Ryszard Gortat (ur. 1951, Sielec), emerytowany nauczyciel, syn Henryka Gortata, odznaczonego medalem Sprowiedliwy wśród Narodów Świata. Opowiada o ukrywaniu żydowskiej dziewczynki Miriam Glickman w domu dziadków w Czerwińsku. Miriam przeżyła wojnę i po jej zakończeniu wyjechała do swego wujka do Francji.
[00:00:05] Boh. od urodzenia jest związany z Czerwińskiem. Z zawodu jest nauczycielem – polonistą. Przewodzi społecznemu komitetowi rozwoju ziemi czerwińskiej, wspomaga inwestycje lokalnych władz, rolników i producentów truskawek.
[00:02:05] W 1989 r., przed transformacją, wygrał wybory na naczelnika gminy z ramienia „Solidarności”, był w Polsce pierwszym wybranym solidarnościowym naczelnikiem gminy. Po czerwcu 1989 r. został wójtem gminy Czerwińsk.
[00:03:15] W czasie rocznej kadencji zetknął się ze sprawą dawnej lokalnej ludności żydowskiej, która uległa całkowitej zagładzie. Boh. chciał nagłośnić i upamiętnić ten fakt, ale żadne pomysły nie zostały zrealizowane. Nie miał wsparcia w środowiskach żydowskich.
[00:03:45] Mur po synagodze. W PRL w budynku mieściło się kino oraz magazyn nawozów sztucznych, które spowodowały degradację zaprawy budynku i jego niszczenie.
[00:04:40] Dwa kirkuty w Czerwińsku. Jeden przekazano Polakowi, który kolaborował z Niemcami, drugi mieści się przy trasie turystycznej. Odnaleziono macewy, które powinny znaleźć się na cmentarzu.
[00:05:50] Dziadkowie boh. i jego ojciec mieszkali w Warszawie na ul. Nowolipki, babcia prowadziła pracownię krawiecką dla kobiet i dzieci. Jej klientkami były też Żydówki. Kamienica dziadków uległa na początku wojny zniszczeniu.
[00:06:45] Po bombardowaniu domu dziadkowie przenieśli się do swojego domku letniskowego w Czerwińsku. W położonej obok olejarni tłoczono olej, który w czasie okupacji był cennym towarem, a przez zakład przewijały się tłumy ludzi.
[00:07:35] W 1943 r. nastąpiła likwidacja gett w Polsce. Przez czerwińskie getto przewinęło się ok. 3400 Żydów, ocalało niewielu. Rodzice dziewczynki, p. Glickmanowie, uciekli z transportu i ukryli się w grobowcu ziemianina Charzyńskiego na cmentarzu w Czerwińsku. [+]
[00:08:30] Ukrywający się Żydzi wysyłali dzieci po żywność. Dzieci przychodziły do dziadków i ojca boh. Ukrywający się Żydzi spali i mieszkali na trumnach. Uchylali płytę nagrobną, by wpuścić powietrze – ktoś to zauważył.
[00:09:50] Glickmanowie mieli przeczucie, że nie przeżyją i w nocy przyprowadzili swoje dzieci do dziadków boh. Były to Miriam Glickman i Haim Glickman. Rodzina boh. przyjęła dziewczynkę, chłopca przyjęła rodzina Karczewskich. Potem chłopca przewieziono łódką na drugą stronę Wisły, nie wiadomo, co się z nim stało.
[00:10:40] Rano na cmentarz przyszli Niemcy, żydowskich rodziców zabrali do getta i tam zastrzelili. Obok domu ukrycia dziewczynki przywożono ciała zmarłych w getcie, którzy umierali tam z głodu i wycieńczenia. Rodziców dzieci pochowano na terenie getta.
[00:11:40] Miejsce ukrycia Miriam nie było bezpieczne, bo wszyscy w Czerwińsku o niej wiedzieli. Dziadkowie wzięli na siebie ryzyko i udało się dziewczynkę przechować. Kiedy ojciec dostał w 1979 r. medal Sprawiedliwego wśród Narodów Świata, przez proboszcza ogłosił, że Sprawiedliwymi są wszyscy Czerwieńszczanie, bo nie wydali Żydówki, „zachowali się jak trzeba”. [++]
[00:12:50] W sąsiednim Chociszewie Żyda ukrywał p. Tomasz Koncewicz. Ktoś go wydał, przyjechało gestapo, Żyda zastrzelili, a Koncewicza bestialsko zamordowali na oczach jego dzieci i rodziny, „a resztą zajęły się psy”. Resztki zwłok zabrano i rodzina nigdy nie mogła ich pochować. [++]
[00:14:00] Po wojnie ojciec zgłosił Miriam do Żegoty, która pomogła odnaleźć rodzinę Żydówki. Trwało to dwa lata, do tego czasu dziewczynka chodziła do szkoły podstawowej w Czerwińsku pod nazwiskiem Gortat. Rodzina dziewczynki odnalazła się we Francji, brat jej matki zabrał siostrzenicę do siebie.
[00:14:55] Muzeum Płockie nagrało film dokumentalny pt. "Votum dla Czerwińska". Miriam odnaleziono i jako Maria Glickman wypowiada się w filmie wspominając bardzo pozytywnie rodzinę boh. Przywiązała się do rodziny boh. i nie chciała iść do domu dziecka w Otwocku, do którego ją zabrano.
[00:16:30] Refleksja nad postawą mieszkańców Czerwińska podczas wojny. Oddanie przez ojca medalu Sprawiedliwego jako votum dziękczynnego do kościoła w Czerwińsku.
[00:17:40] Inna wersja wydarzeń była taka, że Niemcy nie chcieli zabić dzieci i przyprowadzili je do znajomej rodziny Gortatów. Nieprawdziwą wersję rozpowszechniono, aby spowodować reakcję lokalnej społeczności, że skoro Niemcy się ulitowali nad dziećmi, to Polacy też nie mogą ich wydać. Wersja rodzinna i oficjalna historii.
[00:19:00] Rodzina boh. znała Glickmanów i dlatego ich dzieci przychodziły do dziadków po jedzenie. Niemcy wysiedlili rodzinę Salamonowiczów z budynku apteki do domku, w którym mieszkali dziadkowie boh. Byli oni kolejnymi świadkami dokarmiania żydowskiej rodziny i potem ukrywania dziecka.
[00:20:10] Gdy zmarła osoba z rodziny Charzyńskich, jej prochy sprowadzono, by pochować w grobowcu, w którym ukrywali się Żydzi. Przy okazji pochówku znaleziono garnki babci i słomę, na której Żydzi spali. Rodzina Charzyńskich i jej majątek.
[00:22:05] Boh. był jednym z założycieli płockiej „Solidarności”. W stanie wojennym milicja zabrała boh. na przesłuchanie. Gdy milicjanci dowiedzieli się, że jest synem Henryka, został wypuszczony. [+]
[00:23:45] Momenty zagrożenia podczas ukrywania Miriam. Furmanki z majątków przyjeżdżały z rzepakiem do tłoczenia w obstawie niemieckich żandarmów z bronią. Żandarmi jedli posiłek w kuchni u dziadków, a w sąsiednim pomieszczeniu siedziała dziewczynka. [+]
[00:25:30] Sąsiad i historyk Marian Brenda opowiadał, że babcia przyprowadzała dziewczynkę do niego, żeby miała z kim się bawić. Był jedynym towarzyszem jej zabaw, poza tym była zamknięta w domu. Wychowanie Miriam i uczenie jej polskości na wypadek „wpadki”.
[00:26:45] Miriam miała podrobione papiery. Trzymała je w szkatułce, która przepadła podczas kradzieży. Maria Gluckman utrzymywała korespondencję z babcią boh., przysłała jej zdjęcie ślubne.
[00:28:10] W sfałszowanych dokumentach dziewczynka była oficjalnie córką dorosłego syna babci Leokadii. Miriam nie pamiętała, że jest Żydówką i nie chciała opuszczać rodziny boh. Dramat rozstania.
[00:29:10] W Czerwińsku po wojnie dziewczynka chodziła do szkoły, środowisko szkolne zaakceptowało ją. Przybrała imię Maria. Lokalny historyk i dyr. szkoły podstawowej w Chociszewie p. Umięcki oraz wspomnienia p. Brendy o wywiezieniu dzwonów kościelnych, m.in. dzwonu „Rafał”. [+]
[00:31:45] W Wychódźcu był olbrzymi tartak Arona Najbergera. Tratwy z drzewem ciągnęły się aż do Smoszewa i Zakroczymia. Niemcy wybudowali na zawężeniu Wisły swój własny most, tartak rozebrali i z Czerwińska odpłynęły wszystkie części i urządzenia do niego należące. [+]
[00:32:45] Wspomnienie pana Brendy nt. Żydów, jadących wozami zakopywać zwłoki z getta. [+]
[00:33:50] Sytuacja w getcie. Przywołanie relacji pani Pietrzak, która w filmie opowiada o prześladowaniach Żydów, także ze strony innych Żydów. [++]
[00:35:15] Niemcy zniszczyli dokumentację gminy żydowskiej, obecnie nazwiska jej członków są nie do odtworzenia. Działania boh. na stanowisku wójta. Czternastu ułanów, którzy polegli w 1939 i są pochowani jako nieznani, bo ksiądz nie zrobił wpisu do ksiąg parafialnych.
[00:37:00] Nieudane próby ocalenia od zapomnienia zagłady Żydów oraz innych faktów historycznych. Nieudane próby wpisania kopca Kościuszki na listę zabytków.
[00:38:25] Maria Gluckman została na stałe we Francji. Po wojnie ocalały z zagłady mieszkaniec Wyszogrodu [Rajzinger] zapoczątkował proces nadania ojcu w 1979 r. medalu Sprawiedliwego wśród Narodów Świata. Zasadzenie drzewa w gaju oliwnym miało nastąpić w okresie staniu wojennego i ze strachu ani ojciec, ani boh. nie polecieli wówczas do Izraela.
[00:40:45] Ojciec urodził się w 1915, w 1943 likwidowano getto w Czerwińsku. Pracował w zakładzie metalurgicznym w Pruszkowie.
więcej...
mniej
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Warszawie
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Pon. - Pt. 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Berlinie
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Wt. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
Ta strona wykorzystuje pliki 'cookies'. Więcej informacji
W Archiwum Instytutu Pileckiego gromadzimy i udostępniamy dokumenty w wersji cyfrowej. Zapisane są w nich losy obywateli polskich, którzy w XX wieku doświadczyli dwóch totalitaryzmów: niemieckiego i sowieckiego. Pozyskujemy kopie cyfrowe dokumentów, których oryginały znajdują się w zbiorach wielu instytucji polskich i zagranicznych, m.in.: Bundesarchiv, United Nations Archives, brytyjskich National Archives i polskich archiwów państwowych. Budujemy w ten sposób centrum wiedzy i ośrodek kompleksowych badań nad II wojną światową i podwójną okupacją w Polsce. Dla naukowców, dziennikarzy, ludzi kultury, rodzin ofiar i świadków zbrodni oraz wszystkich innych zainteresowanych historią.
Portal internetowy archiwum.instytutpileckiego.pl prezentuje pełny katalog naszych zbiorów. Pozwala się po nich poruszać z wykorzystaniem funkcji pełnotekstowego przeszukiwania dokumentów. Zawiera także opisy poszczególnych obiektów. Z treścią dokumentów zapoznać się można tylko w czytelniach Biblioteki Instytutu Pileckiego w Warszawie i w Berlinie, w których nasi pracownicy służą pomocą w przypadku pytań dotyczących zbiorów, pomagają użytkownikom w korzystaniu z naszych katalogów internetowych, umożliwiają wgląd do materiałów objętych ograniczeniami dostępności.
Niektóre dokumenty, np. te pochodzące z kolekcji Bundesarchiv czy Ośrodka Karta, są jednak objęte ograniczeniami dostępności, które wynikają z umów między Instytutem a tymi instytucjami. Po przybyciu do Biblioteki należy wówczas dopełnić formalności, podpisując stosowne oświadczenia, aby uzyskać dostęp do treści dokumentów na miejscu. Informacje dotyczące ograniczeń dostępu są zawarte w regulaminie Biblioteki. Przed wizytą zachęcamy do zapoznania się z zakresem i strukturą naszych zasobów archiwalnych, bibliotecznych i audiowizualnych, a także z regulaminem[hiperłącze] pobytu i korzystania ze zbiorów.
Wszystkich zainteresowanych skorzystaniem z naszych zbiorów zapraszamy do siedziby Instytutu Pileckiego przy ul. Stawki 2 w Warszawie. Biblioteka jest otwarta od poniedziałku do piątku w godzinach 9.00–15.00. Przed wizytą należy się umówić. Można to zrobić, wysyłając e-mail na adres czytelnia@instytutpileckiego.pl lub dzwoniąc pod numer (+48) 22 182 24 75.
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Berlinie znajduje się przy Pariser Platz 4a. Jest otwarta od wtorku do piątku w godzinach 10.30–17.30. Wizytę można odbyć po wcześniejszym umówieniu się, wysyłając e-mail na adres bibliothek@pileckiinstitut.de lub dzwoniąc pod numer (+49) 30 275 78 955.
Prosimy zapoznać się z polityką prywatności. Korzystanie z serwisu internetowego oznacza akceptację jego warunków.