Mandryk Waclaw
Wacław Mandryk (ur. 1942, Mariińsk) urodził się w „leśnym uczastku” Mariińsk w obwodzie swierdłowskim, dokąd jego rodzinę wywieziono w lutym 1940 r. Po powrocie do Polski w 1946 r. rodzina osiadła we wsi Podgórzyce koło Nowogrodu Bobrzańskiego. Wacław Mandryk ukończył technikum ekonomiczne, a po maturze (1961 r.) – studia ekonomiczne na Uniwersytecie Wrocławskim. W 1966 r. rozpoczął pracę w Zakładach Produkcji Betonów. W 1973 r. został zastępcą dyrektora, a wkrótce potem dyrektorem Fabryki Domów FADOM w Nowogrodzie Bobrzańskim. Od 1996 roku na emeryturze. Jest prezesem oddziału zielonogórskiego oraz wiceprezesem Zarządu Głównego Związku Sybiraków.
more...
less
[00:00:12] Urodzony na Syberii. Dziadek walczył w wojnie obronnej 1920 r., był osadnikiem wojskowym, wraz z całą rodziną 10 lutego 1940 roku zesłany na Syberię, do obozu pracy w tajdze. Ekstremalne warunki życia: głód, zimno, brak jakiejkolwiek opieki. Śmierć dwóch sióstr na Syberii, boh. urodzony po ich śmierci w styczniu 1942 r.
[00:02:10] W obozie dotrwali do końca wojny, wiosną 1946 r. powrót do Polski przez Chersoń w Ukrainie, na Ziemie Odzyskane.
[00:02:17] Cała rodzina pracowała w kołchozie. Uraz psychiczny po przygnieceniu boh. do ściany przez olbrzymiego woła w Ukrainie. Droga pociągiem do Polski, granica w Przemyślu. Warunki w wagonie. Przejazd przez drewniany most na Dniestrze, widok żołnierzy. [+]
[00:05:00] Moment euforii: 6 marca 1946 r. w Przemyślu, poszukiwanie domu we wsi Podgórzyce, przewaga rodzin sybiraków. Siostra boh. urodzona na Syberii.
[00:08:40] W 1948 r. przyjście na świat brata, potem drugiej siostry, do 1951 pięcioro dzieci. Rzeka Bóbr nieopodal domu, trzy rodziny Mandryków w Podgórzycach.
[00:10:03] W roku 1949 początek kolektywizacji, zakładanie kołchozów na Ziemiach Odzyskanych. Zatrudnienie ojca w żwirowni w Nowogrodzie, kurs operatora dźwigu, mama należała do spółdzielni (kołchozu).
[00:11:20] Przeprowadzka do wsi Krzystkowice w pobliżu Nowogrodu Bobrzańskiego w 1954 r. Niewielkie gospodarstwo rolne, ojciec był operatorem dźwigu. Rozpoczęcie nauki w szkole w Bogaczowie, oddalonej 3,5 km od domu. Poprawa warunków życia: dwa rowery i radio, nasłuch Radia Wolna Europa, nadzieja, że „gen. Anders przyjedzie na białym koniu”. Droga do szkoły: rowerem, zimą na łyżwach, nartach. Uprawianie sportu, częste kontuzje.
[00:14:54] Dalsza nauka boh. i rodzeństwa, szkoła średnia w Zielonej Górze. Ciężka praca w gospodarstwie. Podkaszanie zboża kosą, prace podczas żniw, młocka w tzw. „śmieciarce”, wianie zboża, załadunek ziarna do worków.
[00:18:20] Troska rodziców o dzieci, pomaganie ojcu w żwirowni, pisanie raportów z pracy na dźwigu. Trudność z uzyskaniem metryki urodzenia. Nauka w trzech szkołach podstawowych: w Nowogrodzie, Bogaczowie, Krzystkowicach.
[00:20:22] Wyprawa pociągiem do Zielonej Góry po metrykę 7-leniego boh. [+], „doświadczenie przerastające rówieśników”, dojrzałość boh., odczytywanie zegarka. Ciężkie warunki w dzieciństwie, droga do szkoły pieszo 5,5 km w jedną stronę, w lesie dziki, zaskrońce i padalce.
[00:24:14] W Krzystkowicach opuszczony poniemiecki zakład IG Farben produkujący niegdyś dynamit i materiały wybuchowe. Zbieranie porzuconego uzbrojenia, zabawy bronią, zbieranie złomu – źródło zarobku. Teren zakładu IG Farben – ok. 40 km2 (6 km x7 km). Hodowla i sprzedaż gołębi: wywrotki, garłacze, srebrniaki, pocztowe, dobry zarobek.
[00:29:03] Nauka w Technikum Ekonomicznym w Zielonej Górze. Droga od dworca do szkoły ulicą Stalina (dziś al. Niepodległości), moździerze i armaty na cmentarzu żołnierzy radzieckich. Gra w piłkę nożną jako lewy skrzydłowy, drużyna w B klasie, także na studiach we Wrocławiu [+]. Liczne zajęcia sportowe w szkole: wf, przysposobienie sportowe, przysposobienie wojskowe, rozgrywki sportowe, zachęcanie do uprawiania sportu.
[00:32:50] Koniec nauki w 1961 r., decyzja o rozpoczęciu studiów we Wrocławiu. Pomoc państwa: akademik za darmo, stypendium stołówkowe (obiad 4,50 zł, śniadanie 2,70 zł). Od II roku umowa stypendialna z zakładem pracy (660 zł). Dorabianie w spółdzielni studenckiej przy inwentaryzacji, przerzucaniu węgla do piwnic, przeprowadzkach. [+]
[00:37:31] Zakup płaszcza ortalionowego – ostatni krzyk mody. Praca przy szacowaniu szkód po powodziach. Studium wojskowe przez 3 lata, wyjazdy na obozy szkoleniowe, po IV roku egzamin w jednostce wojskowej Kłodzku, „wyglądaliśmy jak kompania honorowa”. Przysięga 22 lipca, zabawa na przepustce, „w areszcie jednostkowym zabrakło miejsca”.
[00:41:45] Koniec studiów, dużo ofert pracy dla absolwentów ekonomii, inżynierów, lekarzy. Obowiązkowy staż pracy w 1966 r. w Zakładach Produkcji Betonów w Lubsku, kalkulowanie kosztów, cen, wydajności pracy, płac. Docenienie przez dyrektora, zatrudnienie w Przedsiębiorstwie Produkcji Betonu w Zielonej Górze, zjednoczenie w Warszawie.
[00:45:33] Ślub, służbowe mieszkanie Lasów Państwowych dla żony. W latach 1968-69 kryzys ekonomiczny, wprowadzenie „bodźców materialnego zainteresowania”, sekretarz Bolesław Jaszczuk z KC PZPR, praca na akord. Boh. był pełnomocnikiem dyrektora ds. bodźców. Cotygodniowe szkolenia w Warszawie, nagrody za wdrożenia.
[00:48:08] Szybki awans na kierownika działu ekonomicznego (główny ekonomista). Dojście w 1970 r. do władzy ekipy Gierka, wstąpienie boh. do PZPR. Powstanie w 1972 r. nowoczesnej fabryki domów W70 w Nowogrodzie Bobrzańskim. Kierownik Napoleon Tomaszewski, boh. zastępcą ds. ekonomicznych od 1 stycznia 1973 r. Koordynowanie płynności dostaw elementów budowlanych (stropów, klatek schodowych, ścian osłonowych, balkonów – ok. 600 „typorozmiarów” miesięcznie) na kilkanaście budów w całej Polsce. Usprawnienia wydajności produkcji, szczegóły technologiczne. [+]
[00:56:42] Zmiana podporządkowania z Warszawy na Zielonogórskie Zjednoczenie Budownictwa, trzy województwa (Zielona Góra, Jelenia Góra, Legnica), zmiany personalne. Nowy dyrektor Jan Banaszak. Wytwarzanie 8 tys. „izb” rocznie, czyli ok. 2700 mieszkań, jedna z największych fabryk w kraju. Awans Banaszaka do zjednoczenia.
[00:59:00] Objęcie stanowiska dyrektora fabryki domów w Nowogrodzie Bobrzańskim, praca przez 24 lata. W najlepszym okresie produkcja 10 tys. izb. W 1996 r. odejście ze stanowiska. W latach 80. w Polsce budowano rocznie 400 tys. mieszkań. Odejście od wielkiej płyty na Zachodzie. Niemotywujący system wynagrodzeń.
[01:02:30] Pochwała warunków pracy i życia: „eldorado”, wysokie zarobki, kontrakty zagraniczne, dostępność nowych dużych mieszkań, dofinansowanie wyjazdów wakacyjnych i wyżywienia, darmowa pełna opieka lekarska i rehabilitacyjna. Najwyższe oceny w kraju dla FADOMU.
[01:05:12] Stopniowe pogarszanie się sytuacji gospodarczej w kraju, odgórne naciski na zwiększenie wydajności, konflikt z Kazimierzem Barcikowskim z KC PZPR.
[01:07:20] Nawiązanie współpracy z firmą Kesting z Dortmundu, produkcja na eksport w latach 1986-95. Budowa osiedla 600 domków niedaleko Kasel (50 tys. ciężarówek materiałów do zmontowania na miejscu w ciągu roku). Trudność ze zdobyciem ciężarówek. Budowy w Berlinie Zachodnim, Dreźnie, Miśni, Cottbus. Nawiązanie bliskiej współpracy i wymiany socjalnej z kopalnią w Cottbus (wczasy, zawody sportowe, mecze piłkarskie, wędkowanie).
[01:10:05] Rozluźnienie współpracy spowodowane zmianami w Polsce i możliwością wyjazdów Polaków do Berlina Zach. Zerwanie kontaktów z NRD. Gorbaczow wygwizdany w Berlinie. Początek reform Leszka Balcerowicza (1990 r.), negatywna ocena decyzji Balcerowicza dotyczących budownictwa: całkowite zniszczenie prężnie działającej i dochodowej gałęzi gospodarki.
[01:12:20] Zagraniczne budowy polskich firm: Libia, Irak, hotel w Nowosybirsku. Brak możliwości dalszego funkcjonowania na rynku fabryk domów, odejście boh. na emeryturę. Upadek firmy po 2 latach. Rozmach produkcyjny fabryki: tysiące ton kruszywa, stali zbrojeniowej, cementu, węgla i okien dziennie. [+]
[01:15:39] Sprzedaż (prywatyzacja) najlepszych przedsiębiorstw budowlanych po reformach Balcerowicza: cementowni, kopalni kruszyw, kopalni surowców skalnych, cegielni. Chłodzenie gospodarki, ograniczenie inwestycji w budownictwo, upadek firm budowlanych (Exbud, Mostostal, Budimex). Pieniądze unijne na inwestycje w Polsce, np. w autostrady, trafiają do zachodnich firm. Patologiczne przetargi budowlane. [+]
[01:21:20] Dziadek Bazyli Mandryk służył w carskim wojsku. Za udział w bitwie warszawskiej 1920 r. otrzymał ziemię na Kresach Wschodnich. Nocą z 9 na 10 lutego 1940 r. cała rodzina zabrana do pierwszej wywózki na Syberię jako „najgorsi wrogowie ustroju ZSRR”: dziadek Bazyli, babcia Maria i troje dzieci: syn Bazyli (z żoną Janiną dd. Iwaszenko i córkami Łucją i Tamarą), córka Tamara i młodszy syn Michał. Śmierć sióstr Tamary i Łucji na Syberii. Kozie mleko dla boh. za futro mamy. [+]
[01:25:35] Deportacja całej wsi Jałowo (powiat Mołodeczno) – 9 rodzin osadników wojskowych i leśniczy – do obwodu swierdłowskiego, powiat Rewda, do prac przy wyrębie lasu. Dalsza rodzina (młynarza) pracowała w kopalni. Pełna nazwa leśnego obozu pracy: [Polewskoj lesawoj zagotawitielnyj uczastok]. Zdewastowane baraki – jedno pomieszczenie na rodzinę, ok. 12 metrów kwadratowych, brak opieki lekarskiej. Wyprawy mamy na handel: pieszo 50 km do najbliższego miasta Mariinsk. Dieta: szczawiu, zioła, jagody, grzyby, końska padlina. Plagi insektów: wszy, pluskwy, niewielkie szanse na przeżycie (zapalenie płuc, tyfus). Śmieć połowy dzieci (150 tys.).
[01:29:45] Polityka Rosjan wobec Polaków: rusyfikacja polskich dzieci, boh. w rosyjskim przedszkolu uczony, że „Polski nie będzie”, wykorzystywanie Polaków jako siły roboczej, utrudnianie przez NKWD wyjazdu do Polski, bałagan. Osiedlanie się Sybiraków na Ziemiach Odzyskanych.
[01:32:18] Manewry żołnierzy rosyjskich w Podgórzycach na początku lat 50. Przyjazdy do małych miejscowości 2-3 razy w roku taborów romskich na przełomie lat 40. i 50., obozy na skraju wsi. Chrzest całej trójki dzieci w Polsce, ks. Jan Majchrzycki.
[01:35:35] Szabrownicy w zakładzie IG Farben. Rower wykonany z części znalezionych w zakładzie. Obóz pracy przy IG Farben, ok. 20 tys. jeńców – dziś Zakład Karny w Krzywańcu. Wywiezienie zakładu przez Rosjan, cegły wysłane do odbudowy Warszawy. Demontaż uzbrojenia terenu ze strefy nadgranicznej. Trudności z zameldowaniem w Krzystkowicach, marzenie o powrocie na Kresy. Droga powrotna do Polski, szukanie miejsca do życia.
[01:46:22] Edukacja w technikum: dojazdy pociągiem z Krzystkowic do Zielonej Góry, codziennie poza domem ponad 12 godzin. Odwiedziny Jałowa, zniszczone zabudowania stawiane przez ojca, spotkanie z sąsiadem. Wieś zalana pod budowę zapory i elektrowni wodnej. [+]
[01:50:05] Większe szanse przetrwania na Syberii osadników wojskowych z Kresów (zaradność, znajomość uprawy roli, budownictwa) niż inteligentów. Dodatkowy zarobek: ojciec grał na harmonii, stryj na cymbałach, mama dorabiała wróżeniem, przepowiedzenie powrotu radzieckiego żołnierza z wojny. [+]
[01:53:40] Granie na weselach po powrocie do Polski, boh. na akordeonie. Śmierć babci na Syberii (zmarło 450 tys. Sybiraków), dziadka w Polsce. Obawy przed powrotem Niemców, wyjazd ostatnich Niemców ze wsi w 1947 r. Przesiedleńcy z Bieszczad.
[02:00:00] Smykałka do rowerów, jeżdżenie motorem ojca marki Sachs po wsi. Zamiłowanie do myślistwa. Zamieszki w Zielonej Górze w 1960 r. [30 maja], gazy łzawiące przy Domu Katolickim, przestrogi dyrektora technikum ekonomicznego.
[02:08:53] Prawo jazdy samochodowo-motocyklowe w wieku 16 lat, złamany obojczyk po tygodniu, inspiracja rodziców do odkrywania świata. Długowieczna rodzina: ojciec żył 81 lat, mama 96 lat. Wspominanie pobytu na Syberii z rodziną i sąsiadami. Zakaz ujawniania prawdy o wywózce do 1989 r. [++]
[02:16:00] Zesłane rodziny pomordowanych w Katyniu. Powrót ciotki z Syberii z Armią Andersa (do Monte Cassino, ślad urwany w Anglii), wuja z Armią Berlinga. Hart ducha rodziców dzięki Syberii. Śmierć sióstr (Tamara kilka tygodni i Lusia 3,5 roku) w środku zimy, pochówek wiosną. Dzieci zmarłe w transporcie zostawiano przy torach.
[02:21:24] Hit mody z czasów studenckich – płaszcze ortalionowe i białe koszule non iron z NRD. Studenci w garniturach, wieczorki taneczne w auli uczelni, orkiestra uczelniana. Granie w brydża i pokera na pieniądze.
[02:24:32] Akademik niedaleko Teatru Polskiego: 12-14 osób w pokoju, boh. na 3 piętrze pryczy, nauka na łóżkach. Juwenalia „Ekonomalia”.
[02:27:35] Zarabianie na szacowaniu szkód po powodzi w czasie wakacji, spory z chłopami. Brak zaangażowania w działalność w PZPR w latach 70., zaufanie do Gierka, pomaganie pracownikom, silna pozycja zawodowa boh. i FADOMU. [+]
[02:35:25] Koniec ery Gierka, początek kryzysu. Spotkanie dyrektorów przedsiębiorstw z gen. Wojciechem Jaruzelskim, zapowiedź powołania trójek do kontroli wydajność pracy. [+]. Gospodarka planowana w czasach Gierka przez biuro polityczne KC PZPR, nierealne decyzje.
[02:39:36] W czasie kryzysu – wymiana towar za towar. Umowa z kombinatem rolnym w Świebodzinie – mięso z chlewni za mieszkania: jedna świnia za jedno mieszkanie [+]. W kopalniach mięso za węgiel.
[02:45:37] Pierwsze strajki w sierpniu 1980 r. w Nowogrodzie. System 3-zmianowy (prawie 1000 osób), postulat zwiększenia stawek pracowników akordowych o 15 %, pracownicy dniówkowi i umysłowi dostali 10%. Rozwój eksportu, ograniczenie kradzieży materiałów budowlanych, problemy w budownictwie w połowie lat 90. [+]
[02:55:55] Struktura organizacyjna zakładu. Powódź w Nowogrodzie Bobrzańskim, rzeka Bóbr zagrażała fabryce. Umacnianie wałów powodziowych wybrakowanymi elementami z fabryki, donos na boh.
[02:59:07] Przerwana budowa fabryki domów dla Zielonej Góry w Kisielinie. Upadek 120 fabryk domów w Polsce, „wyrzucone pieniądze”.
more...
less