Henryka Kalicka z d. Bartoszek (ur. 1916, Petrykozy) wspomina życie i dzieciństwo w przedwojennych Pabianicach. Wybuch II wojny światowej zastał ją w majątku hrabiego Reya w Przecławiu, gdzie odbywała studencką praktykę wakacyjną podczas studiów rolniczych w Poznaniu. Po niemieckim rozkazie opuszczenia domów przez wszystkich mężczyzn, pani Henryka dostała od właściciela klucze i do jego powrotu w styczniu 1940 r. zarządzała majątkiem, po czym wróciła do domu rodzinnego w Pabianicach. Młodsza siostra pani Henryki Alina została wywieziona do Auschwitz. Pani Henryka miała być następna, ale udało się jej ukryć, a potem wraz ze starszą siostrą Jadwigą - uciec do Warszawy. W stolicy zamieszkała na kilka tygodni u koleżanki, a następnie przeniosła się, dzięki pomocy znajomej Elżbiety Popiel, do majątku jej rodziców w Ściborzycach. Tu wstąpiła do Armii Krajowej, razem z Elżbietą dowoziła lekarstwa dla wojska. W pałacu ukrywano m.in. Juliusza Osterwę oraz Żydówkę z 4-letnim synkiem. Po wkroczeniu Armii Radzieckiej właściciel majątku został zamordowany, a jego żona i córka zmuszone do opuszczenia dworu. Pani Henryka wróciła do Pabianic. Pracowała w PZU, dzięki czemu pomogła siostrze Alinie skończyć wymarzone studia. Angażowała się w pomoc dla dzieci z sierocińca, zbierała dla nich datki i organizowała święta.
more...
less
[00:00:10] Ur. 17 marca 1916 r. w Petrykozach k. Pabianic. Prezent od wujka po zakończeniu I wojny światowej: plik „nieważnych pieniędzy rosyjskich” wciśnięty do kieszeni białego fartuszka. [+]
[00:03:16] Kult marszałka Piłsudskiego. Drużyna Przysposobienia Wojskowego Kobiet w Gimnazjum im. Królowej Jadwigi w Pabianicach. Wakacje szkolne w Spale, portret Piłsudskiego w kościele. Odwiedziny żony marszałka, wręczanie przez boh. kwiatów na powitanie.
[00:06:17] Pogrzeb Piłsudskiego, akademie pogrzebowe. Wycieczki szkolne do Krakowa na grób Piłsudskiego. „Nie spotkałam nikogo, kto mówiłby źle o Piłsudskim”.
[00:09:22] W szkole na 30 uczennic było 10 Żydówek, „o tym się w ogóle nie mówiło”, jednakowe traktowanie. Najlepsza koleżanka boh. Sara, nazywana Tarą. Udział boh. w kolacji szabasowej, sąsiedzi Żydzi, podglądanie modlących się Żydów podczas świąt żydowskich (Kuczki). Niemiecka koleżanka Elżbieta, mniej zażyłe stosunki z Niemcami.
[00:12:06] Studia rolnicze w Poznaniu, gratulacje od profesora. Latem 1939 r. praktyka studencka w majątku Reyów w Przecławiu, niemożność wyjazdu pociągiem z końcem sierpnia 1939 r. w kierunku Warszawy, pozostanie w majątku Reyów.
[00:16:38] Rozkaz opuszczenia domów przez mężczyzn, zarządzanie majątkiem hr. Reya przez boh. Ordynaria – zboże zamiast pieniędzy dla pracowników folwarku. Niemcy we dworze. Niemiecki ksiądz skrycie pomagał ludziom. List boh. do domu wysłany przez Niemca.
[00:22:37] Powrót mężczyzn do Przecławia w styczniu 1940 r., zaświadczenie od hrabiego Reya o ukończeniu praktyk. Droga pociągiem do Łodzi na buforze pociągu.
[00:23:40] Wysiedlenie 6-osobowej rodziny z przedwojennego mieszkania do jednego pokoju, odstąpienie większego lokum przez księdza: pokój z kuchnią [+].
[00:25:35] Praktyka w majątku Reyów w Przecławiu nad [Wisłoką], mieszkanie w domu pełnomocnika przy pałacu. Zainteresowanie rolnictwem i ogrodnictwem.
[00:28:41] Zamieszkanie podczas studiów w Poznaniu w wynajętym mieszkaniu z koleżanką Sławką, niedzielne obiady u jej rodziny pod miastem. Wysiedlenie tej rodziny do Łodzi na ul. Gdańską, spotkanie ze Sławką w Łodzi w czasie wojny.
[00:33:10] Kadra profesorska, eksperymenty wodne z fizyki. Profesor fizyki zakuty w kajdany przez Niemców woził taczką gruz. Antysemityzm: zamieszki przeciw Żydom, wyrzucenie Żydów z Uniwersytetu Poznańskiego „potępione przez większość ludzi”.
[00:37:37] Pabianice podczas okupacji, odwiedziny wuja z Łodzi. Rozpoczęcie pracy w Szkole Rzemiosł (z siostrą Alinką i bratem), przejętej przez fabrykę Lohman Werke: wytwarzanie pudełek na naboje, pilnujący Niemiec z pejczem. Starsza siostra Jadwiga mieszkała u teściów pod Poznaniem.
[00:41:58] Początek aresztowań: dramatyczne zabranie siostry Alinki do obozu [Auschwitz]. Próba aresztowania boh., ukrycie przez mamę na balkonie. Ucieczka w przebraniu do koleżanki, przeprowadzenie przez granicę [między Krajem Warty a Generalną Gubernią] do Warszawy.
[00:09:31] Pomoc koleżanki w Warszawie, starsza siostra dołączyła do narzeczonego w Piastowie. Zaproszenie od koleżanki do majątku Ściborzyce.
[00:50:55] Pałac ze służbą, rodzina Popielów: córki Elżbieta i Maria, najmłodszy syn Paweł, dwaj starsi synowie w wojsku. Poznawanie obyczajów pałacowych. Wstąpienie boh. do AK, przysięga, przewożenie z Elżbietą wozem konnym lekarstw z Krakowa do lasu dla partyzantów.
[00:55:38] Wprowadzenie do AK przez najstarszą córkę państwa Popielów. Wysiedlenie 40 osób z majątku w Ściborzycach, oddelegowanie jednego pracownika wyłącznie do wysyłania paczek do obozów, synowie w obozach jenieckich, paczki dla siostry Alinki do Auschwitz.
[00:57:33] Przyjmowanie chorych przez pięć sanitariuszek AK, przeszkolenie medyczne w krakowskim szpitalu. Przenoszenie rozkazów do ośrodków AK we wsiach Czaple Małe i Czaple [Wielkie]. Ciągłe rewizje niemieckie, ukrycie worka lekarstw, wzywanie Popielów na przesłuchania. [+]
[01:01:00] Rozstrzelanie przez Niemców mieszkańców Ściborzyc podczas kopania ziemniaków, przywiezienie księdza z Imbramowic do rannych i konających. Ucieczka służby z pałacu. Pogrzeb Anglika w parku przy pałacu. Ciotki ze spalonego dworu w Wysocicach schowane w szafie. Rozparcelowanie części majątku przez Ludwika Popiela między mieszkańców wsi. Wiejska szkoła wybudowana przez Popiela. [++]
[01:07:47] Talent wokalny żony Popiela, codzienne śpiewanie w kaplicy przy pałacu. Zamknięcie mieszkańców w pokoju przez Rosjan, ucieczka boh. przez tajne przejście za szafą na pole. Ostrzelanie przez Rosjan, schronienie u zakonnic w piwnicy kościoła w Imbramowicach. Uwięzienie Ludwika Popiela, torturowany, zakatowany na śmierć pomimo wstawiennictwa boh. [+]
[01:14:40] Anna Topór dd. Popiel, komendantka oddziału AK. Decyzja przystąpienia do AK „od razu” podyktowana powinnością wobec Polski.
[01:16:46] Zdobywanie leków w Krakowie, odbieranie gotowych paczek w sklepie. Ryzykowne i przewożenie.
[01:19:14] Robienie zastrzyków ciężarnej kobiecie. Ludzie ukrywający się w pałacu: Żydówka z 4-letnim sykiem zwana „Zieloną Panią”, odmawianie przez chłopca pacierza przed Niemcami, ksiądz „Ciuchraj”, aktor Juliusz Osterwa. Odwiedziny boh. u Osterwy w szpitalu w Warszawie.
[01:23:36] Kontakt z oddziałami AK w Krakowie, dowódca Anna Kryplewska. Znoszenie leków „naszym chłopcom z AK” do lasu.
[01:26:27] Przenoszenie meldunków do wsi Czaple do komendantki AK Anny Topór (Popiel).
[01:27:32] Paczki do obozów, człowiek przygotowujący paczki pochodził z Krakowa. Kradzieże paczek przez okolicznych złodziei, „jędrusiów”. [+]
[01:30:33] Zajęcie pałacu przez Rosjan, wyrzucenie p. Popielowej z córkami i boh., zamieszkanie w Krakowie. Wyproszenie przez boh. dwóch worków zboża [+]. Powrót boh. do domu.
[01:34:31] W rodzinnych stronach ustąpienie strachu, Rosjanie uznawani za wrogów. Zdziesiątkowana rodzina: mama nie żyła, starsza siostra w Piastowie, brat Paweł i siostra Alinka w więzieniu. Zatrzymanie się boh. z ojcem u stryja.
[01:38:05] Likwidacja getta w Pabianicach, przemarsz Żydów przez całe miasto. Wyjazd przyjaciółki szklonej Sary latem 1939 r. do Izraela. Losy rodziny Sary, bracia lekarz i żołnierz Armii Czerwonej. [+]
[01:42:11] Informacje o obozie Auschwitz od uciekinierów. Łapanki w Pabianicach, tramwaj pełen zrabowanych dzieci, przeznaczonych do adopcji w Rzeszy, 8-letnia sąsiadka Wandzia wyciągnięta nocą z domu, kuzyn boh. uratowany dzięki chorobie. [++]
[01:49:10] Mordowanie dzieci podczas likwidacji getta w Pabianicach poprzez rzucanie o płot − relacje świadków.
[01:50:33] Dramatyczne sceny podczas wykradania polskich dzieci rodzicom, „najtrudniejsze sceny z wojny”. Otrzymanie przez ojca ciała brata boh. [Zenka], pomoc radzieckiej maszynistki, odszukiwanie ciała w sali pełnej trupów i konających ludzi. Nielegalne otwarcie trumny w kaplicy na cmentarzu w Pabianicach: dziura w głowie.
[01:55:34] Udział w pogrzebie Niemców, liczących na udział harcerzy z Szarych Szeregów. Trauma wojenna, odnajdywanie tragicznych przeżyć z czasu wojny w kształcie drzew lub czyimś ruchu. Żywa pamięć o doświadczeniach najmłodszej siostry Aliny „Córuni”, „Stokrotki”. Strach w czasie przechodzenia przez granicę, kontrolowaną przez Niemców z psami, podczas aresztowania brata i siostry, lęk o rodziców pozostawionych bez pomocy. [++]
[02:00:45] Losy koleżanki Sławki: ojciec lekarz wojskowy zastrzelony w drodze od chorego, omyłkowo wzięty za konfidenta.
[02:03:20] Plany dokończenia studiów po wojnie, wyjazd do Poznania, spotkanie z siostrą Alinką ocalałą z obozu, wspólne zamieszkanie u ciotki w Łodzi, rozpoczęcie studiów przez siostrę (2 fakultety). Konieczność przerwania studiów przez boh. – rozpoczęcie pracy w centrali PZU w Łodzi, pomoc finansowa dla siostry.
[02:06:54] Możliwość przeniesienia do Warszawy, zamieszkanie we wspólnym pokoju, dokończenie studiów przez siostrę. Nieujawnianie działalności w AK, trudności z otrzymaniem legitymacji kombatanckiej w latach 90.
[02:09:58] Organizowanie pomocy finansowej dla sierocińców, odwiedzanie sierocińca pod Otwockiem. Zabieranie osieroconych dzieci do domów na święta przez boh. i kolegów. Organizowanie Gwiazdki w sierocińcu.
[02:13:05] Życie przed wojną: pasja sportowa, chodzenie do kina, wyprawa do Łodzi w „dorosłym” przebraniu na seans „Trędowatej” z ciocią. Izolowanie od chłopców, wspólna potańcówka w 6 klasie. Uprawianie siatkówki, koszykówki. Rywalka Jadźka Wajsówna [olimpijka], wspólne treningi. Zabawy podwórkowe, gra w wykradanie „jajek z gniazda”.
[02:17:30] Oglądanie w niedzielę po mszy meczów piłki nożnej z przyjaciółką Alą Kotelicką. Chodzenie do kościoła parami ze szkołą. Święta przed wojną: „przede wszystkim szynka” gotowana, oczekiwanie na koniec postu. Święcenie potraw przez księdza w domu. [+]
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.