Koperski Andrzej

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/0433

15 lutego 2019, Warszawa

2:03

Andrzej Koperski (ur. 1940, Warszawa) wspomina dzieciństwo w okupowanej Warszawie, wybuch powstania warszawskiego, wypędzenie ludności cywilnej z miasta i późniejszą tułaczkę z matką. Jego ojciec był świadkiem śmierci Krzysztofa Kamila Baczyńskiego. We Włochach zetknął się z ukraińskimi własowcami wysyłanymi przez Niemców do tłumienia powstania.

[00:00:07] Urodzony w szpitalu przy ul. Karowej 23 października 1949 r. Dom rodzinny w Warszawie przy ul. Senatorskiej, poznanie się rodziców w restauracji. Mama pochodziła z Radomska, ojciec z Wyśmierzyc. Ojciec pracował jako kucharz, mama była gospodynią. Zbombardowanie mieszkanie przy ul. Chmielnej, przeniesienie do dużego mieszkania na ul. Senatorską, koń na biegunach.
[00:03:17] W czasie okupacji ojciec pracował w ratuszu jako kucharz. Starszy brat. Łapanki: Niemcy nie łapali kobiet z dziećmi. Spacery w Ogrodzie Saskim. Dla rodziny okres okupacji nie był trudny – było co jeść. Ucieczka mamy przed łapanką. Ojciec nie działał w podziemiu.
[00:06:23] Powstanie warszawskie – początkowa euforia. Palący się dom, w bramie jęcząca kobieta w ciąży, oddzielenie kobiet z dziećmi (do Pruszkowa) od mężczyzn − popędzeni na plac Bankowy, stamtąd do obozu. Ojciec trafił do obozu.
[00:08:12] Przemarsz z mamą wśród płonących budynków, czołg opleciony drutem kolczastym. W okolicy Włoch schowali się w kartofle, żołnierze przymykali na to oko.
[00:10:10] Dojście do Włoch, zapłata za schronienie z oszczędności matki. Wprowadzenie się ukraińskich oficerów, codziennie wyjeżdżali na koniach walczyć z powstańcami. Lalka od własowca, wieczorne śpiewanie dumek. Zgwałcenie dwóch kobiet. Wyłapywanie uciekinierów przez Niemców (meldunek).
[00:13:05] Przejście do Wyśmierzyc k. Białobrzegów, Niemiec leżący w bramie przed ckm-em, strach. [+] Droga pieszo przez 2 dni, nocleg w obórce w Tarczynie, Nowe Miasto. Ludzie bali się pomagać warszawiakom. Przyjęła ich ojca rodzina z Wyśmierzyc, byli tam do końca wojny. Chrzest boh. w kościele Św. Antoniego przy ul. Senatorskiej, ksiądz zamordowany przez Niemców podczas powstania.
[00:16:50] W Wyśmierzycach Niemcy w czarnych mundurach mieli posterunek w szkole. Na początku wojny młodych mieszkańców wywieziono do obozów, wujek zginął w Oświęcimiu. Bezpieczne warunki mieszkalne, chodzenie po mleko do rodziny, zimno, przemarznięte ręce.
[00:19:23] Zabawy w wojsko z dziećmi z sąsiedztwa, rana na głowie. Mieszkańcy miasteczka głównie pracowali w polu.
[00:21:44] Powrót ojca w dobrej formie, pracował w obozie jako kucharz. Powrót do Warszawy, zamieszkanie przy ul. Stalowej 35, IV piętro, pokój z kuchnią, bieżąca woda. Bezskuteczne szukanie pieniędzy zakopanych w piwnicy przy Senatorskiej, szabrownicy zabrali wszystko. Ojciec jako kucharz pracował w restauracji Kameralnej przy ul. Foksal do emerytury. Gotował na oficjalnych spotkaniach głów państwa (Nehru) – czarna wołga, jeździł do pałacu w Natolinie, dorabiał w kuchni na spotkaniach Gomułki, Cyrankiewicza. W domu jedzenia nie brakowało. Kłopoty z zaopatrzeniem w żywność w PRL. [+]
[00:26:22] Szkoła podstawowa przy ul. Kowelskiej w 1957 r., 2 klasa. Mama zaangażowana w życie szkoły. Wycieczki do Gdyni, ojciec chrzestny prowadził tam restaurację.
[00:00:05] Referendum 1946, głosowanie ojca „4 x tak”. Życie na podwórku. Nauka religii w szkole, chodzenie w niedziele na msze na ul. Szwedzką całą szkołą. Po wyborach zmiana, powstanie PZPR. „Jeśli się nie podskakiwało, było bezpiecznie”. Wszechwładza władzy.
[00:31:05] Pierwsza komunia, czytania przy ołtarzu. Kardynał Wyszyński w kościele przy Szwedzkiej, boh. pocałował go w pierścień. Religia w szkole do 1 klasy (męskiego) liceum Władysława VI, później katechezy okazją do spotkań towarzyskich. Rodzinny rytuał niedzielny. [+]
[00:34:49] Procesja na ul. Szwedzkiej – gaz wobec uczestników. Cenzura. Słuchanie radia Londyn z sąsiadem, zagłuszanie Wolnej Europy (pasmo 13 m), zagłuszarki z Radiówka. Ostrożne wypowiedzi na temat polityki nawet w rodzinnym gronie. [+]
[00:38:25] Przed lekcjami religii w szkole zabawa „wyrzucamy Żydów” − hasło do bijatyki w formie zabawy z kolegami, którzy nie chodzili na religię. Mama nie pracowała zawodowo, zawsze w domu. [+]
[00:40:21] W 1956 r. zmiany polityczne, na placu Defilad przemówienie Gomułki, nadzieja na zmianę. Ulga po śmierci Stalina w 1953 r., „nikt po nim nie płakał”. Ojciec obsługiwał Gomułkę (jako kucharz), niemiła żona Gomułki. [+]
[00:42:37] Wakacje w Wyśmierzycach, kąpiele w Pilicy, wiejskie życie: wozy drabiniaste, kierat do młócki, pomoc w polu. Obserwacja rozwoju kraju (kołchoźniki, elektryfikacja, komunikacja PKS).
[00:45:33] W liceum wyjazdy na obozy, harcerstwo w szkole podstawowej. W liceum działał Związek Młodzieży Polskiej (wpływowy przewodniczący Bandurski), boh. nie należał. Apele szkolne, piosenki „państwowotwórcze”, piosenka „Budujemy nowy dom”, przedmioty polityczne (ekonomia socjalizmu i kapitalizmu), przedwojenni nauczyciele, nauka rosyjskiego. Boh. wyznaczony do pisania bratnich listów do dziewczynki z ZSRR. Operacja wyrostka robaczkowego.
[00:49:33] W szkole działało koło Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej. Przysposobienie wojskowe z porucznikiem AK, wakacje we Władysławowie. Zatarg z pijanymi marynarzami. Zajęcia z przysposobienia wojskowego w połowie lat 50. W ostatniej klasie gimnazjum szkoła stała się koedukacyjna.
[00:57:43] Poznanie żony na potańcówce w gimnazjum przy ul. Kawęczyńskiej, w wieku 20 lat ślub. Możliwość nauki dla każdego, kto chciał, żona studiowała na uniwersytecie, potem studium nauczycielskie, urodziny syna. Oblanie egzaminu na politechnikę, Państwowa Szkoła Techniczna, tytuł technik elektryk, obawa przed wojskiem, Wieczorowa Szkoła Inżynierska – tytuł inżyniera elektronika. Dalsze dokształcanie zawodowe.
[01:00:00] Rekrutacja do pracy w szkołach, praca w Zakładzie Lamp Oscyloskopowych w Nowej Iwicznej (radzieckie urządzenia). Dojazdy do pracy. Zatrudnienie w Instytucie Teleradiotechnicznym przy ul. Ratuszowej. Po południu zajęcia w szkole inżynierskiej, praca dyplomowa z dziedziny kodowania obrazu. Promotor Chawłowski, kolacja ze striptizem w restauracji Kongresowa.
[01:07:49] Marzec 1968 r., przed uniwersytetem spałowani młodsi pracownicy zakładu telewizji. Dyskusje w pracy. Brak zaangażowania w życie polityczne.
[00:09:02] Zmiana pracy po zdobyciu tytułu inżyniera. Centralny Instytut Ochrony Pracy, inż. Kucia (Korniewicz), proces z redaktorem naczelnym „Szpilek”. Opis pracy (mierniki wibracji, wpływ pola elektromagnetycznego).
[00:15:14] Rozpoczęcie pracy w Państwowej Inspekcji Radiowej, inspektoraty wojewódzkie. Pracownia pomiarów, publikacja „książeczki” [„Elektrotermia. Higiena pracy w polach wielkiej częstotliwości”, Warszawa, WNT 1979]. Zmiany polityczne powodowały kolejne zmiany nazwy instytucji: Państwowa Inspekcja Radiowa, Państwowa Agencja Radiokomunikacyjna, Państwowa Inspekcja Telekomunikacyjna i Pocztowa, Urząd Regulacji Telekomunikacji, Urząd Regulacji Telekomunikacji i Poczty, Urząd Komunikacji Elektronicznej. Zakończenie pracy, emerytura. Działalność w Stowarzyszeniu Elektryków Polskich, międzynarodowe komisje normalizacyjne i standaryzacyjne – w Polsce nie ma już fachowców w tej dziedzinie.
[01:23:02] Zakończenia wojny doczekał na wsi. Powrót do miasta wiosną [1945]. Odbudowa Warszawy, budowanie Stadionu X-lecia. Energia społeczna, intensywne życie miasta, potańcówki w parku praskim, wieża do skoków ze spadochronem, tworzenie Zoo, zabawy podwórkowe, kąpiele w Wiśle, seanse w kinie Syrena przy ul. Inżynierskiej 4, kolorowy film w kinie Praha. Filmy radzieckie, „Cyrk” z Lubow Orłową, kochanką Stalina
[01:27:16] Ojciec w obozie od 6 sierpnia 1944 do wiosny 1945, pracował w kuchni, przesyłał kartki, rodzina wiedziała, gdzie był. Po powrocie przewiózł rodzinę z Wyśmierzyc do Warszawy. Autocenzura, strach przed donosicielami.
[01:29:38] Kongres Pokoju we Wrocławiu w 1948, ojciec tam pracował jako kuchmistrz – pojechali całą rodziną, zamieszkanie w dzielnicy Krzyki. Opis kongresu, praca służb bezpieczeństwa. Gołąbek Picassa, tworzenie przez intelektualistów wizji nowej Polski. Znajomy z UB popełnił samobójstwo, niebezpieczne życie ubeków.
[01:33:00] Trudy życia w nowej Polsce. Ojciec przeżył trzy wojny (I, II i wojna polsko-bolszewicka). Mama rocznik 1905, ojciec 1896. Ojciec załatwił nowe mieszkanie spółdzielcze (pomógł minister Wieczorek) przy Pustoli na Woli.
[01:35:43] Mieszkanie żony przy Kawęczyńskiej, 6 lat oczekiwania na mieszkanie spółdzielcze na Sadach Żoliborskich III, ul. Gojawiczyńskiej. Ekspertyzy dotyczące oddziaływania pól elektromagnetycznych, dobre zarobki, kupno mieszkania na Żoliborzu. Tragedia rodzinna, śmierć synowej. Trauma w rodzinie. Mieszkanie przy ul. Stryjeńskich. Śmierć żony.
[01:40:47] Długi syna, sprzedaż mieszkań, zakup dużego wspólnego mieszkania przy ul. Kazury. Życie z synem. W „Zwierciadle” wywiad z p. Żelaską, znajomą rodziców, szła z rodziną boh. w czasie ewakuacji Warszawy („Ciocia”), opisała śmierć K.K. Baczyńskiego. Niemcy kazali im nosić białe fartuchy, snajperzy strzelający w stronę pałacu Blanka, ostrzeżenia ojca, niefrasobliwość Baczyńskiego. Znajomość Żelaskiej z Leistem – „burmistrzem” Warszawy, ratowała ludzi z obozu przy ul. Skaryszewskiej. Wyprowadzanie się Niemców z miasta, propozycja ucieczki dla ojca. [+]
[01:49:39] Poszukiwanie p. Żelaskiej, spotkanie rodzinne przy ul. Filtrowej. P. Żelaska kierowała kinem Ochota, miała kontakty z Niemcami i AK-owcami.
[01:51:38] Udział ojca w wojnie polsko-bolszewickiej – był kanonierem, doszedł do Kijowa. W II wojnie był cywilem.
[01:53:54] Wydarzenia Marca 1968: pobity kolega z pracy. Mąż siostry żony boh. był w ORMO, pałował studentów. Koleżanka z pracy Dolores Rottenberg, Żydówka, na temat Żydów nie mówiło się na co dzień. Opis rodziny siostry żony. Dolores „zniknęła” w 1968 r.
[01:58:23] Pozytywne nastroje po przemówieniu Gomułki. Epoka Gierka, powiew Zachodu, wyjazdy zagraniczne. Losy brata: skończył Politechnikę Warszawską (lotnictwo), szybko się dorobił, był dyrektorem w Zjednoczeniu Przemysłu Motoryzacyjnego, należał do PZPR. Czasy PRL były „wyzwoleniem”. Rosjanie w Wyśmierzycach. [+]
[02:01:40] Rosjanie podczas wyzwolenia w Warszawie. Gierek, poluzowanie rygorów, można było wyjeżdżać na Zachód. Bazar przy ul. Stalowej, „ciuchy” opisane przez Tyrmanda.
more...
less

Łapińska Iga

FREITAG Iga Łapińska

Instytut Pileckiego

Film