Górski Jan

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/1290

24 września 2020, Poznań

2:57

Jan Górski (ur. 1922, Jagnin) ps. „Rzędzian” w czasie okupacji działał w ZWZ/AK, gdzie pełnił rolę łącznika miedzy szefem Referatu II Obwodu Opatów Władysławem Pietrzykowskim ps. „Topór” a Komendą Obwodu. W marcu 1943 roku ukończył kurs podchorążych ze stopniem kaprala podchorążego, a także brał udział w ubezpieczeniu oddziału podczas akcji rozbicia więzienia w Opatowie. W maju 1943 roku został schwytany przez oddział Gwardii Ludowej i rozstrzelany. Ciężko ranny przeżył egzekucję. Po wyleczeniu został przeniesiony do Ćmielowa, gdzie od stycznia 1944 należał do oddziału Komendy Obwodu Opatów „Barwy Białe”. 17 sierpnia 1944 oddział ten wymordował kilkudziesięciu Żydów, którzy po ucieczce z niemieckiego obozu pracy w Skarżysku-Kamiennej ukrywali się w Lesie Siekierzyńskim. W czasie Akcji Burza oddział wszedł w skład 2 Pułku Piechoty Legionów AK – wspierał Rosjan w walkach na przyczółku baranowskim. W sierpniu 1945, po wkroczeniu Sowietów, pan Jan został aresztowany. Zdołał uciec. Wyjechał do Szczecina, gdzie zaczął działać w Zrzeszeniu „Wolność i Niezawisłość”. Ponownie aresztowany w 1946 roku, zwolnienie wywalczył głodówką. Studiował na Akademii Handlowej i Akademii Medycznej w Poznaniu – z jego inicjatywy powstał Akademicki Legion Pracy. W 1949 roku został po raz kolejny aresztowany i przewieziony do Kielc, gdzie oskarżono go m.in. o zbrodnię na Żydach (w Lesie Siekierzyńskim) i na radzieckich spadochroniarzach. Wyrok śmierci zamieniono na dożywocie dzięki zeznaniu dwóch Żydówek, które pomógł podczas wojny wywieźć z getta w Opatowie. Kolejne 9 lat spędził w zakładach karnych: Rawiczu, Raciborzu, Potulicach, Wronkach, Szczecinie, Sieradzu i Strzelcach Opolskich. Zwolniony w 1957 roku, dokończył przerwane studia medyczne. Pracował jako lekarz w szpitalu w Strzelcach Opolskich, kierował Przychodnią Chorób Płuc i Gruźlicy w Kędzierzynie-Koźlu, był lekarzem w Spółdzielni Krawieckiej Moda w Poznaniu. Jest prezesem Światowego Związku Żołnierzy AK Okręgu Wielkopolska. więcej...
mniej

[00:00:06] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1922 r. w Jagninie. Przedstawienie rodziców: Kazimiery i Andrzeja Górskich.
[00:00:28] Boh. chodził do szkoły powszechnej w Strzyżowicach, potem do gimnazjum i liceum w Sandomierzu – kontynuacja nauki w warunkach konspiracyjnych. Boh. należał do harcerstwa i Sodalicji Mariańskiej.
[00:02:17] Przeczucia nadchodzącej wojny. Przemówienie prefekta Sodalicji Mariańskiej w 1938 r. – odprawianie nowenny do Matki Boskiej, by uchronić się od nagłej śmierci.
[00:03:42] W 1943 r. boh. był łącznikiem w Armii Krajowej – zatrzymanie przez partyzantów AL [Gwardii Ludowej], który chcieli zabić boh. Efekt walki o leśniczówkę. Ranny boh. oraz córka leśniczego zostali przewiezieni do szpitala w Opatowie. [+]
[00:08:30] Latem 1939 r. boh. był na obozie Przysposobienia Wojskowego. Zimą do domu przyjechał mężczyzna, z którym ojciec rozmawiał o konspiracji – reakcja boh., który jakiś czas potem został zaprzysiężony w Armii Krajowej, gdzie pełnił funkcję łącznika.
[00:12:10] Po wyjściu ze szpitala boh. trafił do oddziału partyzanckiego „Barwy Białe” i został dowódcą jednej z drużyn, awansując podczas Akcji „Burza” na dowódcę drugiego plutonu. Zimą 1944-45, z powodu braku kwater, jednostka została rozwiązana i boh. wrócił do rodziców – tu został aresztowany po wejściu sowietów. Razem z boh. aresztowano jego ojca i brata. Boh. uciekł z bratem z UB w Ostrowcu Świętokrzyskim – działalność konspiracyjna. Podczas przewożenia broni boh. wpadł w zasadzkę i został ponownie aresztowany.
[00:15:45] W sierpniu 1945 r. boh. został zwolniony na mocy amnestii – ostrzeżenie ze strony ubeka. Boh. wyjechał razem z rodziną na Pomorze Zachodnie, gdzie zarządzał poniemieckim majątkiem w Wierzchowie. Wyjazd do Szczecina, gdzie koledzy działali w WiN – boh. zbierał materiały wywiadowcze. Po wpadce kolegi boh. został aresztowany i wypuszczony po głodówce w areszcie. Boh. wyjechał do Poznania i podjął studia medyczne.
[00:19:47] W kwietniu 1949 boh. został aresztowany i przewieziony do Kielc – pokazowy proces po oskarżeniu zmontowanym przez UB. Oddział akowców schwytał grupę własowców i pięciu rozstrzelano – UB przedstawiało to jako zabicie radzieckich skoczków. Podczas marszu na pomoc walczącej Warszawie w Siekiernie spotkano dwóch Żydów, którzy chcieli się przyłączyć do oddziału. Żydzi powiedzieli, że w lesie ukrywa się grupa ludzi podających się za Żydów. Według ustaleń partyzanckiego wywiadu w lesie ukrywali się kolaboranci z terenów Lubelszczyzny, wycofujący się razem z Niemcami. Partyzanci rozstrzelali ludzi ukrywających się w lesie. Według UB w lesie rozstrzelano Żydów – boh. otrzymał dwie kary śmierci.
[00:23:46] Boh. po 9 latach wyszedł z więzienia i ukończył studia. Wygrany proces o rehabilitację. Sąd w Kielcach ustalił, że w Lesie Siekierzyńskim nie rozstrzelano Żydów. Po ukończeniu studiów boh. pracował jako lekarz w Kędzierzynie Koźlu, po kilkunastu latach wrócił do Poznania.
[00:26:49] Pierwsze zetknięcie z Niemcami we wrześniu 1939. W 1941 r. Niemcy przejęli majątek w Jagninie. Boh. wstąpił do partyzantki, w której działał do wkroczenia sowietów.
[00:30:22] Partyzanci zatrzymali kilku własowców, boh. dostał rozkaz, by ich zlikwidować i przekazał sprawę swojemu kapralowi, który wykonał wyrok. Własowcy byli Gruzinami – przemyślenia na temat zasadności wykonania wyroku.
[00:35:07] Boh. ukończył w konspiracji kurs podchorążych i otrzymał stopień kaprala podchorążego. Jako łącznik jeździł rowerem z rozkazami i meldunkami. Spotkanie na drodze z niemieckimi policjantami. Przebieg szkolenia w tajnej podchorążówce. Zasady postępowanie w razie wpadki. [+]
[00:40:47] Boh. był w oddziale „Barwy Białe”, pierwszym dowódcą był por. „Mruk” – zmiany dowódców.
[00:42:20] Przed atakiem na areszt w Opatowie boh. przyprowadził grupę partyzantów od „Jędrusia”, potem ubezpieczał szosę od strony Ostrowca, druga grupa ubezpieczająca stała na schodach kina. Przyczyny, dla których w ataku brali udział partyzanci od „Jędrusia”, przebieg akcji. Wyprowadzenie uwolnionych więźniów z miasta. [+]
[00:51:44] Zastrzelenie szefa SD w Opatowie Otto Schultza – ucieczka partyzantów.
[00:53:23] 8 maja 1943 boh. został złapany przez partyzantów Gwardii Ludowej i rozstrzelany [ciężko ranny]. W leśniczówce w Nieskurzowie miały się odbyć ćwiczenia dwóch kompanii – powody, dla których jedna z grup nie dotarła na miejsce. Walka akowców i partyzantów GL.
[00:58:13] We wrześniu 1939 naczelnik więzienia na Świętym Krzyżu uwolnił więźniów, w tym kryminalistę Lepiarza, który zorganizował bandę rabunkową, w 1941 r. do bandy dołączyło kilku zbiegłych jeńców sowieckich – roznoszenie tyfusu przez sowietów. W 1943 r. oddziałem dowodził Rosjanin.
[01:03:07] Po zranieniu boh. jechał do szpitala taksówką, którą wezwali strażacy. W szpitalu boh. był przesłuchiwany przez Niemców – oficjalna wersja zdarzenia. Po wyjściu ze szpitala przebywał w majątku w Gołoszycach, potem we wsi Wojnowice koło Ćmielowa – praca podczas zbioru buraków.
[01:09:22] Po rekonwalescencji boh. trafił do oddziału „Barwy Białe”, wyjazd po broń do Łagowa. Przed postrzeleniem boh. był łącznikiem w komendzie II Obwodu Opatów.
[01:12:50] W sierpniu 1944 oddział został włączony do 2 Pułku Piechoty Legionów AK – wymarsz na pomoc walczącej Warszawie, brak możliwości przeprawy przez Pilicę. Walka z Niemcami pod Radoszycami i Radkowem. Decyzja o rozwiązaniu oddziałów na zimę – droga do domu. Po wkroczeniu Armii Czerwonej boh. został aresztowany.
[01:19:06] W sierpniu 1944 r. Armia Czerwona tworzyła przyczółek baranowski – spotkania z patrolami sowieckimi, wspólna walka o Iwaniska. Po jej zakończeniu Rosjanie zażądali złożenia broni i wyjazdu do Lublina – ucieczka partyzantów, marsz w kierunku Pilicy. Walki z Niemcami koło Dziebałtowa.
[01:22:35] Struktura dowodzenia formacji partyzanckich. Na terenie powiatu opatowskiego zginął Jan Rogala ps „Klin”. W miejscowości Przyłogi oddział został otoczony przez Niemców, podczas przebijania się partyzantów jeden z kolegów zginął.
[01:25:50] Obowiązki boh. jako dowódcy drużyny – szkolenie nowych partyzantów. Partyzanci zimowali w wioskach, lato spędzali w lesie.
[01:28:00] Zachowanie Rosjan w stosunku do partyzantów – żądanie przejścia pod dowództwo Armii Czerwonej. W domu rodziców zatrzymały się radzieckie jednostki i radiostacja – rozmowa z oficerem Armii Czerwonej.
[01:32:38] Pod koniec stycznia boh. został aresztowany i przebywał w areszcie w Ostrowcu Świętokrzyskim. Jeden z aresztantów miał hemoroidy i boh. oraz jego brat zaczęli symulować czerwonkę. Gdy zostali odesłani do szpitala zakaźnego, uciekli. Po powrocie do Opatowa boh. nawiązał kontakt z kolegami i poszedł z bratem po broń do leśniczówki. Po wyzwoleniu część partyzantów Batalionów Chłopskich wstąpiła do milicji – złapanie boh. i brata. Śledztwo w Ostrowcu – w sierpniu boh. został zwolniony na mocy amnestii, ostrzeżenie szefa oddziału śledczego. Powody zatrzymania boh., ojca i brata w styczniu 1945 r. [+]
[01:41:56] Działając w WiN boh. zbierał materiały wywiadowcze, poruszanie się po mieście (Szczecinie) ułatwiała mu praca w miejskich wodociągach. Boh. przekazywał meldunki Janowi Stecowi ps. „Zygmunt”.
[01:45:05] Boh. mieszkał w Szczecinie razem z kolegą z partyzantki Janem Śledziem ps. „Jeleń” – przyjazd kolegi, który chwalił się bronią. Na drugi dzień, po wpadce kolegi, boh. został aresztowany. Efekty głodówki w areszcie.
[01:51:46] Powody przeprowadzki ze Szczecina do Poznania – zapisanie się na medycynę.
[01:52:17] Boh. aresztowano w 1949 r. i przewieziono z Poznania do Kielc, gdzie już siedzieli inni koledzy. Pytania o nazwiska i pseudonimy. Boh. podejrzewał, że grupę sypnął jeden z kolegów, którego nie aresztowano. Sytuacja z rozstrzelaniem własowców – przekazanie wykonania rozkazu podkomendnym.
[01:56:40] Bicie podczas śledztwa, pobyt w karcerze, znęcanie się nad boh. Podczas procesu boh. został skazany na dwukrotną karę śmierci, którą zamieniono na dożywotnie więzienie. Podczas wojny boh. pomógł wywieźć z Opatowa dwie Żydówki, które uciekły z getta – po wojnie brat dostał od nich oświadczenie. Starania rodziny o ułaskawienie boh. [+]
[02:04:13] W drugiej połowie lat 50 boh. wywalczył kasatę wyroku. Odszkodowanie za pobyt w więzieniu.
[02:05:33] Pokazowy proces w Kielcach odbył się w lutym 1950 r. Współczesne spotkanie z pracownikiem kieleckiego IPN. Boh. przebywał w więzieniu w Rawiczu, Wronkach, Strzelcach Opolskich – zwolnienie z więzienia w Wigilię.
[02:11:46] Porównanie warunków w więzieniach – we Wronkach boh. miał pojedynczą celę i czytał książki medyczne. W Raciborzu było złe wyżywienie, w Rawiczu nie było spacerów – przesłuchania, pisanie życiorysu. Podczas drugiego pobytu w Rawiczu boh. pracował w szpitalu, pod koniec jako lekarz. [+]
[02:16:40] Przodek boh. walczył w powstaniu listopadowym, obaj dziadkowie walczyli w powstaniu styczniowym, ojciec brał udział w rewolucji 1905 r. a matka była łączniczką Piłsudskiego.
[02:18:50] Reakcja boh. na ogłoszenie wyroku podwójnej kary śmierci. Por. „Sternik” został skazany na dożywocie, a Lipińskiego powieszono [boh. łączy dwa procesy, Lipińskiego stracono w grudniu 1949].
[02:19:40] Grzegorz Lipiński „Gryf” miał podczas procesu inne zarzuty – zdarzenie z czasów partyzanckich: podczas przemieszczania się oddziału napotkano sanie i ostrzelano uciekających ludzi. Na saniach byli dwaj związani partyzanci z AK, których nocą porwano – porozumienie z Armią Ludową, zobowiązanie zaprzestania wzajemnych napaści. [+]
[02:24:27] Partyzanci AL złapali i zastrzelili trzech akowców.
[02:26:04] Lipiński „Gryf” zgubił magazynek od pistoletu maszynowego i wrócił na miejsce zajścia, wracając został ostrzelany z mijanej bryczki i otworzył ogień zabijając napastników, w tym brata dowódcy oddziału AL, po wojnie szefa kieleckiego UB. Boh. przypuszcza, że to był powód stracenia Grzegorza Lipińskiego. [+]
[02:29:05] Na saniach siedziało dwóch porwanych partyzantów AK, woźnica był przypadkowym wiejskim chłopakiem.
[02:30:05] Przedstawienie brata Stanisława Górskiego ps. „Sawa”.
[02:30:24] Warunki życia partyzanckiego, noclegi w stodołach i oborach.
[02:32:07] Kolega Gębalski wyprowadził dwie Żydówki z getta w Opatowie i ukrywał je u siebie. Boh. wywiózł je z miasta. Po wojnie Gębalski dowiedział się, że uratowane przez niego dziewczyny przeżyły wojnę i mieszkają w Wałbrzychu – oświadczenie z pieczęcią kahału. [+]
[02:36:14] W żydowskiej dzielnicy mieszkała dentystka Wassnerowa, której mąż był lekarzem [Efroim Wassner] – śmierć jej i dziecka podczas likwidacji getta.
[02:38:00] Po wyjściu z więzienia boh. był wzywany przez milicję – pytania o rodzinę i zajęcia boh. Wznowienie studiów po powrocie z więzienia – boh. miał w więzieniu książki i uczył się, co pozwoliło mu zdać wszystkie zaległe egzaminy.
[02:41:45] Przed podjęciem studiów medycznych boh. studiował na Akademii Handlowej – propozycja pracy w szczecińskiej Baltonie. Boh. spotkał w tramwaju jednego z profesorów Akademii Handlowej, który zaproponował mu pracę w banku – przebieg rozmowy z kadrowym. Stanowiska dla członków partii – wybór medycyny. Przebieg egzaminu z prawa na Akademii Handlowej – pomoc koleżance Baśce. Boh. zdawał egzamin na medycynę – pomoc Baśki.
[02:50:36] Podczas rozprawy w lutym 1957 zmieniono wyroki kolegom – boh. rozpoczął głodówkę, by przyspieszyć swoją rozprawę. Zwolnienie z więzienia w Strzelcach Opolskich. Boh. chciał studiować medycynę w Warszawie – powody powrotu do Poznania, rozpoczęcie studiów na pierwszym roku.
[02:55:34] Przesłanie do młodzieży.
więcej...
mniej

Grygiel Małgorzata

Miziołek Michał

Instytut Pileckiego

Film