Borowik Wojciech

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/0563

9 kwietnia 2019, Warszawa

1:50

Wojciech Borowik (ur. 1956, Warszawa, zm. 2020, Warszawa) opowiada o działalności w KOR, NSZ, nielegalnym wydawaniu i kolportowaniu prasy w okresie stanu wojennego, a nawet w czasie internowania. Wspomina swoich przyjaciół, m.in. Jacka Kuronia i Adama Michnika. Wojciech Borowik zmarł 22 grudnia 2020 w Warszawie.

[00:01:40] Ur. 24 czerwca 1956 r. w Warszawie, zawód: prawnik. Rodzina z korzeniami na Kresach Wschodnich i Mazowszu. Przodkowie walczyli w powstaniu warszawskim, w partyzantce antykomunistycznej na Kresach, niektórzy to beneficjenci systemu komunistycznego. Ojciec do 1974 r. pracował w Komendzie Głównej MO. Radio Wolna Europa – podstawowe źródło informacji w domu.
[00:03:49] Fascynacja boh. środowiskiem opozycyjnym, uczestnikami protestów w 1968 r. Demonstracja poparcia protestujących studentów w szkole [+]. Matka pracowała Polskich Nagraniach razem z synem Jerzego Andrzejewskiego, Marcinem. Rozmowy boh. z Jerzym Andrzejewskim o przedwojennym świecie i wielkich postaciach literackich, poznanie Adama Michnika.
[00:05:35] Działalność KOR, zbieranie pieniędzy na pomoc poszkodowanym robotnikom w czerwcu 1976 r. Udział w pracach sekcji kultury KIK, spotkania w kościele św. Marcina, Jacek Salij. Spotkania w KIK: Kuroń, Jan Józef Lipski, Michnik, Arkuszewski, Wielowieyski, Mazowiecki. Działalność opozycyjna pod płaszczykiem KIK.
[00:07:38] Działalność w Niezależnej Oficynie Wydawniczej (NOWA), kolportaż bibuły do KIK, do „S” w Krakowie i na Śląsku. Drukarnia okładek w domu boh., w pracowni żony drukowano „Robotnika”.
[00:09:14] Pod stałą obserwacją SB, liczenie na łut szczęścia: drukarnie prowadzone z zachowaniem zasad konspiracji. Sierpień 1980: zaangażowanie boh. w tworzenie „Solidarności” i NZS. Jacek Czaputowicz, kolega z podwórka, wspólna działalność w opozycji. Tajna drukarnia NOW-ej.
[00:12:20] Dom przy ul. Prostej w Warszawie, bliskość Dworca Centralnego. Bogate życie towarzyskie w domu, trudność pogodzenia życia opozycyjnego z rodzinnym po narodzinach dziecka.
[00:13:32] Zaangażowanie w prace biura krajowego NZS. Studia na Wydziale Prawa UW. Wacław Holewiński, szef wydawnictwa Przedświt. Biuro NZS zmienione w „wielką drukarnię bibuły”. Dezaprobata kierownictwa Komisji Krajowej NZS (Teodor Klincewicz, Jacek Czaputowicz, Wojciech Bogaczyk, Jarosław Guzy) wobec nadmiernej działalności wydawniczej.
[00:15:55] Wprowadzenie stanu wojennego: 12 grudnia [1981] o godz. 21 powrót boh. do domu z tajnej drukarni z bibułą. Składanie książek przez zaprzyjaźnionych sąsiadów. Kontakty boh. z „S” Region Śląski, sąsiad prof. Adam Strzembosz. Obserwacja domu boh. przez SB. Zabranie boh. na komendę przy ul. Żytniej, a następnie na Białołękę.
[00:21:40] Internowanie w areszcie śledczym na Białołęce, 8−12 osób w jednej celi. Dobra atmosfera, czas na rozmowy „w doborowym towarzystwie”. Zarzut wrogiej antysocjalistycznej działalności i organizowania nielegalnej poligrafii. Przygotowywanie zatrzymania boh. od marca 1981 r. Niepewność sytuacji internowanych, niepoinformowanie rodziny o losie boh. przez tydzień, rozpaczliwe poszukiwania boh. przez żonę, pomoc marszałek sejmu Haliny Skibniewskiej. [+]
[00:26:00] „Ruch oporu” na Białołęce, „wrona orła nie pokona”, conocne hałasy niosące się po okolicy. Gazeta „Koniem przez świat” wydawana w celi: spisane wiadomości z przemyconego radia, informacje od bliskich z widzeń, od internowanych z poszczególnych cel. Nakład: kilka egzemplarzy na kartkach A4, ręcznie przepisywane strony gazety. Możliwość kupowania papieru na wypiskę. [+]
[00:30:33] Kontakt z „jedenastką”, kierownictwem „Solidarności” i KOR w innej części ośrodka, pomoc strażników w zdobywaniu informacji. Pomocny kolega ze studiów pracujący w obsłudze więziennej, ofiarność księży (przenoszenie grypsów), ks. Jan Sikorski. Rocznicowe spotkania internowanych 13 grudnia.
[00:32:10] Kontakt i dobry przepływ informacji ze światem na zewnątrz, „Tygodnik Solidarność”, RWE. Album pamiątkowy o internowaniu w Białołęce.
[00:33:33] Przemoc fizyczna w czasie internowania: agresja funkcjonariuszy, bicie, poczucie zagrożenia podczas przejścia przed szpalerem uzbrojonych zomowców z psami. Przekonanie o drodze na śmierć. [+]
[00:37:05] Internowanie zmotywowało do walki opozycyjnej, „nie poddawać się”. Samokształcenie internowanych: uczenie się języków, pisanie piosenek (Maciej Zembaty), dzielenie się wiedzą. Roznoszenie plotek przez konfidentów, nakłanianie do układów z SB.
[00:40:48] Najgorsza rozłąka z żoną i 7-miesięcznym dzieckiem oraz niewiadoma dotycząca długości internowania. Rodzina bez środków do życia.
[00:42:00] Delegalizacja NZS, utrata dochodów boh. Pomoc [komitetu prymasowskiego przy parafii] św. Marcina, zaangażowanie Kościoła, pomoc żywnościowa niemieckich związków zawodowych.
[00:43:00] Widzenia z żoną raz w miesiącu. Bezdyskusyjna odmowa rozmowy z władzą. Po odsiadce bezowocna próba działań prawnych o przywrócenie do pracy i odszkodowanie za bezprawne uwięzienie.
[00:46:33] Namawianie do współpracy z SB podczas odsiadki, odmowa „z zasady”.
[00:46:50] Informacja o zwolnieniu na podstawie amnestii, interwencje żony u władz kościelnych, że mąż jest potrzebny w domu.
[00:48:15] Nawiązanie kontaktów i działalność po wyjściu z więzienia, poznawanie nowej sytuacji dzięki kontaktom w kościele św. Marcina.
[00:49:42] Podjęcie działalności wydawniczej po wyjściu z więzienia. Odnowienie struktur druku i kolportażu. Założenie miesięcznika „Wakat”, współtwórcy: Krzysztof Siemieński, Jan Gogacz, Marek Kossakowski – wydawanie do 1989 r. Powrót do struktur NOWej i kolportażu, nagrywanie kaset na magnetofonie przywiezionym z Japonii (Marek Modrzejewski, Janina Jankowska).
[00:54:10] „Z każdym rokiem jest coraz trudniej”, zniechęcenie ludzi, zainteresowanie własnymi sprawami. Szykany wobec boh., zaangażowanie boh. w ruch socjalistyczny (PPS Jana Józefa Lipskiego), wydawanie „Robotnika”. Boh. był przeciwnikiem rozmów przy Okrągłym Stole.
[00:55:38] Po zawarciu porozumień Okrągłego Stołu zaangażowanie boh. w kampanię wyborczą, jako łącznik Komitetu Obywatelskiego w województwie legnickim (wożenie plakatów, informowanie o sytuacji na miejscu: obecność wojsk radzieckich, duże zakłady pracy Zagłębia Legnickiego). Zamach na życie boh.: podpiłowane wahaczy w samochodzie, nie działały hamulce, „takie były czasy”. [++]
[00:58:11] Dalsze zaangażowanie w działalność Komitetu Obywatelskiego jako koordynator wyborów samorządowych. Boh. pełni funkcję Prezesa Stowarzyszenia Wolnego Słowa, zrzeszającego dawnych działaczy opozycji, dziś członków skłóconych partii politycznych. Pozostała obecna działalność publiczna boh. Rozważania nad utratą pozycji „S” Rolników Indywidualnych na rzecz PSL. Powołanie funduszu zasłużonych działaczy opozycji, wspierającego kolegów w trudnej sytuacji materialnej. Ustawa o działaczach opozycji antykomunistycznej oraz osobach represjonowanych z powodów politycznych, obecnie 11 tys. opozycjonistów.
[01:01:50] Działalność w prasie opozycyjnej niezależna od sytuacji w kraju. Współpraca z Jackiem Czaputowiczem w ruchu Wolność i Pokój (WiP). Cotygodniowe mecze piłki nożnej na warszawskim Muranowie działaczy opozycyjnych w różnych składach – okazja do załatwiania konspiracyjnych spraw – wnikliwie obserwowane przez funkcjonariuszy SB. [+]
[01:04:40] Znajomość z Barbarą Kozłowską, współzałożycielką NZS. Przyjaźnie z NZS: Teodor Klincewicz, Jacek Czaputowicz, Jarosław Guzy, Agnieszka Romaszewska, Wojciech Bogaczyk.
[00:15:20] Historia przyjaźni boh. z Teodorem Klincewiczem: współpraca w NZS, podziemiu i grupach oporu. Drukarnia „Robotnika” w pokoju Klincewicza w akademiku Mikrus. Dramatyczne okoliczności śmierci przyjaciela. [+]
[01:07:50] Długotrwała przyjaźń z Jackiem Kuroniem i Maciejem Kuroniem. Liczne kłopotliwe głodówki w Białołęce jako diety odchudzające Macieja Kuronia.
[01:09:50] Docenienie ludzi walczących o niepodległość Polski przez Lecha Kaczyńskiego w czasie pełnienia funkcji prezydenta Warszawy. [+]
[01:11:19] Spotkanie opozycjonistów w pałacu prezydenckim w 30 rocznicę powstania KOR (Komitet Obrony Robotników). Przybycie kilku tysięcy opozycjonistów, „niesamowita impreza”.
[01:13:26] Obchody rocznicy powstania ROPCiO w pałacu prezydenckim. Odznaczenia otrzymane przez boh: Krzyż Komandorski, Krzyż Wolności i Solidarności, cenna odznaka Działacza opozycji antykomunistycznej. Historia tworzenia projektu odznaki i legitymacji (Maria Dmochowska, Andrzej Rozpłochowski).
[01:15:51] Dobra opinia boh. o współczesnej „wolnej i niepodległej” Polsce.
[01:17:00] Drukarnia podziemna w Międzylesiu w domku przy ul. Patriotów.
[01:18:30] Proces wydawania pism, książek i innych publikacji w warunkach konspiracji, powstawanie książki. Skomplikowany proces druku, najważniejsze problemy: zdobywanie papieru, wynajęcie mieszkania do druku, przywiezienie urządzeń drukarskich razem z drukarzami. Długotrwały druk bez możliwości przerwania procesu.
[01:24:30] Składanie i kolportaż publikacji. Poszczególne komórki cyklu wydawniczego oddzielone od siebie.
[01:25:28] Powstawanie podziemnych czasopism na przykładzie „Wakatu”: czterech redaktorów, autorzy: Dariusz Fikus, Wojciech Lamentowicz, Ewa Szemplińska, Stefan Bratkowski, Stefan Kisielewski. Akceptowanie tekstów do druku, adjustacja tekstów, przygotowanie matryc, „potwornie trudna” praca maszynistki.
[01:29:54] Kontakty redakcji z czytelnikami, kolportaż pisma.
[01:31:50] Kształtowanie się współczesnej opozycji demokratycznej w Polsce, wyraźna obecność wielu nurtów: narodowo-prawicowy, socjaldemokratyczny, kościelny / chrześcijańsko-demokratyczny, myślenie społeczne: naród vs. społeczeństwo.
[01:34:40] Postrzeganie NSZZ „S” jako ruchu narodowo-wyzwoleńczego opierającego się na ruchu związkowym w dużych zakładach pracy. Podziały w „Solidarności” od początku, różne wizje przyszłości Polski i tempa zmian. Rozłam w roku 1989: porozumienie się części „elit opozycji” przy Okrągłym Stole z komunistami, duża część prawicowej opozycji pozostała z boku – przyczyna obecnych podziałów.
[01:37:20] Pozycja boh.: „nie wierzę komunistom”. Ostateczne oddanie władzy przez komunistów. Silny nurt narodowy w radzie działaczy opozycji antykomunistycznej. Przekonanie boh. o poparciu Okrągłego Stołu na Zachodzie i Stanach Zjednoczonych, brak innego realnego scenariusza. [+]
[01:39:40] Osoby decyzyjne w ramach Komitetu Obywatelskiego: Bronisław Geremek, Henryk Wujec. Dywagacje na temat wyboru osób na przedstawicieli do Sejmu i Senatu w 1989 r. Krytyczna ocena Okrągłego Stołu i „nieskonsumowania zwycięstwa wyborczego” przez boh.
[01:41:43] Wybór Wojciecha Jaruzelskiego na prezydenta, przedwyborcze spotkanie Jaruzelskiego z Obywatelskim Klubem Parlamentarnym: niepewność i lęk Jaruzelskiego. Dezorientacja, nieufność wobec przeciwników politycznych, obawa przed cofnięciem zmian przez władzę, nadal silny aparat bezpieczeństwa, obecność wojsk radzieckich. Sytuacja trudna wówczas do obiektywnej oceny tak w Polsce, jak i na Zachodzie. Obawa przed pacyfikacją. [++]
[01:46:39] Kontakty środowiska opozycyjnego z zagranicą: krajami obozu socjalistycznego i w Europie Zachodniej. Drukowanie prasy w różnych językach, kolportaż za granicę. Solidarność polsko-czesko-węgierska.
[01:48:00] Teczki w IPN, „niewiele ciekawego”. Obserwacja boh. przez SB do maja 1990. Donosiciel na studiach.
more...
less

Twardowska Alicja

Wydawnictwo Pani Twardowska

Instytut Pileckiego

Film