Gleichgewicht Aleksander cz. 2

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/0665

1 lipca 2019, Wrocław

2:06

Aleksander Gleichgewicht (ur. 1953, Pierwomajsk) opowiada o działalności opozycyjnej w Studenckim Komitecie Solidarności i Solidarności. Wspomina także stan wojenny i związane z nim represje. Druga część relacji dotyczy przede wszystkim emigracji w Norwegii i akcji pomocowej dla opozycji w Polsce.

[00:01:05] Po Marcu 1968 wprowadzono obowiązkową roczną służbę wojskową dla absolwentów wyższych uczelni. Inne kary dla studentów za Marzec ‘68: punkty za pochodzenie, obowiązkowe praktyki robotnicze przed rozpoczęciem studiów. Praca w Instytucie Niskich Temperatur i Badań Strukturalnych PAN we Wrocławiu. Służba w Toruniu w Wyższej Szkole Oficerskiej Wojsk Rakietowych i Artylerii. Dzisiejszy żal z powodu złożenia przysięgi wojskowej.
[00:06:00] 1978 r., epoka „późnego Gierka”, ⅓ żołnierzy zapisała się do PZPR – łatwiejsze wyjazdy na przepustki, możliwość awansu, dyskryminacja boh., donos najlepszego kolegi, przesłuchiwanie współlokatorów. [+]
[00:10:41] Przewiezienie do dowództwa, usunięcie ze Szkoły Oficerów Rezerwy (SOR) i zdegradowanie, obcięcie pagonów, wyjazd pod eskortą do zwykłej jednostki wojskowej w Lidzbarku Warmińskim i Orzyszu na 7 miesięcy – ciężka służba. Spotkanie kolegi Jerzego Filaka na poligonie. Szykany w czasie służby, poczucie osamotnienia. [+]
[00:13:15] Korespondencja czytana przez politruka z jednostki kpt. Kachela – pracowanica poczty odmówiła udostępnienia listów boh. Zjawisko „fali” w wojsku, kapralami byli kryminaliści po wyrokach. [+]
[00:16:27] Przygotowania żołnierzy do wyjścia z wojska, malowanie chust, zbieranie rac. Urwanie nogi pomnikowi Lenina w Nowej Hucie. Przesłuchanie, przyzwoity kolega Wojciech Pilejczyk. Wyrok: 5 PPK (praca poza kolejnością): mycie ubikacji. Kara za „niezłożenie doniesienia”.
[00:19:08] Poligon letni w Orzyszu w czasie pielgrzymki papieża. Zakaz przepustek. Podczas przepustki wizyta u Jacka Kuronia w domu. Wspólne zdjęcie, ważna postać dla boh. Strach przed rozmową o wojsku. Odmowa działalności w KOR. [+]. Wojsko – zdobywanie wiedzy o innej Polsce, Polsce C – biernej i zesputej przez komunizm.
[00:24:29] Zdjęcia na spacerze z Kuroniem – prawdopodobnie operacyjne, autor: Ostrowski.
[00:25:10] 26 sierpnia 1980 r. zatrzymanie w areszcie śledczym przy ul. Świebodzkiej. 1 września 1980 r.niepodziewane wyjście na wolność. Prokurator Jacek Kaucz. Działacze SKS i „Solidarności” zajęli w tym czasie wszystkie stanowiska w związku – boh. nie miał co robić. [+]
[00:29:00] Zaangażowanie w lotne brygady jeżdżące po kraju i agitujące, żeby wstępować do „Solidarności”. Kolega Filipczak, prawdopodobnie agent UB. Apel o pomoc Jacka Pilchowskiego z Wałbrzycha, współpracownika pisma „Robotnik”. Porozumienia Jastrzębskie, wydarzenia w Jastrzębiu inspirowane przez UB. Przyjazd agitacyjny do Wałbrzycha Jana Lityńskiego, Sotyrisa Paskosa, Agnieszki Sidorskiej, Mariusza Wilka i boh. Atmosfera rewolucyjna w zakładach pracy Wałbrzycha.
[00:32:30] Współpraca z pismem „Solidarność Dolnośląska”, naczelny Jarosław Broda. Stworzenie Radia „Solidarność”, wojna o telewizję. [+] Boh. został etatowym pracownikiem Radia „S”, wzrost częstotliwości nadawania do czterech razy w tygodniu, reportaże z więzienia, kopalni, wywiad z Janem Rulewskim po pobiciu w Bydgoszczy. Redakcja w Dolmelu – słuchało 150 tys. ludzi.
[00:36:30] Sprawozdania z krajowego zjazdu „S”. „Aresztowanie” nyski, która jeździła po mieście i nadawała audycje Radia „Solidarność”.
[00:39:20] [13 grudnia 1981] Szturm ZOMO na siedzibę [Regionu Dolnośląskiego „S”] przy ul. Mazowieckiej. Ryszard Wojtasik. Wiktor Grotowicz – kolejne lata działalności radia. Komisja ds. radia przy Komisji Krajowej („Radiokomitet” – Jan Waszkiewicz, Janina Jankowska), połączenie sił i doświadczeń, by zorganizować rozgłośnię ogólnopolską – uzyskanie srodków i lepszego sprzętu.Wyjście z internowania w grudniu 1982. Korespondencja z firmami japońskimi dotycząca sprzętu radiowego. [+]
[00:43:42] Obsługa radiowa I Krajowego Zjazdu „Solidarności” w Gdańsku. Między turami zjazdu wyjazd do Czech w ramach „eksportu kontrrewolucji”. Stereotypy narodowe były elementem polityki wewnętrznej krajów Układu Warszawskigo. Wspomnienie inwazji na Czechosłowację.
[00:46:00] Spotkanie opozycjonistów polskich w 1978 r. (Michnik, Kuroń) i czechosłowackich na Śnieżce. Pomoc agenta czeskich służb bezpieczeństwa Stanisława Dworzaka (Stanislav Dvořák). Spotkania z opozycjonistami czeskimi w Brnie, mieszkanie przy ul. Anglickiej 8 Anny Sabatowej i jej męża Petera Uhla, odwiedziny żony Dienstbiera, powstanie Solidarności Polsko-Czechosłowackiej. Ksiądz Václav Malý. Po 1968 r. opozycjonistów wyrzucano z pracy (ksiądz Malý pracował jako palacz, olimpijczyk sprzedawał warzywa).
[00:49:30] Trudno było razem coś zorganizowaćć. Mirosław Jasiński. Stanisław Dworzak był lektorem czeskiego na UWr. W 1981 r. przesyłano do Czechosłowacji bibułę. Odwiedziny w Brnie u Jaroslava Šabaty.
[00:52:30] Raporty służb bezpieczeństwa ze śledzenia boh. Jan Šabata. Pierwsza wizyta w Czechach w 1980 r. w klubie jazzowym „Rura”. Pseudonim operacyjny boh. w kartotetce czeskich służb bezpieczeństwan StB: „Rura” (Rora Alexander). Milan [Daler] zmuszony do emigracji do Austrii za kontakty w polską opozycją. Działacze VONS.
[00:56:49] Kursy małej poligrafii dla Czechów. Po aresztowaniu boh. drukowanie i kolportaż się rozwinęły. Wspólne oświadczenie dysydentów z Warszawy, Gdańska i sygnatariuszy Karty 77 o powstaniu Solidarności Polsko-Czechosłowackiej ustalano przez pół roku.
[00:58:48] Wprowadzenie stanu wojennego – boh. był w Warszawie – dług 30 tys. wobec wydawnictwa 3 Maja. Sprzedawanie dolarów w Pewexie, złapanie przez UB. Odmówienie dymisji przez Frasyniuka. Ulotka wydana przez UB „Kto jest kim w Solidarności” oczerniająca działaczy. Określenie boh z tej ulotki: „agent syjonistyczny dodatkowo trudniący sie nielegalnym handlem walutą”. Ocena Kornela Morawieckiego. [++]
[00:02:28] Boh. był świadkiem na procesie Kornela Morawieckiego (prof. Iwanow). Pobyt w Warszawie z rodziną – nocleg w mieszkaniu Antoniny Krzysztoń i wydawcy Zbigniewa Garwackiego. 12 grudnia [1981] debata w siedzibie Regionu Mazowsze przy ul. Mokotowskiej z udziałem Michnika na temat groźby i prawdopodobieństwa interwencji radzieckiej. Przyjście milicji do mieszkania po Garwackiego, nie udało sie nikogo aresztować [+]. Warszawa 13 grudnia 1981 r. Powrót do Wrocławia.
[01:06:20] Przekonanie o strajku 14 grudnia. Pociąg „Odra” pełen znajomych z Kongresu Kultury. [+]. Ukrywanie się u znajonych poza domem. Plany strajku na Politechnice Wrocławskiej. Zatrzymanie boh., internowanie. Dramatyczne plotki. Przewożenie do różnych ośrodków internowania: Grodków, Strzelce Opolskie, Nowy Łupków, Rzeszów, Kielce.
[01:09:46] Po wyjściu z internowania „to już był zupełnie inna Polska” – usunięcie się z działalności podziemnej. Pismo „Solidarność Dolnośląska” wydawane przez Solidarność Walczącą (pseudonim dziennikarski Artur Sokołowski). Kontakty z Czechami, zacieśnienie kontaktów z osobami z Komitetu Helsińskiego (Marek Nowicki). Zbieranie materiałów m.in. z sądów do tzw. białej księgi łamania praw człowieka i obywatela na konferencję KBWE w Madrycie. Skrzynką kontaktową był ks. Maj. Dziś komitet działa jako Fundacja Helsińska.
[01:13:46] Trudna sytuacja osobista – usunięcie z mieszkania Bielawskiego. Pomoc materialna i rzeczowa od Kościoła, brak stałej pracy. Coraz słabsza sytuacja „S” w całej Polsce – wyrzucanie z pracy przywódców strajkujących. Szykany wobec boh. „za uchylanie się od pracy” i „pasożytnictwo”, trudna sytuacja rodzinna, stała obserwacja przez UB. Decyzja o emigracji do Norwegii.
[01:17:20] Pomoc Norwegii, postawa emigranta. Praca sekretarza informacji Komitetu Helsińskiego (w Norwegii), poczucie dezercji wobec kolegów. [+] Ideologiczne podstawy wsparcia „S” przez Norwegów – wyłącznie ze strony skrajnej lewicy: „przecięcie pasa transmisyjnego między klasą robotniczą a partią (radziecką)”. Lekcja demokracji.
[01:22:03] Wsparcie finansowe Solidarności Norwesko-Polskiej pochodziło w większości z norweskiego MSZ (o czym wiedziały trzy osoby) oraz ze zbiórek społecznych. Wsparcie dla trzech głównych organizacji w Polsce: Regionalnej Komisji Wykonawczej „S”, Solidarności Walczącej i Komitetu Praworządności Romaszewskiego.
[01:25:23] Wysyłanie sprzętu statkami i ciężarówkami, koordynował Pusz z Gdańska. Budowa maszyny drukarskiej z części wyprodukowanych w Norwegii. Silne wsparcie ze strony radykalnego związku drukarzy w Norwegii.
[01:28:11] Zbiórka funduszy poprzez kwestowanie z puszką. Skrajne skrzydło partii komunistycznej AKP. Do Solidarności Norwesko-Polskiej (SNP) należało 200 tys. osób. Zbiórka pieniędzy na „lunchu pierwszomajowym” na wsparcie rodzin represjonowanych w Gdyni, odśpiewanie „Międzynarodówki”. [++] Andrzej Michałowski. Boh. był wiceprzewodniczacym SNP.
[01:32:00] Obecność na lewicowych imprezach pierwszomajowych w Norwegii, flaga „Solidarności”. Ostatnia demonstracja w 1987 r. „Wspieraj PLO, bojkotuj Izrael” – trudna dla boh. Marek Tumidajewicz, Jerzy Jankowski i Jarosław Pawlak – przedstawiciele Solidarności Walczącej w Norwegii.
[01:35:10] Spotkanie z Zarachem z SW przezd wyjazdem do Norwegii – konspiracja [+]. Akcja „Więzień miesiąca” – wsparcia Kornela Morawieckiego. Emigracja Morawieckiego do Niemiec była najwygodniejsza dla władzy (namawianie przez Jana Olszewskiego i bp Orszulika). Odczuwalne nadchodzące zmiany. [+]
[01:40:58] Powrót do Polski „na raty”. Różne losy emigrantów. Postawa zaangażowania w sprawy Polski. Powolne zmiany w polskim MSZ. Niszczenie dokumentacji POP PZPR w MSZ w Norwegii przez pierwszego sekretarza. [+]
[01:44:16] Drugie małżeństwo w 1987 r. Przejęcie całości kontaktów między Polską a Norwegią (zamiast ambasady) przez Solidarność Norwesko-Polską (kontakty handlowe, sprzedaż piłkarzy). Niedocenienie i niewykorzystania w III RP sieci kontaktów polskich emigrantów w różnych krajach.
[01:46:52] Praca w MSZ (dyr. Komorowski) i Fundacji Batorego w promowaniu drogi rozwoju Polski. Bardzo silna pozycja Polski w całej Europie na początku lat 90. Powrót do Norwegii w 1994 r. Współpraca z polskimi mediami i Komitetem Helsińskim. Praca w wydawnictwie „Orkla” – inwestycje na Litwie, Łotwie, Ukrainie (1986-87).
[01:50:00] Motywacja wyjazdu z Norwegii – prowincjonalizm. Program Rutgers University nauki o Holokauście przez muzykę i poezję. Stosunki z koncernem Orkla. Krzysztof Paliński został przezesem Orkli w Polsce, boh. został jego doradcą. Kilkoro pracowników koncernu miało przeszłość opozycyjną, m.in. Wiesław Mielcarski, dziennikarka Kuciel. Sprzedaż wydawnictwa do Passauer Neue Presse, utrata pracy. Powrót do Polski na stałe w 2001 r. Żona zaangażowana w zachowanie dziedzictwa żydowskiego i kultury. Obecnie powrót antysemityzmu w Polsce, „znowu śmierdzi Marcem”, utrata pozycji Polski na arenie międzynarodowej dziś, podobnie jak po Marcu 1968 r.
[01:55:30] Możliwe inne warianty życia: emigracja do Australii, Izraela. Groby na cmentarzu w Izraelu: rocznik 1953.
[01:58:00] Rozważania nt. własnych losów. Powrót z emigracji wiązał się ze znajomością rozwiązań z dojrzałych demokracji Francji, Kanady, Norwegii. Intuicja do angażowania się do dobre sprawy, moment podejmowania dobrych, świadomych decyzji. Przekonanie o byciu „zawodowym rewolucjonistą”. Kłopoty osobite (praca, życie rodzinne) wpisane w koszty działalności opozycyjnej.
[02:03:29] Satysfakcja z zaangażowania opozycyjnego. Znajomość wybitnych osobistości życia publicznego tamtych czasów: Kuroń i Modzelewski, Konrad Bieliński, prof. Kielanowski, Jan Józef Lipski. Przyjaciel Zenon Pałka.
more...
less

Dworaczek Kamil

Latusek Adam

Instytut Pileckiego

Film