Halina Habowska z d. Weliczko (ur. 1964, Kamyszenka) urodziła sie w mieszanej polsko-białoruskej rodzinie. Ojciec Stanisław był dzieckiem Polaków deportowanych w 1936 roku z Kamieńca Podolskiego do Kazachstanu, matka Zinaida przyjechała do Kazachstanu w latach 50. Halina Habowska w trakcie nauki w szkole w latach 1971-1981 była pionierem oraz komsomolcem. W roku 1982 dostała się na studia do technikum pedagogicznego (nauczanie wczesnoszkolne) w Celinogradzie (obecnie Nur-Sułtan), gdzie studiowała do 1985 roku. Po studiach pracowała jako wychowawczyni w przedszkolu. W 2019 roku została wraz z mężem repatriowana do Polski i zamieszkała w Ośrodku Rodak w Środzie Wielkopolskiej.
[00:00:07] Autoprezentacja boh. urodzonej w 1964 r. w Kamyszence w Kazachstanie. Boh. jest mężatką, ma dwoje dzieci, syn mieszka na Białorusi, córka w Polsce.
[00:01:18] Prababcia Józefa Podhorodecka i jej córka Zofia, która miała 18 lat, zostały zesłane z Kamieńca Podolskiego do Kazachstanu w 1936 r. Rodzice boh. pracowali w kołchozie i babcia Zofia opiekowała się nią. Babcia opowiadała, że w czasie wywózki nie pozwolono im niczego zabrać, strażnik kazał jej zdjąć dodatkowe ubrania, które założyła. Podróż bydlęcymi wagonami trwała kilka tygodni. Zesłańcy trafili do posiołka Zielony Gaj i zamieszkali w baraku – trudne warunki, potem zaczęto budować ziemianki. Przyszły mąż babci został zesłany w 1933 r. [+]
[00:06:40] Prababcia Józefa nie zgadzała się, by córka wstąpiła do kołchozu. Prababcia pochodziła z wielodzietnej rodziny, jako dziecko pasała kaczki w majątku, dziedzic wydał ją za chłopaka, który pasł bydło. W czasie deportacji pradziadek już nie żył. Babcia Zofia wyszła za mąż i w 1939 r. urodził się ojciec boh. Pomoc Kazachów – jedzenie i kiziaki, którymi palono w piecu.
[00:10:00] W metryce urodzenia ojca nie ma wpisanej narodowości. Dziadek zginął pod Stalingradem - gdy zabrano go na wojnę, urodziła mu się córka. Babcia musiała wstąpić do kołchozu – za pracę nie płacono, tylko wyliczano trudodni. Babcia wyszła drugi raz za mąż, także za Polaka.
[00:13:20] W 1954 r. przeprowadzono się z Zielonego Gaju do Kamyszenki, gdzie był MTZ (Maszynno Traktornyj Zawod), w którym pracował dziadek. Na Wszystkich Świętych jeżdżono na cmentarz w Zielonym Gaju, gdzie pochowano prababcię Józefę. W Kamyszence ojciec ukończył siedmioklasową szkołę i pracował jako kierowca. Zagospodarowywanie stepów w Kazachstanie – przyjazdy ludzi z innych republik do pracy, poprawa warunków życia. Zmiany po śmierci Stalina. Babcia Zofia chciała wrócić na Ukrainę, skąd rodzinę wysiedlono tylko dlatego, że byli Polakami.
[00:18:56] Kamyszenka leży nad rzeką Iszym, we wsi mieszkali Polacy, Niemcy, którzy ze sobą rozmawiali po niemiecku, i kilka rodzin kazachskich. We wsi jest kościół pw. Matki Boskiej Częstochowskiej, zbudowany przez wiernych w latach 90. Boh. chodziła do dziesięcioklasowej szkoły. Dzieciaki bawiły się nad rzeką. Babcia nauczyła pacierza po polsku boh. i jej brata, dzięki niej obchodzono polskie święta. Rodzice pracowali, ale trzymano też kury i świnie. Boh. pracowała w przedszkolu, większość kolegów z pracy to byli Niemcy, którym jako pierwszym pozwolono wyjeżdżać z Kazachstanu.
[00:25:50] W szkole uczono języka rosyjskiego, kazachskiego i niemieckiego. Wszystkie dzieci musiały być Pionierami – noszenie czerwonej chustki, w ósmej klasie boh. zapisano do Komsomołu, co nie podobało się babci. Wspomnienie beztroskiego dzieciństwa.
[00:29:00] Rodzice pracowali w kołchozie „Trzecia pięciolatka”. Po ukończeniu szkoły boh. chciała studiować ekonomię w Celinogradzie (obecnie Nur-Sułtan), ale przez rok pracowała w przedszkolu i zmieniła plany – ukończenie szkoły pedagogicznej. W szkole było wielu Kazachów, niektórzy słabo znali rosyjski. Były grupy kazachskie, w których w ogóle nie uczono rosyjskiego. Zabudowa Celinogradu. Pierwsze wyjście do kina.
[00:33:00] W 1984 r. boh. wyszła za mąż – przyjęcie weselne w domu, rok później ukończyła szkołę. Mąż pracował na kolei, ale odszedł z pracy, gdy rodzice kupili młodym dom w Kamyszence. Boh. była ochrzczona „z wody”, w niedzielę wierni zbierali się w jednym z domów, by odmawiać różaniec. Potem spotykano się w domu pana Kaszpierskiego i tam przyjeżdżał ksiądz, który ochrzcił syna boh., mówiono, że ksiądz pochodził z Pribałtyki. Potem do wiernych przyjeżdżał z Celinogradu o. Otto Messmer, którego później zabito w Moskwie – grupowe chrzty dzieci.
[00:41:25] Pomoc przewodniczącego kołchozu w czasie budowy kościoła – praca kołchoźników. Budowa trwała w latach 1991-93, kamień węgielny położył biskup Paweł Lenga. W 1995 r. boh. ochrzciła w kościele córkę. Pierwszym proboszczem był ks. Ireneusz Nowak, który przyjechał z Polski. Do kościoła przychodziły pielgrzymki z Celinogradu. Babcia wspominała kościół w Zielonym Gaju i księdza Bronisława Drzepeckiego.
[00:45:08] Zmiany po rozpadzie ZSRR – stopniowy upadek kołchozu. W przedszkolu zmniejszono liczbę grup, a potem je zamknięto. Atmosfera w czasie wyjazdu Niemców. W 1994 r. boh. w celinogradzkim szpitalu urodziła córkę, gdy pytano ją o narodowość powiedziała, że jest Polką – reakcja personelu. Po zamknięciu przedszkola boh. zajmowała się domem i dziećmi. Wspomnienie udziału w referendum, w którym boh. głosowała za Związkiem Radzieckim. Kryzys gospodarczy – reglamentowane środki czystości, w sklepie można było kupić chleb i zapałki. Wymiana waluty z rubla na tenge – poniesione straty. [+]
[00:55:20] Ksiądz Ireneusz Nowak odprawiał mszę po polsku i po rosyjsku. W sąsiedniej Pierwomajce otwarto Dom Polonii – powracanie do polskości. W roku 2000 jeden z nauczycieli przyniósł wnioski na wyjazd do Polski – obawy przed wyjazdem. Otrzymanie Karty Polaka w 2010 r. Maria Musiał, nauczycielka, namawiała uczniów na studia w Polsce i troje z nich, w tym córka boh., wyjechało. Wcześniej córka jeździła na wycieczki do Polski – jej wrażenia.
[01:02:00] W 2016 r. boh. złożyła wraz z mężem dokumenty na wyjazd do Polski, w tym czasie córka studiowała w kraju i nie chciała wracać do Kazachstanu. Syn miał już rodzinę i nie chciał jechać do Polski. Matka boh., z pochodzenia Białorusinka, nie mogła wyjechać do Polski i razem z rodziną wnuka zamieszkała na Białorusi.
[01:06:50] Pozwolenie na wyjazd otrzymano w lutym, ale z powodu śniegów nie wyjechano. Potem zamknięto granice Kazachstanu z powodu koronawirusa, blokada wsi – odroczenie wyjazdu. Pomoc polskiej Ambasady, specjalny lot do Poznania – spotkanie na lotnisku z biskupem i księdzem Zysnarskim, błogosławieństwo biskupa. Powitanie w Polsce – urzędnicy i telewizja, dziesięciodniowa kwarantanna. [+]
[01:18:45] Matka, Białorusinka, urodziła się w 1940 r. Ojciec był w partyzantce i cała rodzina ukrywała się w lesie. Po śmierci rodziców matka została sama i przygarnęła ją ciotka. Matka skończyła kurs dla księgowych w Bobrujsku. Młodych zachęcano do zasiedlania Kazachstanu i matka, wraz z kilkunastoma dziewczynami, przyjechała do Kamyszenki. Z powodu trudnych warunków niektóre z koleżanek wróciły do domów. Matka poznała ojca i została w Kamyszence. Boh. spędzała wakacje na Białorusi.
[01:23:55] Ksiądz Otto Messmer został zabity w swoim moskiewskim mieszkaniu, pisano o tym w katolickim piśmie „Credo”.
[01:25:30] We wsi byli zesłańcy Ingusze. Babcia mieszkając w Zielonym Gaju znała Tadżyków i Czeczenów – skutki poczęstowania czeczeńskiego chłopca słoniną. Babcia opowiadała o wuju, który w niedzielę jeździł z rodziną do kościoła – modlitwa w domu po kradzieży koni. Ojciec wiózł pewnego dnia Ingusza, który poprosił by się zatrzymać, aby mógł się pomodlić.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.