Irmina Samełko-Benedek (ur. 1929, Warszawa) wspomina przedwojenny Żoliborz widziany z perspektywy dziecka, dramatyczną tułaczkę po kraju podczas klęski wrześniowej oraz okupację niemiecką w Warszawie. Opowiada też o prześladowań osób pochodzenia żydowskiego, ucieczce z miasta przed wybuchem powstania i o powrocie do Warszawy w 1945 r.
[00:00:20] Ur. w Warszawie, początkowo mieszkanie na Starówce, po 7 latach przeprowadzka na Żoliborz do mieszkania w domu z ogrodem majora Jędraszki. Zaangażowanie rodziny w życie polityczne w II RP. Entuzjazm po odzyskaniu niepodległości.
[00:03:42] Pokolenie wychowane w duchu patriotycznym, zaangażowanie w życie społeczne. Elitarna szkoła „Rodziny Wojskowej” w pobliżu, boh. chodziła do zwykłej publicznej przy Dworcu Gdańskim. Data urodzenia: 11 grudnia 1929.
[00:06:07] Oczekiwanie na wybuch wojny: zaklejanie okien paskami papieru, zalecenia Ligi Obrony Kraju, przysposobienie obronne. Regularne bombardowania. Zakupy żywności w puszkach. Na Żoliborzu wojna nie była bardzo dotkliwa. W pobliskim parku pojawiły sie groby ofiar. Rysunki dzieci z początku wojny.
[00:09:12] Represje Niemców wobec ludności cywilnej na linii otwockiej. W egzekucji w Starej Miłosnej zginęło przypadkowo 4 znajomych. We wrześniu 1939 r. przeniesienie do dziadków na wieś – Iwaniska na Kielecczyźnie. Słuchanie komunikatów radiowych (walki na Westerplatte).
[00:13:57] Autokary z powstańcami śląskimi, którzy bali się Niemców i uciekali z Lubelszczyzny – boh. jechała z nimi i ciotką. Obraz Polski ad. 1939: biedni ludzie, wieśniacy chodzący boso. Kielecczyzna, Lubelszczyzna (Biłgoraj, Frampol, Janów) – zbombardowane i spalone doszczętnie. Ostrzeliwanie autokarów. [+]
[00:17:17] Dojazd do Lublina – przekonanie ojca i p. Jędraszko o słabości obrony Polski. Powstańcy śląscy jechali do Rumunii. Droga do Zamościa. Obraz uciekających ludzi. Na wsi – zniszczenie infrastruktury, dróg. Pobojowisko koni wojskowych. [+]
[00:20:40] Trudności ze znalezieniem noclegu (brud, robactwo w chałupach), noc w lesie pod Krasnobrodem, Żydzi z Krasnobrodu. Nadciągający huk armat, strach „czy jeszcze będzie Polska” – koniec dawnego życia.
[00:23:51] Nocleg w Janowie – rozmowa z gospodarzem, wspólna modlitwa o Polskę. Droga bryczką do Sandomierza, leje po bombach wokół szosy.
00: 26:21 Spotkanie z babcią w Iwaniskach [+]. Życie pod okupacją niemiecką, wzajemna pomoc. Wysiedlenia inteligencji polskiej ze Śląska i Poznania na Kielecczyznę i Lubelszczyznę. Społeczny komitet pomocy dla przesiedleńców, zakwaterowanie w prywatnych domach.
[00:30:18] Wysiedleńcy w Warszawie, dzieci z Poznania w szkole boh. Powrót do Warszawy w grudniu 1939: zbombardowane miasto, szokujące zniszczenia, brak opału, walka z zimnem [+]. Działanie szkół podstawowych. Nie-Niemcy.
[00:33:27] Szkoła przy ul. Felińskiego zamieniona w koszary niemieckie, dalsza nauka w prywatnych domach, willa Lardellego, wysoki poziom nauki, pisanie wypracowań. Pismo „Ster”. Rysowanie kotwic na ulicach. [+]
[00:37:24] Wyłapywanie mężczyzn z budynku przy ul. Mickiewicza 25 (ojciec Andrzeja Morusiewicza), pobicie Frau Engel, nauczycielki niemieckiego, żony austriackiego oficera broniącej sasiadów. Wyrzucenie rodziny boh. z mieszkania przy Łazienkach (dzielnica niemiecka), przeniesienie do mieszkania pożydowskiego przy ul. Sierakowskiej.
[00:40:11] Utworzenie getta w Warszawie. Mur z czerwonej cegły, wyłapywanie Żydów. Dzieci wychodzące przez otwory w murze getta na stronę „aryjską”, warzywa w kieszeniach, żebranie. Oddawanie kanapek dzieciom. [++]
[00:42:59] Domy przy ul. Muranowskiej – dostarczanie mleka dla dzieci kanałami. Szmalcownicy wokół getta. Spacer z ojcem, który został wzięty za Żyda, szantaż szmalcownika na ul. Czarnieckiego. Stosunek Niemców do Polaków. Zadenuncjowanie ojca przez szmalcownika. [++]
[00:47:51] Stosunek Niemców do Żydów. Pomoc Żydom. Janina Barszczewska – krawcowa, przez cała wojnę pomagała Żydom. Przerażony mąż Wacław Barszczewski, powszechne donisicielstwo, służąca zezowata Julka. [+]
[00:50:14] Dom przyjaciół rodziny – Barszczewskich – w Radości, lokal na parterze zajęli Niemcy na biuro, w innych pomieszczeniach na terenie działki przechowywano ludzi. Zastrzelenie kobiety przez Niemców. Rewizje w domu boh., poszukiwanie Żydów. [+]
[00:54:31] „Wszyscy konspirowali”. Zamordowani sąsiedzi, major Roman Jędraszko zginął w Katyniu. Konspiracja beztroska, nieostrożna, podejrzenie, że właściciel sklepiku szpiclował. Pistolet schowany pod płytą chodnikową. Skrytki w pustych ścianach domów, w piwnicach. „Kocioł”, zabranie sąsiadów na Pawiak, zamordowanie Gabrysi Jędraszko. [+]
[01:00:32] Budynek pp. Szulców. Pustki po powstaniu. Czas powstania rodzina spędziła w Radości. Zbombardowana szosa i linia kolejowa do Warszawy. Rzeź Woli. Niemcy na ulicy Kasprzaka, szpital na Czystem. Mężczyzna poszukujący wymordowanej rodziny. Działania na ul. Wolskiej – Ukraińcy.
[01:05:43] Wspomnienia Belga służącego u Niemców – pacyfikacja szpitala Wolskiego. Rozstrzelanie przez Niemców dyrekcji i personelu medycznego Szpitala Wolskiego, zniszczenie Szpitala Karola i Marii.
[01:08:02] Sytuacja na prawym brzegu Wisły – zbombardowanie linii kolejowej, wybuchy bomb, wycofywanie się Niemców. Rosjanie w Pilawie. W Radości Armia Radziecka nie weszła w zwarcie z Armia Krajową. Żołnierz Armii Berlinga przepłynął z lewego brzegu Wisły na prawy. [+]
[01:11:42] Całe powstanie rodzina przeczekała w Radości. Atak na Pragę. Przechodzenie na lewy brzeg Wisły. Dom rodzinny na Żoliborzu został uszkodzony, wszystko rozkradzione. [+]
[01:14:30] Ludzie z Pragi przejeżdżali wozami na lewą stronę na szaber po grubym lodzie na Wiśle. Ocalałe domy na Żoliborzu. Pod koniec 1944 r. ludzie wrócili, zaczęła działać szkoła przy placu Inwalidów. Powroty ludzi z robót przymusowych, wysiedleń.
[01:17:05] Zniszczenie Starego Miasta. „Wycieczka” szkolna z Radości na Stare Miasto – kolejką wąskotorową na Pragę, przejście przez most na Rynek Starego Miasta. [+] „Miasta nie było”. Gruz do wysokości budynku, nie było uliczek. Szpitale przy ulicy Długiej działały do końca, w piwnicach leżeli chorzy. Likwidacja szpitali przez Niemców – wrzucanie granatów do piwnic, mordowanie personelu – zabranie lekarzy na pl. Teatralny – rozstrzeliwanie i wieszanie zabitych na balkonach placu Teatralnego. [+]
[01:21:30] Bestialskie zniszczenie Warszawy w akcie zemsty za niepokorną postawę. Spotkanie z Rosjanami koło Garwolina, zajęli lepsze domy do mieszkania. Rodzina boh. wynajmowała dom na wsi u pp. Kałasków, Rosjanie ich wykwaterowali do jednego pokoiku z murarzem pijakiem i jego żoną. Rozmowa ojca z oficerami radzieckimi – pytali o życie w Polsce, zaskoczyła ich wietrzna pogoda „U was jest strasznie”. [+]
[01:25:43] Zdziwienie Rosjan Polską „U was wszyscy to panowie”. Polskie kartofle. Uprzejmi Rosjanie, pytanie o szkołę i edukację.
[01:28:55] Odejście Rosjan na front znaczyło dla boh. koniec wojny. Po powrocie do Warszawy wojna propagandowa przeciwko AK: hasła „Śmierć akowcom i hitlerowcom” [+]. Wyłapywanie akowców. Zmiana atmosfery w szkole – nieprzyjemne ideologiczne ukierunkowanie.
[01:34:18] Refleksja nad okrucieństwem wojny i obezwładniającą nienawiścią.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.