Kalicka Henryka
Henryka Kalicka z d. Bartoszek (ur. 1916, Petrykozy) wspomina życie i dzieciństwo w przedwojennych Pabianicach. Wybuch II wojny światowej zastał ją w majątku hrabiego Reya w Przecławiu, gdzie odbywała studencką praktykę wakacyjną podczas studiów rolniczych w Poznaniu. Po niemieckim rozkazie opuszczenia domów przez wszystkich mężczyzn, pani Henryka dostała od właściciela klucze i do jego powrotu w styczniu 1940 r. zarządzała majątkiem, po czym wróciła do domu rodzinnego w Pabianicach. Młodsza siostra pani Henryki Alina została wywieziona do Auschwitz. Pani Henryka miała być następna, ale udało się jej ukryć, a potem wraz ze starszą siostrą Jadwigą - uciec do Warszawy. W stolicy zamieszkała na kilka tygodni u koleżanki, a następnie przeniosła się, dzięki pomocy znajomej Elżbiety Popiel, do majątku jej rodziców w Ściborzycach. Tu wstąpiła do Armii Krajowej, razem z Elżbietą dowoziła lekarstwa dla wojska. W pałacu ukrywano m.in. Juliusza Osterwę oraz Żydówkę z 4-letnim synkiem. Po wkroczeniu Armii Radzieckiej właściciel majątku został zamordowany, a jego żona i córka zmuszone do opuszczenia dworu. Pani Henryka wróciła do Pabianic. Pracowała w PZU, dzięki czemu pomogła siostrze Alinie skończyć wymarzone studia. Angażowała się w pomoc dla dzieci z sierocińca, zbierała dla nich datki i organizowała święta.
więcej...
mniej
[00:00:10] Ur. 17 marca 1916 r. w Petrykozach k. Pabianic. Prezent od wujka po zakończeniu I wojny światowej: plik „nieważnych pieniędzy rosyjskich” wciśnięty do kieszeni białego fartuszka. [+]
[00:03:16] Kult marszałka Piłsudskiego. Drużyna Przysposobienia Wojskowego Kobiet w Gimnazjum im. Królowej Jadwigi w Pabianicach. Wakacje szkolne w Spale, portret Piłsudskiego w kościele. Odwiedziny żony marszałka, wręczanie przez boh. kwiatów na powitanie.
[00:06:17] Pogrzeb Piłsudskiego, akademie pogrzebowe. Wycieczki szkolne do Krakowa na grób Piłsudskiego. „Nie spotkałam nikogo, kto mówiłby źle o Piłsudskim”.
[00:09:22] W szkole na 30 uczennic było 10 Żydówek, „o tym się w ogóle nie mówiło”, jednakowe traktowanie. Najlepsza koleżanka boh. Sara, nazywana Tarą. Udział boh. w kolacji szabasowej, sąsiedzi Żydzi, podglądanie modlących się Żydów podczas świąt żydowskich (Kuczki). Niemiecka koleżanka Elżbieta, mniej zażyłe stosunki z Niemcami.
[00:12:06] Studia rolnicze w Poznaniu, gratulacje od profesora. Latem 1939 r. praktyka studencka w majątku Reyów w Przecławiu, niemożność wyjazdu pociągiem z końcem sierpnia 1939 r. w kierunku Warszawy, pozostanie w majątku Reyów.
[00:16:38] Rozkaz opuszczenia domów przez mężczyzn, zarządzanie majątkiem hr. Reya przez boh. Ordynaria – zboże zamiast pieniędzy dla pracowników folwarku. Niemcy we dworze. Niemiecki ksiądz skrycie pomagał ludziom. List boh. do domu wysłany przez Niemca.
[00:22:37] Powrót mężczyzn do Przecławia w styczniu 1940 r., zaświadczenie od hrabiego Reya o ukończeniu praktyk. Droga pociągiem do Łodzi na buforze pociągu.
[00:23:40] Wysiedlenie 6-osobowej rodziny z przedwojennego mieszkania do jednego pokoju, odstąpienie większego lokum przez księdza: pokój z kuchnią [+].
[00:25:35] Praktyka w majątku Reyów w Przecławiu nad [Wisłoką], mieszkanie w domu pełnomocnika przy pałacu. Zainteresowanie rolnictwem i ogrodnictwem.
[00:28:41] Zamieszkanie podczas studiów w Poznaniu w wynajętym mieszkaniu z koleżanką Sławką, niedzielne obiady u jej rodziny pod miastem. Wysiedlenie tej rodziny do Łodzi na ul. Gdańską, spotkanie ze Sławką w Łodzi w czasie wojny.
[00:33:10] Kadra profesorska, eksperymenty wodne z fizyki. Profesor fizyki zakuty w kajdany przez Niemców woził taczką gruz. Antysemityzm: zamieszki przeciw Żydom, wyrzucenie Żydów z Uniwersytetu Poznańskiego „potępione przez większość ludzi”.
[00:37:37] Pabianice podczas okupacji, odwiedziny wuja z Łodzi. Rozpoczęcie pracy w Szkole Rzemiosł (z siostrą Alinką i bratem), przejętej przez fabrykę Lohman Werke: wytwarzanie pudełek na naboje, pilnujący Niemiec z pejczem. Starsza siostra Jadwiga mieszkała u teściów pod Poznaniem.
[00:41:58] Początek aresztowań: dramatyczne zabranie siostry Alinki do obozu [Auschwitz]. Próba aresztowania boh., ukrycie przez mamę na balkonie. Ucieczka w przebraniu do koleżanki, przeprowadzenie przez granicę [między Krajem Warty a Generalną Gubernią] do Warszawy.
[00:09:31] Pomoc koleżanki w Warszawie, starsza siostra dołączyła do narzeczonego w Piastowie. Zaproszenie od koleżanki do majątku Ściborzyce.
[00:50:55] Pałac ze służbą, rodzina Popielów: córki Elżbieta i Maria, najmłodszy syn Paweł, dwaj starsi synowie w wojsku. Poznawanie obyczajów pałacowych. Wstąpienie boh. do AK, przysięga, przewożenie z Elżbietą wozem konnym lekarstw z Krakowa do lasu dla partyzantów.
[00:55:38] Wprowadzenie do AK przez najstarszą córkę państwa Popielów. Wysiedlenie 40 osób z majątku w Ściborzycach, oddelegowanie jednego pracownika wyłącznie do wysyłania paczek do obozów, synowie w obozach jenieckich, paczki dla siostry Alinki do Auschwitz.
[00:57:33] Przyjmowanie chorych przez pięć sanitariuszek AK, przeszkolenie medyczne w krakowskim szpitalu. Przenoszenie rozkazów do ośrodków AK we wsiach Czaple Małe i Czaple [Wielkie]. Ciągłe rewizje niemieckie, ukrycie worka lekarstw, wzywanie Popielów na przesłuchania. [+]
[01:01:00] Rozstrzelanie przez Niemców mieszkańców Ściborzyc podczas kopania ziemniaków, przywiezienie księdza z Imbramowic do rannych i konających. Ucieczka służby z pałacu. Pogrzeb Anglika w parku przy pałacu. Ciotki ze spalonego dworu w Wysocicach schowane w szafie. Rozparcelowanie części majątku przez Ludwika Popiela między mieszkańców wsi. Wiejska szkoła wybudowana przez Popiela. [++]
[01:07:47] Talent wokalny żony Popiela, codzienne śpiewanie w kaplicy przy pałacu. Zamknięcie mieszkańców w pokoju przez Rosjan, ucieczka boh. przez tajne przejście za szafą na pole. Ostrzelanie przez Rosjan, schronienie u zakonnic w piwnicy kościoła w Imbramowicach. Uwięzienie Ludwika Popiela, torturowany, zakatowany na śmierć pomimo wstawiennictwa boh. [+]
[01:14:40] Anna Topór dd. Popiel, komendantka oddziału AK. Decyzja przystąpienia do AK „od razu” podyktowana powinnością wobec Polski.
[01:16:46] Zdobywanie leków w Krakowie, odbieranie gotowych paczek w sklepie. Ryzykowne i przewożenie.
[01:19:14] Robienie zastrzyków ciężarnej kobiecie. Ludzie ukrywający się w pałacu: Żydówka z 4-letnim sykiem zwana „Zieloną Panią”, odmawianie przez chłopca pacierza przed Niemcami, ksiądz „Ciuchraj”, aktor Juliusz Osterwa. Odwiedziny boh. u Osterwy w szpitalu w Warszawie.
[01:23:36] Kontakt z oddziałami AK w Krakowie, dowódca Anna Kryplewska. Znoszenie leków „naszym chłopcom z AK” do lasu.
[01:26:27] Przenoszenie meldunków do wsi Czaple do komendantki AK Anny Topór (Popiel).
[01:27:32] Paczki do obozów, człowiek przygotowujący paczki pochodził z Krakowa. Kradzieże paczek przez okolicznych złodziei, „jędrusiów”. [+]
[01:30:33] Zajęcie pałacu przez Rosjan, wyrzucenie p. Popielowej z córkami i boh., zamieszkanie w Krakowie. Wyproszenie przez boh. dwóch worków zboża [+]. Powrót boh. do domu.
[01:34:31] W rodzinnych stronach ustąpienie strachu, Rosjanie uznawani za wrogów. Zdziesiątkowana rodzina: mama nie żyła, starsza siostra w Piastowie, brat Paweł i siostra Alinka w więzieniu. Zatrzymanie się boh. z ojcem u stryja.
[01:38:05] Likwidacja getta w Pabianicach, przemarsz Żydów przez całe miasto. Wyjazd przyjaciółki szklonej Sary latem 1939 r. do Izraela. Losy rodziny Sary, bracia lekarz i żołnierz Armii Czerwonej. [+]
[01:42:11] Informacje o obozie Auschwitz od uciekinierów. Łapanki w Pabianicach, tramwaj pełen zrabowanych dzieci, przeznaczonych do adopcji w Rzeszy, 8-letnia sąsiadka Wandzia wyciągnięta nocą z domu, kuzyn boh. uratowany dzięki chorobie. [++]
[01:49:10] Mordowanie dzieci podczas likwidacji getta w Pabianicach poprzez rzucanie o płot − relacje świadków.
[01:50:33] Dramatyczne sceny podczas wykradania polskich dzieci rodzicom, „najtrudniejsze sceny z wojny”. Otrzymanie przez ojca ciała brata boh. [Zenka], pomoc radzieckiej maszynistki, odszukiwanie ciała w sali pełnej trupów i konających ludzi. Nielegalne otwarcie trumny w kaplicy na cmentarzu w Pabianicach: dziura w głowie.
[01:55:34] Udział w pogrzebie Niemców, liczących na udział harcerzy z Szarych Szeregów. Trauma wojenna, odnajdywanie tragicznych przeżyć z czasu wojny w kształcie drzew lub czyimś ruchu. Żywa pamięć o doświadczeniach najmłodszej siostry Aliny „Córuni”, „Stokrotki”. Strach w czasie przechodzenia przez granicę, kontrolowaną przez Niemców z psami, podczas aresztowania brata i siostry, lęk o rodziców pozostawionych bez pomocy. [++]
[02:00:45] Losy koleżanki Sławki: ojciec lekarz wojskowy zastrzelony w drodze od chorego, omyłkowo wzięty za konfidenta.
[02:03:20] Plany dokończenia studiów po wojnie, wyjazd do Poznania, spotkanie z siostrą Alinką ocalałą z obozu, wspólne zamieszkanie u ciotki w Łodzi, rozpoczęcie studiów przez siostrę (2 fakultety). Konieczność przerwania studiów przez boh. – rozpoczęcie pracy w centrali PZU w Łodzi, pomoc finansowa dla siostry.
[02:06:54] Możliwość przeniesienia do Warszawy, zamieszkanie we wspólnym pokoju, dokończenie studiów przez siostrę. Nieujawnianie działalności w AK, trudności z otrzymaniem legitymacji kombatanckiej w latach 90.
[02:09:58] Organizowanie pomocy finansowej dla sierocińców, odwiedzanie sierocińca pod Otwockiem. Zabieranie osieroconych dzieci do domów na święta przez boh. i kolegów. Organizowanie Gwiazdki w sierocińcu.
[02:13:05] Życie przed wojną: pasja sportowa, chodzenie do kina, wyprawa do Łodzi w „dorosłym” przebraniu na seans „Trędowatej” z ciocią. Izolowanie od chłopców, wspólna potańcówka w 6 klasie. Uprawianie siatkówki, koszykówki. Rywalka Jadźka Wajsówna [olimpijka], wspólne treningi. Zabawy podwórkowe, gra w wykradanie „jajek z gniazda”.
[02:17:30] Oglądanie w niedzielę po mszy meczów piłki nożnej z przyjaciółką Alą Kotelicką. Chodzenie do kościoła parami ze szkołą. Święta przed wojną: „przede wszystkim szynka” gotowana, oczekiwanie na koniec postu. Święcenie potraw przez księdza w domu. [+]
więcej...
mniej