Wacław Mandryk (ur. 1942, Mariińsk) urodził się w „leśnym uczastku” Mariińsk w obwodzie swierdłowskim, dokąd jego rodzinę wywieziono w lutym 1940 r. Po powrocie do Polski w 1946 r. rodzina osiadła we wsi Podgórzyce koło Nowogrodu Bobrzańskiego. Wacław Mandryk ukończył technikum ekonomiczne, a po maturze (1961 r.) – studia ekonomiczne na Uniwersytecie Wrocławskim. W 1966 r. rozpoczął pracę w Zakładach Produkcji Betonów. W 1973 r. został zastępcą dyrektora, a wkrótce potem dyrektorem Fabryki Domów FADOM w Nowogrodzie Bobrzańskim. Od 1996 roku na emeryturze. Jest prezesem oddziału zielonogórskiego oraz wiceprezesem Zarządu Głównego Związku Sybiraków.
[00:00:12] Urodzony na Syberii. Dziadek walczył w wojnie obronnej 1920 r., był osadnikiem wojskowym, wraz z całą rodziną 10 lutego 1940 roku zesłany na Syberię, do obozu pracy w tajdze. Ekstremalne warunki życia: głód, zimno, brak jakiejkolwiek opieki. Śmierć dwóch sióstr na Syberii, boh. urodzony po ich śmierci w styczniu 1942 r.
[00:02:10] W obozie dotrwali do końca wojny, wiosną 1946 r. powrót do Polski przez Chersoń w Ukrainie, na Ziemie Odzyskane.
[00:02:17] Cała rodzina pracowała w kołchozie. Uraz psychiczny po przygnieceniu boh. do ściany przez olbrzymiego woła w Ukrainie. Droga pociągiem do Polski, granica w Przemyślu. Warunki w wagonie. Przejazd przez drewniany most na Dniestrze, widok żołnierzy. [+]
[00:05:00] Moment euforii: 6 marca 1946 r. w Przemyślu, poszukiwanie domu we wsi Podgórzyce, przewaga rodzin sybiraków. Siostra boh. urodzona na Syberii.
[00:08:40] W 1948 r. przyjście na świat brata, potem drugiej siostry, do 1951 pięcioro dzieci. Rzeka Bóbr nieopodal domu, trzy rodziny Mandryków w Podgórzycach.
[00:10:03] W roku 1949 początek kolektywizacji, zakładanie kołchozów na Ziemiach Odzyskanych. Zatrudnienie ojca w żwirowni w Nowogrodzie, kurs operatora dźwigu, mama należała do spółdzielni (kołchozu).
[00:11:20] Przeprowadzka do wsi Krzystkowice w pobliżu Nowogrodu Bobrzańskiego w 1954 r. Niewielkie gospodarstwo rolne, ojciec był operatorem dźwigu. Rozpoczęcie nauki w szkole w Bogaczowie, oddalonej 3,5 km od domu. Poprawa warunków życia: dwa rowery i radio, nasłuch Radia Wolna Europa, nadzieja, że „gen. Anders przyjedzie na białym koniu”. Droga do szkoły: rowerem, zimą na łyżwach, nartach. Uprawianie sportu, częste kontuzje.
[00:14:54] Dalsza nauka boh. i rodzeństwa, szkoła średnia w Zielonej Górze. Ciężka praca w gospodarstwie. Podkaszanie zboża kosą, prace podczas żniw, młocka w tzw. „śmieciarce”, wianie zboża, załadunek ziarna do worków.
[00:18:20] Troska rodziców o dzieci, pomaganie ojcu w żwirowni, pisanie raportów z pracy na dźwigu. Trudność z uzyskaniem metryki urodzenia. Nauka w trzech szkołach podstawowych: w Nowogrodzie, Bogaczowie, Krzystkowicach.
[00:20:22] Wyprawa pociągiem do Zielonej Góry po metrykę 7-leniego boh. [+], „doświadczenie przerastające rówieśników”, dojrzałość boh., odczytywanie zegarka. Ciężkie warunki w dzieciństwie, droga do szkoły pieszo 5,5 km w jedną stronę, w lesie dziki, zaskrońce i padalce.
[00:24:14] W Krzystkowicach opuszczony poniemiecki zakład IG Farben produkujący niegdyś dynamit i materiały wybuchowe. Zbieranie porzuconego uzbrojenia, zabawy bronią, zbieranie złomu – źródło zarobku. Teren zakładu IG Farben – ok. 40 km2 (6 km x7 km). Hodowla i sprzedaż gołębi: wywrotki, garłacze, srebrniaki, pocztowe, dobry zarobek.
[00:29:03] Nauka w Technikum Ekonomicznym w Zielonej Górze. Droga od dworca do szkoły ulicą Stalina (dziś al. Niepodległości), moździerze i armaty na cmentarzu żołnierzy radzieckich. Gra w piłkę nożną jako lewy skrzydłowy, drużyna w B klasie, także na studiach we Wrocławiu [+]. Liczne zajęcia sportowe w szkole: wf, przysposobienie sportowe, przysposobienie wojskowe, rozgrywki sportowe, zachęcanie do uprawiania sportu.
[00:32:50] Koniec nauki w 1961 r., decyzja o rozpoczęciu studiów we Wrocławiu. Pomoc państwa: akademik za darmo, stypendium stołówkowe (obiad 4,50 zł, śniadanie 2,70 zł). Od II roku umowa stypendialna z zakładem pracy (660 zł). Dorabianie w spółdzielni studenckiej przy inwentaryzacji, przerzucaniu węgla do piwnic, przeprowadzkach. [+]
[00:37:31] Zakup płaszcza ortalionowego – ostatni krzyk mody. Praca przy szacowaniu szkód po powodziach. Studium wojskowe przez 3 lata, wyjazdy na obozy szkoleniowe, po IV roku egzamin w jednostce wojskowej Kłodzku, „wyglądaliśmy jak kompania honorowa”. Przysięga 22 lipca, zabawa na przepustce, „w areszcie jednostkowym zabrakło miejsca”.
[00:41:45] Koniec studiów, dużo ofert pracy dla absolwentów ekonomii, inżynierów, lekarzy. Obowiązkowy staż pracy w 1966 r. w Zakładach Produkcji Betonów w Lubsku, kalkulowanie kosztów, cen, wydajności pracy, płac. Docenienie przez dyrektora, zatrudnienie w Przedsiębiorstwie Produkcji Betonu w Zielonej Górze, zjednoczenie w Warszawie.
[00:45:33] Ślub, służbowe mieszkanie Lasów Państwowych dla żony. W latach 1968-69 kryzys ekonomiczny, wprowadzenie „bodźców materialnego zainteresowania”, sekretarz Bolesław Jaszczuk z KC PZPR, praca na akord. Boh. był pełnomocnikiem dyrektora ds. bodźców. Cotygodniowe szkolenia w Warszawie, nagrody za wdrożenia.
[00:48:08] Szybki awans na kierownika działu ekonomicznego (główny ekonomista). Dojście w 1970 r. do władzy ekipy Gierka, wstąpienie boh. do PZPR. Powstanie w 1972 r. nowoczesnej fabryki domów W70 w Nowogrodzie Bobrzańskim. Kierownik Napoleon Tomaszewski, boh. zastępcą ds. ekonomicznych od 1 stycznia 1973 r. Koordynowanie płynności dostaw elementów budowlanych (stropów, klatek schodowych, ścian osłonowych, balkonów – ok. 600 „typorozmiarów” miesięcznie) na kilkanaście budów w całej Polsce. Usprawnienia wydajności produkcji, szczegóły technologiczne. [+]
[00:56:42] Zmiana podporządkowania z Warszawy na Zielonogórskie Zjednoczenie Budownictwa, trzy województwa (Zielona Góra, Jelenia Góra, Legnica), zmiany personalne. Nowy dyrektor Jan Banaszak. Wytwarzanie 8 tys. „izb” rocznie, czyli ok. 2700 mieszkań, jedna z największych fabryk w kraju. Awans Banaszaka do zjednoczenia.
[00:59:00] Objęcie stanowiska dyrektora fabryki domów w Nowogrodzie Bobrzańskim, praca przez 24 lata. W najlepszym okresie produkcja 10 tys. izb. W 1996 r. odejście ze stanowiska. W latach 80. w Polsce budowano rocznie 400 tys. mieszkań. Odejście od wielkiej płyty na Zachodzie. Niemotywujący system wynagrodzeń.
[01:02:30] Pochwała warunków pracy i życia: „eldorado”, wysokie zarobki, kontrakty zagraniczne, dostępność nowych dużych mieszkań, dofinansowanie wyjazdów wakacyjnych i wyżywienia, darmowa pełna opieka lekarska i rehabilitacyjna. Najwyższe oceny w kraju dla FADOMU.
[01:05:12] Stopniowe pogarszanie się sytuacji gospodarczej w kraju, odgórne naciski na zwiększenie wydajności, konflikt z Kazimierzem Barcikowskim z KC PZPR.
[01:07:20] Nawiązanie współpracy z firmą Kesting z Dortmundu, produkcja na eksport w latach 1986-95. Budowa osiedla 600 domków niedaleko Kasel (50 tys. ciężarówek materiałów do zmontowania na miejscu w ciągu roku). Trudność ze zdobyciem ciężarówek. Budowy w Berlinie Zachodnim, Dreźnie, Miśni, Cottbus. Nawiązanie bliskiej współpracy i wymiany socjalnej z kopalnią w Cottbus (wczasy, zawody sportowe, mecze piłkarskie, wędkowanie).
[01:10:05] Rozluźnienie współpracy spowodowane zmianami w Polsce i możliwością wyjazdów Polaków do Berlina Zach. Zerwanie kontaktów z NRD. Gorbaczow wygwizdany w Berlinie. Początek reform Leszka Balcerowicza (1990 r.), negatywna ocena decyzji Balcerowicza dotyczących budownictwa: całkowite zniszczenie prężnie działającej i dochodowej gałęzi gospodarki.
[01:12:20] Zagraniczne budowy polskich firm: Libia, Irak, hotel w Nowosybirsku. Brak możliwości dalszego funkcjonowania na rynku fabryk domów, odejście boh. na emeryturę. Upadek firmy po 2 latach. Rozmach produkcyjny fabryki: tysiące ton kruszywa, stali zbrojeniowej, cementu, węgla i okien dziennie. [+]
[01:15:39] Sprzedaż (prywatyzacja) najlepszych przedsiębiorstw budowlanych po reformach Balcerowicza: cementowni, kopalni kruszyw, kopalni surowców skalnych, cegielni. Chłodzenie gospodarki, ograniczenie inwestycji w budownictwo, upadek firm budowlanych (Exbud, Mostostal, Budimex). Pieniądze unijne na inwestycje w Polsce, np. w autostrady, trafiają do zachodnich firm. Patologiczne przetargi budowlane. [+]
[01:21:20] Dziadek Bazyli Mandryk służył w carskim wojsku. Za udział w bitwie warszawskiej 1920 r. otrzymał ziemię na Kresach Wschodnich. Nocą z 9 na 10 lutego 1940 r. cała rodzina zabrana do pierwszej wywózki na Syberię jako „najgorsi wrogowie ustroju ZSRR”: dziadek Bazyli, babcia Maria i troje dzieci: syn Bazyli (z żoną Janiną dd. Iwaszenko i córkami Łucją i Tamarą), córka Tamara i młodszy syn Michał. Śmierć sióstr Tamary i Łucji na Syberii. Kozie mleko dla boh. za futro mamy. [+]
[01:25:35] Deportacja całej wsi Jałowo (powiat Mołodeczno) – 9 rodzin osadników wojskowych i leśniczy – do obwodu swierdłowskiego, powiat Rewda, do prac przy wyrębie lasu. Dalsza rodzina (młynarza) pracowała w kopalni. Pełna nazwa leśnego obozu pracy: [Polewskoj lesawoj zagotawitielnyj uczastok]. Zdewastowane baraki – jedno pomieszczenie na rodzinę, ok. 12 metrów kwadratowych, brak opieki lekarskiej. Wyprawy mamy na handel: pieszo 50 km do najbliższego miasta Mariinsk. Dieta: szczawiu, zioła, jagody, grzyby, końska padlina. Plagi insektów: wszy, pluskwy, niewielkie szanse na przeżycie (zapalenie płuc, tyfus). Śmieć połowy dzieci (150 tys.).
[01:29:45] Polityka Rosjan wobec Polaków: rusyfikacja polskich dzieci, boh. w rosyjskim przedszkolu uczony, że „Polski nie będzie”, wykorzystywanie Polaków jako siły roboczej, utrudnianie przez NKWD wyjazdu do Polski, bałagan. Osiedlanie się Sybiraków na Ziemiach Odzyskanych.
[01:32:18] Manewry żołnierzy rosyjskich w Podgórzycach na początku lat 50. Przyjazdy do małych miejscowości 2-3 razy w roku taborów romskich na przełomie lat 40. i 50., obozy na skraju wsi. Chrzest całej trójki dzieci w Polsce, ks. Jan Majchrzycki.
[01:35:35] Szabrownicy w zakładzie IG Farben. Rower wykonany z części znalezionych w zakładzie. Obóz pracy przy IG Farben, ok. 20 tys. jeńców – dziś Zakład Karny w Krzywańcu. Wywiezienie zakładu przez Rosjan, cegły wysłane do odbudowy Warszawy. Demontaż uzbrojenia terenu ze strefy nadgranicznej. Trudności z zameldowaniem w Krzystkowicach, marzenie o powrocie na Kresy. Droga powrotna do Polski, szukanie miejsca do życia.
[01:46:22] Edukacja w technikum: dojazdy pociągiem z Krzystkowic do Zielonej Góry, codziennie poza domem ponad 12 godzin. Odwiedziny Jałowa, zniszczone zabudowania stawiane przez ojca, spotkanie z sąsiadem. Wieś zalana pod budowę zapory i elektrowni wodnej. [+]
[01:50:05] Większe szanse przetrwania na Syberii osadników wojskowych z Kresów (zaradność, znajomość uprawy roli, budownictwa) niż inteligentów. Dodatkowy zarobek: ojciec grał na harmonii, stryj na cymbałach, mama dorabiała wróżeniem, przepowiedzenie powrotu radzieckiego żołnierza z wojny. [+]
[01:53:40] Granie na weselach po powrocie do Polski, boh. na akordeonie. Śmierć babci na Syberii (zmarło 450 tys. Sybiraków), dziadka w Polsce. Obawy przed powrotem Niemców, wyjazd ostatnich Niemców ze wsi w 1947 r. Przesiedleńcy z Bieszczad.
[02:00:00] Smykałka do rowerów, jeżdżenie motorem ojca marki Sachs po wsi. Zamiłowanie do myślistwa. Zamieszki w Zielonej Górze w 1960 r. [30 maja], gazy łzawiące przy Domu Katolickim, przestrogi dyrektora technikum ekonomicznego.
[02:08:53] Prawo jazdy samochodowo-motocyklowe w wieku 16 lat, złamany obojczyk po tygodniu, inspiracja rodziców do odkrywania świata. Długowieczna rodzina: ojciec żył 81 lat, mama 96 lat. Wspominanie pobytu na Syberii z rodziną i sąsiadami. Zakaz ujawniania prawdy o wywózce do 1989 r. [++]
[02:16:00] Zesłane rodziny pomordowanych w Katyniu. Powrót ciotki z Syberii z Armią Andersa (do Monte Cassino, ślad urwany w Anglii), wuja z Armią Berlinga. Hart ducha rodziców dzięki Syberii. Śmierć sióstr (Tamara kilka tygodni i Lusia 3,5 roku) w środku zimy, pochówek wiosną. Dzieci zmarłe w transporcie zostawiano przy torach.
[02:21:24] Hit mody z czasów studenckich – płaszcze ortalionowe i białe koszule non iron z NRD. Studenci w garniturach, wieczorki taneczne w auli uczelni, orkiestra uczelniana. Granie w brydża i pokera na pieniądze.
[02:24:32] Akademik niedaleko Teatru Polskiego: 12-14 osób w pokoju, boh. na 3 piętrze pryczy, nauka na łóżkach. Juwenalia „Ekonomalia”.
[02:27:35] Zarabianie na szacowaniu szkód po powodzi w czasie wakacji, spory z chłopami. Brak zaangażowania w działalność w PZPR w latach 70., zaufanie do Gierka, pomaganie pracownikom, silna pozycja zawodowa boh. i FADOMU. [+]
[02:35:25] Koniec ery Gierka, początek kryzysu. Spotkanie dyrektorów przedsiębiorstw z gen. Wojciechem Jaruzelskim, zapowiedź powołania trójek do kontroli wydajność pracy. [+]. Gospodarka planowana w czasach Gierka przez biuro polityczne KC PZPR, nierealne decyzje.
[02:39:36] W czasie kryzysu – wymiana towar za towar. Umowa z kombinatem rolnym w Świebodzinie – mięso z chlewni za mieszkania: jedna świnia za jedno mieszkanie [+]. W kopalniach mięso za węgiel.
[02:45:37] Pierwsze strajki w sierpniu 1980 r. w Nowogrodzie. System 3-zmianowy (prawie 1000 osób), postulat zwiększenia stawek pracowników akordowych o 15 %, pracownicy dniówkowi i umysłowi dostali 10%. Rozwój eksportu, ograniczenie kradzieży materiałów budowlanych, problemy w budownictwie w połowie lat 90. [+]
[02:55:55] Struktura organizacyjna zakładu. Powódź w Nowogrodzie Bobrzańskim, rzeka Bóbr zagrażała fabryce. Umacnianie wałów powodziowych wybrakowanymi elementami z fabryki, donos na boh.
[02:59:07] Przerwana budowa fabryki domów dla Zielonej Góry w Kisielinie. Upadek 120 fabryk domów w Polsce, „wyrzucone pieniądze”.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.