Stangryciuk Jan

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/1018

17 września 2019, Londyn

3:50

Jan Stangryciuk-Black (ur. 1922, Chełm) w 1934 roku wyemigrował wraz z rodziną do Argentyny. W 1942 roku zgłosił się na ochotnika do Polskich Sił Zbrojnych i został przewieziony do Wielkiej Brytanii, gdzie rozpoczął szkolenie jako strzelec pokładowy w samolotach bombowych. 2 października 1942 roku w Bramcote podczas lotu szkoleniowego samolot Wellington IC, pilotowany przez pilota kpr. Mariana Hesse, z radiotelegrafistą, kpr. pchor. Edmundem Misteckim oraz strzelcem pokładowym, kpr. Janem Stangryciukiem, rozbił się w kilka minut po starcie na skutek awarii silnika. Jan Stangryciuk jako jedyny z załogi przeżył katastrofę, ale uległ ciężkim poparzeniom. W szpitalu RAF zajął się nim doktor Archibald McIndoe – specjalista w leczeniu oparzeń, a Jan Stangryciuk został członkiem Guinea Pig Club, do którego należeli lotnicy leczeni pionierskimi i eksperymentalnymi metodami. Po czteromiesięcznym leczeniu powrócił do służby i był przez kilka miesięcy instruktorem strzelców pokładowych w Szkocji. Od listopada 1944 latał jako tylny strzelec w bombowcach Lancaster w 300 Dywizjonie Bombowym „Ziemi Mazowieckiej” w załodze por. pilota Jana Konarzewskiego. Po kilkunastu lotach bojowych został wezwany do szpitala na dokończenie leczenia. Kilka dni później samolot pilotowany przez por. Konarzewskiego został zestrzelony przez niemiecką artylerię przeciwlotniczą nad Leverkusen. Jan Stangryciuk po wojnie przyjął nazwisko żony (Black) i został w Londynie. Pracował przez dwanaście lat w fabryce wyrobów gumowych. Za swoją służbę został odznaczony m.in. Krzyżem Walecznych, Medalem Lotniczym oraz Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.
więcej...
mniej

[00:00:06] Autoprezentacja boh. urodzonego jako Jan Stangreciuk – zmiana nazwiska na Jan Black.
[00:00:30] Powody przyjęcia brytyjskiego obywatelstwa – boh. przyjechał z Argentyny do Anglii jako ochotnik, poza metryką nie miał innych dokumentów – decyzja o pozostaniu w Wielkiej Brytanii.
[00:02:50] Boh. chciał się ożenić z Angielką, którą poznał podczas wojny. Boh. przeżył katastrofę samolotu podczas szkolenia, pozostali członkowie załogi zginęli podczas wypadku – jego stan zdrowia.
[00:04:28] Powody wyjazdu rodziny do Argentyny. Boh. uczył się języka hiszpańskiego i chodził w do szkoły – wiadomość o napaści Niemiec na Polskę w 1939 r. Wiara w pomoc aliantów. W gazetach ukazywały się ogłoszenia o możliwości wyjazdu do Anglii i służbie wojskowej. Boh. pojechał na komisję do Buenos Aires – oczekiwanie w hotelu na rejs do Europy, utajnienie daty zaokrętowania. Okręt z ochotnikami nie płynął w konwoju – zagrożenie ze strony niemieckich okrętów podwodnych. Podróż do Europy trwała miesiąc – kurs okrętu w drodze do Belfastu w Irlandii. [+]
[00:06:40] [ Przerwa techniczna, wyciemnienie]
[00:06:52] [Kontynuacja wątku]
[00:17:10] Ochotnicy zostali przewiezieni z Belfastu do Szkocji – szok klimatyczny. Możliwość wyboru rodzaju służby wojskowej. Boh. wstąpił do lotnictwa – po trzech miesiącach szkolenia samolot, którym leciał, spadł niedaleko lotniska. Podczas wybuchu boh. został ciężko poparzony. Mieszkańcy pobliskiego domu pomogli ugasić płonący kombinezon i uratowali boh. życie – oczekiwanie na ambulans. Środki przeciwbólowe. [+]
[00:26:42] Leczenie w szpitalu – stan boh. Codzienne kąpiele i zmiany bandaży nasyconych olejem. Wizyta lekarza ze szpitala dla lotników, gdzie specjalizowano się w leczeniu poparzeń – narastająca liczba wypadków, zwłaszcza podczas powrotów samolotów trafionych podczas wykonywania lotów bojowych. Postępy w leczeniu podczas czterech miesięcy leczenia – oszpecenie twarzy. Odesłanie boh. do jednostki z powodu przepełnienia w szpitalu. [+]
[00:34:00] Boh. uległ wypadkowi w 1942 r. Podczas feralnego lotu załoga leciała dwusilnikowym bombowcem (Wellington). Po powrocie do jednostki zameldował się u dowódcy dywizjonu – decyzja o powrocie do latania w 300 Dywizjonie Bombowym „Ziemi Mazowieckiej”. Szkolenie na nowych czterosilnikowych bombowcach typu Lancaster. Naloty na Niemcy. Boh. był najmłodszym członkiem załogi, wsparcie pilota [por. pilot Jan Konarzewski]. Po kilkunastu lotach bojowych boh. dostał wezwanie do szpitala – rozmowa z dowódcą jednostki. Pożegnanie z członkami załogi. Trzy dni po powrocie do szpitala samolot por. Konarzewskiego został zestrzelony [luty 1945] – reakcja na śmieć kolegów. [+]
[00:46:15] Poczucie żalu po śmierci kolegów – odszukanie grobu por. Konarzewskiego na cmentarzu wojennym [Brytyjski Cmentarz Wojenny Reichswald Forest koło Kleve]. Wizyta na cmentarzu, spotkania z niemieckimi pracownikami nekropolii. Jan Konarzewski przed wojną był instruktorem w Dęblinie, w Anglii też szkolił polskich pilotów. Nadzieje na przyspieszenie końca wojny. Ciężka praca mechaników dywizjonu.
[00:57:02] Informacje o Powstaniu Warszawskim. Opinia na temat Niemców i Rosjan w sierpniu 1944 r. Zdanie na temat współczesnej polityki – zbrojenia Polski.
[01:01:37] Tworzenie polskiego lotnictwa we Francji – po niemieckim ataku na Belgię, Holandię i Francję polskich lotników ewakuowano do Anglii i umieszczono w bazie w Northolt. Rozważania na temat referendum i brexitu.
[01:10:30] Tworzenie polskich dywizjonów bombowych i myśliwskich. W Dywizjonie 303 latali piloci wyszkoleni w Polsce. Samoloty 300 Dywizjonu Bombowego latały bombardować Niemcy – duże straty dywizjonu z powodu niemieckiej obrony przeciwlotniczej i ataków myśliwców. Różnice między lataniem bombowcem a myśliwcem. Dywizjony bombowe stacjonowały w środkowej Anglii – idea utworzenia muzeum na jednym z lotnisk. Na lotnisku 300 Dywizjonu stoi pomnik, na którym wypisano załogi, które nie wróciły do bazy. Polskie dywizjony stacjonowały także w Szkocji.
[01:18:28] Boh. był tylnym strzelcem i obsługiwał cztery karabiny maszynowe. Chciał zaliczyć kolejkę lotów (30 lotów) i iść na kurs pilotażu. Rola lotnictwa podczas inwazji w Normandii. Udział polskich lotników w Bitwie o Anglię.
[01:22:40] Myśliwce niemieckie były uzbrojone w działka i karabiny maszynowe – technika atakowania bombowców. Specyfika zadań tylnego strzelca – picie mocnej kawy. Po powrocie do bazy pokazywano zdjęcia zrobione po zrzuceniu bomb na cel. W Lancasterze było trzech strzelców, najsilniejszym uzbrojeniem dysponował tylny strzelec. Podczas pewnego lotu uparty niemiecki pilot leciał za bombowcem – ucieczka w chmurę. Niemiecka obrona przeciwlotnicza. [+]
[01:29:32] Skutki zbombardowania tamy na Renie – szkolenie pilotów do latania na niskich wysokościach.
[01:31:30] [ Przerwa techniczna, wyciemnienie]
[01:31:46] Po powrocie z lotów bojowych składano meldunki i pokazywano zdjęcia. Zadania dywizjonu, samoloty Mosquito leciały przodem i oznaczały cele kolorowymi flarami. Różne bomby przeznaczone do różnych zadań.
[01:35:45] Nad Niemcy latano nocami – niebezpieczeństwo księżycowych nocy. W dzień latano z osłoną myśliwców.
[01:38:00] Stosunek Anglików do polskich lotników – powodzenie u kobiet. Brytyjski kolonializm przed I wojną światową, traktowanie kobiet w Anglii – ich walka o swoje prawa. Praca kobiet podczas II wojny światowej. Sytuacja polityczna po II wojnie – psucie opinii Polakom przez Rosjan.
[01:45:07] Podczas nalotów na kwaterę Hitlera w 1945 r. boh. był w szpitalu. Boh. posiada zdjęcie Hitlera zrobione przez brytyjski wywiad. Antysemityzm Hitlera. Sytuacja Niemiec po I wojnie światowej. Przekazanie Rosjanom tajemnicy budowy broni atomowej [sprawa Rosenbergów].
[01:49:56] Atmosfera wśród polskich żołnierzy, gdy wojna się skończyła – poczucie zdrady. Boh. mógł wrócić do Argentyny, ale nie chciał zostawić kolegów. Ucieczki z Polski przed komunistami. Sytuacja polityczna na świecie po zakończeniu wojny – spłata pożyczek zaciągniętych przez Anglię w czasie wojny. Szpiedzy rosyjscy w Wielkiej Brytanii.
[01:53:47] Traktowanie Polaków w Anglii po zakończeniu wojny – niechęć angielskich robotników, którym Polacy zabierali pracę. Stosunek Brytyjczyków do ludzi o innym kolorze skóry – opinia na temat Hindusów. Domowe budżety angielskich rodzin. Życie po wojnie.
[01:58:02] Sympatia angielskiej klasy robotniczej dla komunistów i Związku Radzieckiego. Zachęty, by Polacy wracali do kraju. Stosunki angielsko-amerykańskie.
[02:01:57] Defilada w Londynie w czerwcu 1946 – zachowanie mieszkańców miasta. Rosyjska propaganda w Wielkiej Brytanii, stosunek Rosjan do Polaków. Polscy żołnierze nie wzięli udziału w defiladzie. Rozważania na temat polityki Stanów Zjednoczonych oraz Wielkiej Brytanii. Opinia na temat Donalda Trumpa.
[02:08:36] Załoga por. Konarzewskiego została zestrzelona w 1945 r. niedaleko granicy holenderskiej [nad Leverkusen], szczątki spoczywają na cmentarzu wojennym. Wspomnienie walk nad Renem.
[02:11:30] Wypadek, podczas którego boh. został poparzony, miał miejsce podczas szkolenia. Po wyjściu ze szpitala boh. był przez kilka miesięcy instruktorem strzelców pokładowych w Szkocji – powrót do dywizjonu i udział w lotach bojowych. Zamiana Wellingtonów na Lancastery, których załoga liczyła siedem osób. Boh. odbył 14 lotów bojowych – cele na terenie Niemiec. Podczas jednego z nalotów samolot został ostrzelany. Po zakończeniu kolejki lotów załoga dostawa urlop – lotnicy w rezerwie dywizjonu, koleżeństwo.
[02:18:53] Guinea Pig Club zrzesza lotników rannych podczas II wojny. Leczenie w szpitalu w East Grinstead – „mieście, w którym ludzie się nie gapią”. Odsłonięcie pomnika doktora sir Archibada McIndoe, który zaproponował leczenie boh. – rozmowa z doktorem, wspólne partyjki snookera. Przewodniczącym klubu [po śmierci doktora McIndoe w 1960 r.] był książę Philip, mąż królowej. [+]
[02:30:40] Stan psychiczny boh. po wypadku – chęć zemsty. Okoliczności poznania żony podczas urlopu w Londynie – spotkanie z Anglikiem, który zaprowadził Polaków do klubu, jego właścicielką była przyszła żona boh. – stosunek Anglików do polskich lotników. Wiadomość o wypadku, w którym boh. został poparzony – odwiedziny przyszłej żony w szpitalu, odwiezienie jej na stację kolejową. Spotkanie z członkami klubu, którzy wspierali boh. [+]
[02:47:55] Po zakończeniu wojny boh. chciał mieszkać w Blackpool, gdzie były polskie szkoły. Spotkanie w Londynie z przyszłą żoną – propozycja pracy w fabryce gumy, która w czasie wojny produkowała na potrzeby wojska. Przyuczenie do nastawiania maszyn w fabryce, w której boh. pracował 12 lat. Za zarobione pieniądze kupił zniszczony dom w Holland Park i remontował go.
[03:01:35] Sytuacja gospodarcza w Anglii po wojnie – konieczność zamknięcia klubu, który dobrze prosperował podczas wojny. Emigracja angielskiej młodzieży do Kanady i Australii. Po zamknięciu kluby żona pracowała w amerykańskim hotelu. Boh. wynajmował dom w Holland Park Japończykom, potem sprzedał go z zyskiem.
[03:06:32] Rozmowy z żoną. Wyjazd do Argentyny, by poznała rodzinę boh., który chciał tam wrócić – zmiana sytuacji politycznej, korupcja. Powrót do Anglii. Pomoc rodzinie w Polsce i Argentynie. Rozważania na temat polskiej polityki i historii.
[03:13:50] Zajęcia w bazie, gdy nie było lotów – spotkania w kantynie, gry w karty. Wielu lotników kupiło samochody. [+]
[03:14:14] [ Przerwa techniczna, wyciemnienie]
[03:14:48] [Kontynuacja wątku]
[03:17:28] Data i miejsca urodzenia boh. – polski paszport. Spotkanie w szkole w Chełmie, duma z miasta. Polskie bazy bombowe w Lincoln.
[03:20:35] Nastroje w bazie, gdy załogi nie wracały z lotów – zawiadamianie rodzin o śmierci kolegów. Powody, dla których dowództwo niechętnie patrzyło na małżeństwa z Angielkami – kandydatki na żony musiały być zaaprobowane przez dowódców. Zestrzelenia samolotów. [+]
[03:25:22] Odczucia po wznowieniu lotów. Rozważania na temat ofiar wojny.
[03:27:58] Niemcy łapali zestrzelonych lotników, niektórych od razu zabijano. Wytyczne na okoliczność przesłuchania przez Niemców. [+]
[03:32:27] Życiowe szczęście boh. – pożegnanie w rodzicami w Argentynie przed wyjazdem na wojnę, słowa matki. Ojciec nie doczekał powrotu syna – spotkanie z matką. Koszmarne sny przez wiele lat po wojnie – wspomnienie płonącego samolotu, z którego nikt nie wyskoczył ze spadochronem. Wypadek podczas ćwiczeń w rejonie bazy – zderzenie dwóch samolotów. Wypadki obciążonych bombowców podczas startów. Zmiany kursów dla zmylenia Niemców. Po zrzuceniu bomb samoloty mogły się łatwiej bronić. [+]
[03:46:16] Dowódcą Dywizjonu 300 był mjr Teofil Pożyczka, dowódcą załogi samolotu por. pil. Jan Konarzewski. Boh. przyjaźnił się z Marianem Hesse i kolegą z 304 Dywizjonu, który przyjechał z nim z Argentyny. Dywizjon 304 patrolował ocean i zwalczał okręty podwodne.
więcej...
mniej

Grygiel Małgorzata

Latusek Adam

Instytut Pileckiego

Film