i młodsza siostra oraz ojciec, któremu udało się po śmierci Stalina dołączyć do rodziny. Walenty Jabłoński, w momencie deportacji student medycyny w Witebsku, na zesłaniu pracował w służbie zdrowia. W 1956 r. rodzina repatriowała się do Polski i zamieszkała w Białymstoku, gdzie Walenty Jabłoński ukończył studia medyczne i do emerytury pracował jako lekarz. Od 1988 r. aktywny działacz Związku Sybiraków w Białymstoku, wyróżniony Nagrodą Honorową „Świadek Historii”.
[00:00:10] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1930 r w Kozłowiczach.
[00:00:30] Edukacja przed wojną i tajna podczas okupacji – prowadzona przez Siostry Nazaretanki, uciekinierki z Grodna. Rodzice byli przed wojną właścicielami dużego gospodarstwa – konsekwencje po 1944 r., gdy Kozłowicze znalazły się w granicach ZSRR i utworzono kołchozy. W 1948 r. ojca aresztowano, rodzina w 1951 r. dowiedziała się, że został skazany na 10 lat więzienia jako „wróg ludu”. W 1952 r. rodzinę deportowano do Kazachstanu, w 1951 do irkuckiej obłasti wywieziono rodziny andresowców.
[00:06:06] Deportacja rodziny w 1952 r. do Południowego Kazachstanu, do kołchozu, w którym uprawiano bawełnę. W tym czasie boh. studiował medycynę w Witebsku, a brat uczył się w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Wilnie. 17 kwietnia boh. został aresztowany w Witebsku i przewieziony do więzienia w Orszy – aresztowania Polaków na dawnych Kresach. Droga na wschód – podróż podczas upałów. 30 kwietnia pociąg dojechał do miasta Kizyłorda – konsekwencja śpiewania na stacji kolejowej. [+]
[00:19:25] Dalsza droga przez step – po przyjeździe na stację Kizyłtu boh. trafił do pobliskiego kołchozu. Tereny ze względu na klimat zostały zagospodarowane pod koniec lat 30. –zakwaterowanie w lepiance. Boh. nie chciał pracować w kołchozie i wywieziono go na sianokosy w step – trudne warunki bytowe: węże, jadowite pająki. Boh. zachorował i został zawieziony do szpitala, gdzie dowiedział się od Polaków, że jego matka i siostry także są w Kazachstanie i że jego brat zmarł. [+]
[00:26:19] Boh. udało się wyjechać do rodziny – matka z siostrami mieszkała w chlewiku u Kazacha. Zły stan zdrowia boh. Przepustki na wyjścia do sąsiednich kołchozów – boh. zgłosił, że był studentem medycyny i został zatrudniony jako dezynfektor na terenie dwóch kołchozów – praca w służbie zdrowia. [+]
[00:31:50] Siostry poszły do szkoły, potem jedna pracowała w zarządzie sowchozu w Iliczu, druga w szpitalu. Zmiana sytuacji specprzesiedleńców po śmierci Stalina. W Kazachstanie mieszkało wielu przesiedleńców z Kaukazu, a także Niemcy, Koreańczycy. W 1954 r. do rodziny dołączył ojciec, który wkrótce zmarł. Siostra wyjechała na studia do Szymkentu – jej śmierć w wypadku.
[00:38:02] Możliwość wyjazdu do Polski w 1956 – zaproszenie od kuzynki mieszkającej w Gorzowie Wielkopolskim. W czerwcu 1956 rodzina wyjechała do Polski – 10 dni na opuszczenie Związku Radzieckiego, przyjazd do Białej Podlaskiej. Rodzina zamieszkała w Białymstoku, gdzie boh. podjął studia medyczne.
[00:43:05] W 1980 r. boh. dostał list z Kazachstanu od znajomego Kazacha Tassybaja. Wyjeżdżając do Polski matka odwiedziła groby bliskich – żwirowe nagrobki. W 1972 r. matka pojechała do Grodna, by odwiedzić córkę, która przed deportacją wyszła za mąż. Budowa kanału Kirowskiego w Kazachstanie przez więźniów. Matka poszła w Grodnie do NKWD i dostała przepustkę do Kazachstanu – postawienie metalowego krzyża na grobie, współczesny stan cmentarza i grobu, którym opiekują się znajomi Kazachowie.
[00:53:52] Polskie cmentarze w Kazachstanie – duża umieralność wśród żołnierzy Armii Andersa, która tworzyła się w okolicach, gdzie deportowano rodzinę boh. Przesiedlenie w czasie wojny Niemców z Powołża i Krasnodarskiego Kraju. Współczesna opieka nad cmentarzami, gdzie spoczywają żołnierze Andersa – boh. brał udział w uroczystości otwarcia czterech cmentarzy. Wizyta w Szymkencie, msza w kościele.
[01:06:40] Wyjazd do Turkiestanu, współczesne ubrania kobiet. Spotkanie z Tassybajem i jego synami.
[01:12:10] Boh. miał podczas zesłania aparat fotograficzny i robił zdjęcia Kazachom – trudności w obsłudze aparatu starego typu. Technika wywoływania zdjęć. [+]
[01:14:51] Boh. przekazał aparat i zdjęcia do muzeum. Wywiad z boh. podczas jego pobytu w Kazachstanie.
[01:16:35] Stosunki z Kazachami podczas zesłania, ich pomoc. Boh. jeździł w step, by szczepić pracujących kołchoźników – postrzeganie go przez Kazachów jako „doktora”. Boh. chodził do chorych z tłumaczką-Tatarką. Zmiany po śmierci Stalina – boh. namówił znajomego Kazacha, Tassybaja, by poszedł do technikum i pomógł mu dostać się do szkoły. Skomplikowane sprawy powinowactwa wśród Kazachów. W 1980 r. Tassybaj był przewodniczącym kołchozu.
[01:25:00] W 2015 r. obchodzono 70-lecie powstania kołchozu – nazwisko boh. znalazło się na ścianie zasłużonych.
[01:29:36] Pobyt w nowoczesnym hotelu w Szymkencie. Odwiedzanie polskich cmentarzy, rozwój Kazachstanu.
[01:31:38] Początki znajomości i przyjaźni z Kazachem Tassybajem – wywiad z nim w kazachskiej gazecie. Podczas aresztowania boh. nie miał jedzenia, ale enkawudzista kazał mu zabrać kawałek mięsa i siennik. Boh. kupił sobie na zesłaniu rower i zegarek. Postawa miejscowej ludności wobec zesłańców. Komendantem NKWD był Kazach. [+]
[01:39:00] Obyczaje zesłańców z Kaukazu i obyczaje Kazachów – boh. był raz najważniejszym gościem w jurcie – przebieg spotkania, przygotowane potrawy, w tym barania głowa. Różnice kuchni uzbeckiej.
[01:47:40] Nie pozwalano Polakom na praktykowanie kultu religijnego. Boh. pojechał na szczepienie ospy w step – przejazdy na wielbłądach, spotkanie z kołchoźnikiem, który ukrywał się przed poborem do wojska. Boh. pojechał do Taszkientu po leki, wracając trafił do Jangi-Julu – reakcja napotkanego Uzbeka, gdy powiedział, że jest Polakiem. [+]
[01:53:30] Kazachskie obyczaje i podejście do dzieci. Po śmierci siostry w wypadku ciało zawieziono do kostnicy w Saryagasz – uroczystości pogrzebowe.
[01:57:53] Znajomi Kazachowie opiekowali się grobami bliskich boh. Nawiązanie kontaktu listownego w 1980 r., wyjazd siostrzeńców do Kazachstanu – odnalezienie grobu bliskich. Nadzór miejscowych władz, wizyta siostrzeńców w Urgenczu i spotkanie z miejscowym księdzem, podczas którego śpiewano piosenki Anny German. W Urgenczu działało Towarzystwo Przyjaciół artystki.
[02:07:20] Pamięć o Polakach w Kazachstanie. Podczas wizyty w Tarazie (dawniej Dżambuł) Kazachowie zorganizowali wieczór muzyczny, podczas którego kazachski zespół śpiewał polskie i kazachskie piosenki. Spotkania z Polakami wywiezionymi w 1936 r. z Ukrainy.
[02:11:55] Różne postawy Kazachów wobec Polaków. Przyjaźń z Tassybajem Abdikarimowem, który wraz z matką pomagał rodzinie – spotkanie po latach. Rytm upraw bawełny – ciężka praca kołchoźników.
[02:17:45] Kazach, w którego chlewiku rodzina mieszkała, kazał im się przed zimą wyprowadzić – zamieszkanie z inną rodziną zesłańców, pierwsza Wigilia na zesłaniu. Nastroje przed wyjazdem do Polski, gdy rodzina osiągnęła pewien stopień zamożności i stabilizacji. Wywiad z Tassybajem, jego stosunek do Polaków. Weterynarz-Kazach namawiał boh. do nauki języka kazachskiego. Nazwisko boh. znajduje się na tablicy upamiętniającej zasłużonych dla kołchozu.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.