Helena Rusak z d. Grycaj (ur. 1935, Drańcza Polska) wychowała się na Wołyniu w rodzinie piłsudczyka, dowódcy Strzelca w Drańczy. Tuż przed napadem banderowców na wieś (31 maja 1943) rodzina została ostrzeżona przez Ukrainkę i ukryła się w pobliskim chutorze. W domu został dziadek Stanisław Grycaj, który najprawdopodobniej został spalony żywcem. W napadzie zginęło kilkunastu członków rodziny pani Heleny. Ocaleli uciekli do Podkamienia, gdzie znaleźli schronienie w klasztorze Dominikanów. W marcu 1944 mama z dziećmi uniknęła śmierci podczas napadu UPA na klasztor. Po ucieczce z Podkamienia rodzina mieszkała w Radziwiłłowie, skąd w maju 1945 r. repatriowała się na Ziemie Odzyskane. Osiedlili się w poniemieckim gospodarstwie w Starym Strączu w lubuskiem, a po śmierci ojca przenieśli się do Wschowy. Pani Helena ukończyła liceum ogólnokształcące i przez jakiś czas pracowała w szkole jako nauczycielka matematyki i fizyki, potem pracowała w PZGS jako towaroznawca. Mieszka we Wschowie.
00:00:17 Autoprezentacja boh. urodzonej na Wołyniu w 1935 r. Prezentacja rodziców: Olgi i Jana Grycajów.
00:01:24 Rodzice, dziadek i wujowie mieli dobrze prosperujące gospodarstwa. Dzieciństwo przed napadem banderowców i po napadzie.
00:02:23 Stosunki polsko-ukraińskie przed wojną, mieszane małżeństwa. Nasilanie się ukraińskiego nacjonalizmu.
00:03:06 Dziadek był zamożnym gospodarzem, w obejściu było siedem budynków, jego bracia mieli podobne gospodarstwa – podpalenie podczas napaści w 1943 r. Boh. do dziś pamięta łuny pożarów – stres podczas powojennych odwiedzin w Drańczy.
00:03:55 Ojciec był piłsudczykiem, szefem Związku Strzeleckiego, miał kontakty z jednostką wojskową (w Łucku), ale dziadek miał dużo ziemi, więc syn musiał zostać na gospodarstwie. Ojciec miał broń – sfałszowany dokument jej zdania okazany władzom sowieckim.
00:06:14 Przyjście Ukrainki z sąsiedniej wsi, która ostrzegła rodzinę przed banderowskim napadem – ucieczka boh. z mamą i rodzeństwem. Po drodze mama spotkała banderowców, którzy namawiali ją na powrót do domu, ale mama poszła do sąsiedniej wsi. Łuna pożaru, odgłosy strzałów. Podczas napadu zabito 12 osób z rodziny boh., w tym dziadka. Na drugi dzień mama poszła do spalonego obejścia i znalazła jego zwłoki. [+]
00:10:20 Ocalała rodzina została bez odzieży, jedzenia i tułała się w okolicy, szukanie pomocy u Ukraińców – ich odnoszenie się do Polaków, strach przed udzielaniem pomocy. Przyjście do Podkamienia.
00:11:14 Przedstawienie dziadków: Marii i Stanisława Grycajów. Babci i jej córkom udało się uciec podczas napadu. Postawy ukraińskiej ludności – niektórzy przeganiali uciekającą rodzinę, inni jej pomagali. Dotarcie do Podkamienia, gdzie tata znalazł mieszkanie, w którym przebywano w dzień. Na noc rodzina szła do klasztoru, bo obawiano się napaści ukraińskich nacjonalistów. Ojciec pracował u ukraińskiego księdza. Pomoc Żydom, którzy przychodzili do mieszkania, ale wkładali tylko rękę w uchylone drzwi. [+]
00:14:46 Napad na Drańczę miał miejsce 31 maja 1943 r. W klasztorze w Podkamieniu znaleźli schronienie Polacy z okolicy, z wiosek zniszczonych przez ukraińskich nacjonalistów. W marcu 1944 r. pod klasztor podszedł uzbrojony oddział, podający się za polską partyzantkę, który nie został wpuszczony do środka. Msze odprawiane przez dominikanów, zachowanie ludzi zgromadzonych w klasztorze – jego ostrzał przez napastników. Otwarcie drzwi.
00:19:15 Mama boh. przy jej pomocy spisała wspomnienia – przypadkowe spotkanie z mężczyzną mieszkającym przed wojną w Brodach, otrzymanie obrazka Matki Boskiej z Podkamienia.
00:20:41 W klasztorze zjawił się znajomy, który wyprowadził rodzinę tuż przed powrotem banderowców i rzezią. Mama weszła do domu ukraińskiego organisty i nie chciała wyjść – morderstwa popełniane w mieście. Ucieczka do Radziwiłłowa – po drodze rodzina ukrywała się u Ukraińców. W Radziwiłłowie zamieszkano w pożydowskim mieszkaniu, gdzie część rodziny przeszła tyfus.
00:23:48 Po drodze do Radziwiłłowa rodzina znalazła się w miejscowości, przez którą przechodził front – wycie katiusz, które boh. słyszy do dziś.
00:24:50 W podkamieńskim klasztorze była mama z dziećmi i siostrzeniec ojca, którego matka uciekła z klasztoru przed napadem.
00:26:11 Sytuacja materialna rodziny w Radziwiłłowie – brak odzieży, jedzenia. Leczenie przez radzieckich lekarzy. Pobyt u rodziny babci – czerwonoarmiści przegonili banderowców, którzy chcieli napaść na wieś. Jedna z napotkanych kobiet podarowała rodzinie krowę.
00:30:14 Mama z babcią przyszły do wioski, w której odpoczywali banderowcy, ale obie potrafiły zmówić pacierz po ukraińsku, więc uratowały życie.
00:31:09 Krowę podarowała mamie Ukrainka z Poczajowa, w drodze mama i babcia weszły do wioski zajętej przez banderowców, ale zmówiły pacierz po ukraińsku i zostały wypuszczone. Podczas napadu na Drańczę Ukraińcy także kazali Polakom mówić pacierz. [+]
00:33:21 Wyjazd z Radziwiłłowa na Ziemie Odzyskane w maju 1945. Transport towarowymi wagonami. Podczas postoju w Katowicach repatrianci dowiedzieli się o końcu wojny – reakcja ludzi. Przyjazd do Sławy – tata znalazł gospodarstwo w pobliskim Starym Strączu i rodzina tam zamieszkała.
00:36:02 Choroby i śmierć ojca. Mama zdała gospodarstwo na skarb państwa, bo nie mogła sama w nim pracować, i przeprowadziła się do Wschowy, gdzie pracowała w Spółdzielni Inwalidów. Boh. wyszła za mąż. Mąż pochodził z Wileńszczyzny i nie umiał pisać po polsku, w czasie wojny był sanitariuszem w Armii Czerwonej, w powojnie pracował w pogotowiu we Wschowie. Choroby, leczenie męża, opieka w szpitalu i jego śmierć.
00:42:02 W okolicach Podkamienia były lasy, w których ukrywali się Żydzi. Przyjazd do Starego Strącza – stosunki z innymi mieszkańcami wsi. Bratowa boh. była z Poznania – relacje w rodzinie.
00:44:34 Stosunki z władzą ludową w latach powojennych, kontraktowanie płodów rolnych – sytuacja materialna rodziny. Boh. ukończyła liceum ogólnokształcące, ale nie mogła pójść na studia i podjęła praęa w szkole jako nauczycielka przedmiotów ścisłych. Potem pracowała w PZGS-ie – specyfika pracy jako towaroznawca. Załatwianie i wymiana towarów w czasach PRL – podczas jazdy do Siemianowic z toną mleka w proszku ciężarówka uległa wypadkowi i boh. została ranna.
00:49:34 Wyjazd z Radziwiłłowa zorganizował PUR – załadowanie ludzi do wagonów towarowych. Wspomnienia życia na Kresach, klasztoru w Podkamieniu – podobieństwo do klasztoru na Jasnej Górze.
00:52:19 Przejawy dziecięcej traumy w dorosłym życiu. Boh. była z mężem i mamą na Ukrainie – gdy szli wieczorem, wróciły wspomnienia łuny nad wsią podczas napadu. Odwiedziny rodzinnego gospodarstwa, widok pozostałości budynków – reakcja boh.
00:54:51 Na drugi dzień po napadzie mama znalazła zwłoki dziadka, sąsiad Ukrainiec pomógł znaleźć skrzynkę, w której dziadka pochowano na miejscowym cmentarzu. Po latach mama postawiła na grobie dziadka pomnik. Podczas napadu zginęło dwunastu członków rodziny o różnym stopniu pokrewieństwa z boh. Dziewiętnastoletni wujek został zabrany do wojska i ślad po nim zaginął – poszukiwania w archiwach Armii Czerwonej i przez Czerwony Krzyż.
00:57:29 Transport repatriacyjny ruszył z Radziwiłłowa 1 maja. Rodzina zabrała ze sobą krowę, którą podarowała im Ukrainka. W Starym Strączu rodzina dzieliła dom bliźniak z krewnymi – kłótnie w rodzinie. Stan gospodarstwa – zmechanizowane pojenie krów w oborze. Dziadek w Drańczy inwestował w gospodarkę, a nie w kształcenie dzieci. Kontakty ojca z jednostką wojskowa w Łucku. Ojciec należał do Strzelca i szkolił młodzież w Drańczy. W rodzinie ze strony mamy był ksiądz, ze strony ojca felczer, który leczył rodzinę. Dziadka ze strony mamy nazywano Jankielem, bo miał kontakty z Żydami. Odcięcie korzeni rodziny. [+]
01:01:15 Boh. chodził w Drańczy do przedszkola, a ojciec występował w przedstawieniach. Po przyjeździe na Ziemie Odzyskane był sołtysem i radnym. Boh. dostała w prezencie ślubnym od proboszcza figurkę Matki Boskiej i tapczan.
01:02:55 Rodzina mieszkała w Podkamieniu w mieszkaniu, które zostawili folksdojcze, którzy wyjechali do Niemiec, a noce spędzano w klasztorze. Wspomnienie filmu „Sami swoi” i relacji rodzinnych w Starym Strączu.
01:04:15 Mord w Drańczy – boh. nie zna szczegółów śmierci członków rodziny. Kobieta, która ostrzegła ludzi z Drańczy, została potem zamordowana przez banderowców. Spalenie zwierząt gospodarskich podczas pożaru zabudowań.
01:08:25 Pobyt rodziny w Podkamieniu. Proboszcz z Radziwiłłowa był zaprzyjaźniony z rodziną i gdy przyjeżdżał do Drańczy odprawiać mszę w kościółku, to stołował się u babci. W czasie I wojny pradziadek zrobił ołtarz, przy którym się modlił – religijność dziadka, święta niedziela zaczynała się w sobotę wieczorem.
01:10:43 Rodzina boh. żyje na Ukrainie, ale nie utrzymują kontaktu. Jeden z kuzynów, mieszkający w Sewastopolu, trafił w czasie wojny do domu dziecka i został wychowany na komsomolca – korespondencja z rodziną w Polsce.
więcej...
mniej
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Warszawie
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Pon. - Pt. 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Berlinie
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Wt. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
Ta strona wykorzystuje pliki 'cookies'. Więcej informacji
W Archiwum Instytutu Pileckiego gromadzimy i udostępniamy dokumenty w wersji cyfrowej. Zapisane są w nich losy obywateli polskich, którzy w XX wieku doświadczyli dwóch totalitaryzmów: niemieckiego i sowieckiego. Pozyskujemy kopie cyfrowe dokumentów, których oryginały znajdują się w zbiorach wielu instytucji polskich i zagranicznych, m.in.: Bundesarchiv, United Nations Archives, brytyjskich National Archives i polskich archiwów państwowych. Budujemy w ten sposób centrum wiedzy i ośrodek kompleksowych badań nad II wojną światową i podwójną okupacją w Polsce. Dla naukowców, dziennikarzy, ludzi kultury, rodzin ofiar i świadków zbrodni oraz wszystkich innych zainteresowanych historią.
Portal internetowy archiwum.instytutpileckiego.pl prezentuje pełny katalog naszych zbiorów. Pozwala się po nich poruszać z wykorzystaniem funkcji pełnotekstowego przeszukiwania dokumentów. Zawiera także opisy poszczególnych obiektów. Z treścią dokumentów zapoznać się można tylko w czytelniach Biblioteki Instytutu Pileckiego w Warszawie i w Berlinie, w których nasi pracownicy służą pomocą w przypadku pytań dotyczących zbiorów, pomagają użytkownikom w korzystaniu z naszych katalogów internetowych, umożliwiają wgląd do materiałów objętych ograniczeniami dostępności.
Niektóre dokumenty, np. te pochodzące z kolekcji Bundesarchiv czy Ośrodka Karta, są jednak objęte ograniczeniami dostępności, które wynikają z umów między Instytutem a tymi instytucjami. Po przybyciu do Biblioteki należy wówczas dopełnić formalności, podpisując stosowne oświadczenia, aby uzyskać dostęp do treści dokumentów na miejscu. Informacje dotyczące ograniczeń dostępu są zawarte w regulaminie Biblioteki. Przed wizytą zachęcamy do zapoznania się z zakresem i strukturą naszych zasobów archiwalnych, bibliotecznych i audiowizualnych, a także z regulaminem[hiperłącze] pobytu i korzystania ze zbiorów.
Wszystkich zainteresowanych skorzystaniem z naszych zbiorów zapraszamy do siedziby Instytutu Pileckiego przy ul. Stawki 2 w Warszawie. Biblioteka jest otwarta od poniedziałku do piątku w godzinach 9.00–15.00. Przed wizytą należy się umówić. Można to zrobić, wysyłając e-mail na adres czytelnia@instytutpileckiego.pl lub dzwoniąc pod numer (+48) 22 182 24 75.
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Berlinie znajduje się przy Pariser Platz 4a. Jest otwarta od wtorku do piątku w godzinach 10.30–17.30. Wizytę można odbyć po wcześniejszym umówieniu się, wysyłając e-mail na adres bibliothek@pileckiinstitut.de lub dzwoniąc pod numer (+49) 30 275 78 955.
Prosimy zapoznać się z polityką prywatności. Korzystanie z serwisu internetowego oznacza akceptację jego warunków.