Aleksander Gleichgewicht (ur. 1953, Pierwomajsk) opowiada o działalności opozycyjnej w Studenckim Komitecie Solidarności i Solidarności. Wspomina także stan wojenny i związane z nim represje. Druga część relacji dotyczy przede wszystkim emigracji w Norwegii i akcji pomocowej dla opozycji w Polsce.
[00:01:05] Po Marcu 1968 wprowadzono obowiązkową roczną służbę wojskową dla absolwentów wyższych uczelni. Inne kary dla studentów za Marzec ‘68: punkty za pochodzenie, obowiązkowe praktyki robotnicze przed rozpoczęciem studiów. Praca w Instytucie Niskich Temperatur i Badań Strukturalnych PAN we Wrocławiu. Służba w Toruniu w Wyższej Szkole Oficerskiej Wojsk Rakietowych i Artylerii. Dzisiejszy żal z powodu złożenia przysięgi wojskowej.
[00:06:00] 1978 r., epoka „późnego Gierka”, ⅓ żołnierzy zapisała się do PZPR – łatwiejsze wyjazdy na przepustki, możliwość awansu, dyskryminacja boh., donos najlepszego kolegi, przesłuchiwanie współlokatorów. [+]
[00:10:41] Przewiezienie do dowództwa, usunięcie ze Szkoły Oficerów Rezerwy (SOR) i zdegradowanie, obcięcie pagonów, wyjazd pod eskortą do zwykłej jednostki wojskowej w Lidzbarku Warmińskim i Orzyszu na 7 miesięcy – ciężka służba. Spotkanie kolegi Jerzego Filaka na poligonie. Szykany w czasie służby, poczucie osamotnienia. [+]
[00:13:15] Korespondencja czytana przez politruka z jednostki kpt. Kachela – pracowanica poczty odmówiła udostępnienia listów boh. Zjawisko „fali” w wojsku, kapralami byli kryminaliści po wyrokach. [+]
[00:16:27] Przygotowania żołnierzy do wyjścia z wojska, malowanie chust, zbieranie rac. Urwanie nogi pomnikowi Lenina w Nowej Hucie. Przesłuchanie, przyzwoity kolega Wojciech Pilejczyk. Wyrok: 5 PPK (praca poza kolejnością): mycie ubikacji. Kara za „niezłożenie doniesienia”.
[00:19:08] Poligon letni w Orzyszu w czasie pielgrzymki papieża. Zakaz przepustek. Podczas przepustki wizyta u Jacka Kuronia w domu. Wspólne zdjęcie, ważna postać dla boh. Strach przed rozmową o wojsku. Odmowa działalności w KOR. [+]. Wojsko – zdobywanie wiedzy o innej Polsce, Polsce C – biernej i zesputej przez komunizm.
[00:24:29] Zdjęcia na spacerze z Kuroniem – prawdopodobnie operacyjne, autor: Ostrowski.
[00:25:10] 26 sierpnia 1980 r. zatrzymanie w areszcie śledczym przy ul. Świebodzkiej. 1 września 1980 r.niepodziewane wyjście na wolność. Prokurator Jacek Kaucz. Działacze SKS i „Solidarności” zajęli w tym czasie wszystkie stanowiska w związku – boh. nie miał co robić. [+]
[00:29:00] Zaangażowanie w lotne brygady jeżdżące po kraju i agitujące, żeby wstępować do „Solidarności”. Kolega Filipczak, prawdopodobnie agent UB. Apel o pomoc Jacka Pilchowskiego z Wałbrzycha, współpracownika pisma „Robotnik”. Porozumienia Jastrzębskie, wydarzenia w Jastrzębiu inspirowane przez UB. Przyjazd agitacyjny do Wałbrzycha Jana Lityńskiego, Sotyrisa Paskosa, Agnieszki Sidorskiej, Mariusza Wilka i boh. Atmosfera rewolucyjna w zakładach pracy Wałbrzycha.
[00:32:30] Współpraca z pismem „Solidarność Dolnośląska”, naczelny Jarosław Broda. Stworzenie Radia „Solidarność”, wojna o telewizję. [+] Boh. został etatowym pracownikiem Radia „S”, wzrost częstotliwości nadawania do czterech razy w tygodniu, reportaże z więzienia, kopalni, wywiad z Janem Rulewskim po pobiciu w Bydgoszczy. Redakcja w Dolmelu – słuchało 150 tys. ludzi.
[00:36:30] Sprawozdania z krajowego zjazdu „S”. „Aresztowanie” nyski, która jeździła po mieście i nadawała audycje Radia „Solidarność”.
[00:39:20] [13 grudnia 1981] Szturm ZOMO na siedzibę [Regionu Dolnośląskiego „S”] przy ul. Mazowieckiej. Ryszard Wojtasik. Wiktor Grotowicz – kolejne lata działalności radia. Komisja ds. radia przy Komisji Krajowej („Radiokomitet” – Jan Waszkiewicz, Janina Jankowska), połączenie sił i doświadczeń, by zorganizować rozgłośnię ogólnopolską – uzyskanie srodków i lepszego sprzętu.Wyjście z internowania w grudniu 1982. Korespondencja z firmami japońskimi dotycząca sprzętu radiowego. [+]
[00:43:42] Obsługa radiowa I Krajowego Zjazdu „Solidarności” w Gdańsku. Między turami zjazdu wyjazd do Czech w ramach „eksportu kontrrewolucji”. Stereotypy narodowe były elementem polityki wewnętrznej krajów Układu Warszawskigo. Wspomnienie inwazji na Czechosłowację.
[00:46:00] Spotkanie opozycjonistów polskich w 1978 r. (Michnik, Kuroń) i czechosłowackich na Śnieżce. Pomoc agenta czeskich służb bezpieczeństwa Stanisława Dworzaka (Stanislav Dvořák). Spotkania z opozycjonistami czeskimi w Brnie, mieszkanie przy ul. Anglickiej 8 Anny Sabatowej i jej męża Petera Uhla, odwiedziny żony Dienstbiera, powstanie Solidarności Polsko-Czechosłowackiej. Ksiądz Václav Malý. Po 1968 r. opozycjonistów wyrzucano z pracy (ksiądz Malý pracował jako palacz, olimpijczyk sprzedawał warzywa).
[00:49:30] Trudno było razem coś zorganizowaćć. Mirosław Jasiński. Stanisław Dworzak był lektorem czeskiego na UWr. W 1981 r. przesyłano do Czechosłowacji bibułę. Odwiedziny w Brnie u Jaroslava Šabaty.
[00:52:30] Raporty służb bezpieczeństwa ze śledzenia boh. Jan Šabata. Pierwsza wizyta w Czechach w 1980 r. w klubie jazzowym „Rura”. Pseudonim operacyjny boh. w kartotetce czeskich służb bezpieczeństwan StB: „Rura” (Rora Alexander). Milan [Daler] zmuszony do emigracji do Austrii za kontakty w polską opozycją. Działacze VONS.
[00:56:49] Kursy małej poligrafii dla Czechów. Po aresztowaniu boh. drukowanie i kolportaż się rozwinęły. Wspólne oświadczenie dysydentów z Warszawy, Gdańska i sygnatariuszy Karty 77 o powstaniu Solidarności Polsko-Czechosłowackiej ustalano przez pół roku.
[00:58:48] Wprowadzenie stanu wojennego – boh. był w Warszawie – dług 30 tys. wobec wydawnictwa 3 Maja. Sprzedawanie dolarów w Pewexie, złapanie przez UB. Odmówienie dymisji przez Frasyniuka. Ulotka wydana przez UB „Kto jest kim w Solidarności” oczerniająca działaczy. Określenie boh z tej ulotki: „agent syjonistyczny dodatkowo trudniący sie nielegalnym handlem walutą”. Ocena Kornela Morawieckiego. [++]
[00:02:28] Boh. był świadkiem na procesie Kornela Morawieckiego (prof. Iwanow). Pobyt w Warszawie z rodziną – nocleg w mieszkaniu Antoniny Krzysztoń i wydawcy Zbigniewa Garwackiego. 12 grudnia [1981] debata w siedzibie Regionu Mazowsze przy ul. Mokotowskiej z udziałem Michnika na temat groźby i prawdopodobieństwa interwencji radzieckiej. Przyjście milicji do mieszkania po Garwackiego, nie udało sie nikogo aresztować [+]. Warszawa 13 grudnia 1981 r. Powrót do Wrocławia.
[01:06:20] Przekonanie o strajku 14 grudnia. Pociąg „Odra” pełen znajomych z Kongresu Kultury. [+]. Ukrywanie się u znajonych poza domem. Plany strajku na Politechnice Wrocławskiej. Zatrzymanie boh., internowanie. Dramatyczne plotki. Przewożenie do różnych ośrodków internowania: Grodków, Strzelce Opolskie, Nowy Łupków, Rzeszów, Kielce.
[01:09:46] Po wyjściu z internowania „to już był zupełnie inna Polska” – usunięcie się z działalności podziemnej. Pismo „Solidarność Dolnośląska” wydawane przez Solidarność Walczącą (pseudonim dziennikarski Artur Sokołowski). Kontakty z Czechami, zacieśnienie kontaktów z osobami z Komitetu Helsińskiego (Marek Nowicki). Zbieranie materiałów m.in. z sądów do tzw. białej księgi łamania praw człowieka i obywatela na konferencję KBWE w Madrycie. Skrzynką kontaktową był ks. Maj. Dziś komitet działa jako Fundacja Helsińska.
[01:13:46] Trudna sytuacja osobista – usunięcie z mieszkania Bielawskiego. Pomoc materialna i rzeczowa od Kościoła, brak stałej pracy. Coraz słabsza sytuacja „S” w całej Polsce – wyrzucanie z pracy przywódców strajkujących. Szykany wobec boh. „za uchylanie się od pracy” i „pasożytnictwo”, trudna sytuacja rodzinna, stała obserwacja przez UB. Decyzja o emigracji do Norwegii.
[01:17:20] Pomoc Norwegii, postawa emigranta. Praca sekretarza informacji Komitetu Helsińskiego (w Norwegii), poczucie dezercji wobec kolegów. [+] Ideologiczne podstawy wsparcia „S” przez Norwegów – wyłącznie ze strony skrajnej lewicy: „przecięcie pasa transmisyjnego między klasą robotniczą a partią (radziecką)”. Lekcja demokracji.
[01:22:03] Wsparcie finansowe Solidarności Norwesko-Polskiej pochodziło w większości z norweskiego MSZ (o czym wiedziały trzy osoby) oraz ze zbiórek społecznych. Wsparcie dla trzech głównych organizacji w Polsce: Regionalnej Komisji Wykonawczej „S”, Solidarności Walczącej i Komitetu Praworządności Romaszewskiego.
[01:25:23] Wysyłanie sprzętu statkami i ciężarówkami, koordynował Pusz z Gdańska. Budowa maszyny drukarskiej z części wyprodukowanych w Norwegii. Silne wsparcie ze strony radykalnego związku drukarzy w Norwegii.
[01:28:11] Zbiórka funduszy poprzez kwestowanie z puszką. Skrajne skrzydło partii komunistycznej AKP. Do Solidarności Norwesko-Polskiej (SNP) należało 200 tys. osób. Zbiórka pieniędzy na „lunchu pierwszomajowym” na wsparcie rodzin represjonowanych w Gdyni, odśpiewanie „Międzynarodówki”. [++] Andrzej Michałowski. Boh. był wiceprzewodniczacym SNP.
[01:32:00] Obecność na lewicowych imprezach pierwszomajowych w Norwegii, flaga „Solidarności”. Ostatnia demonstracja w 1987 r. „Wspieraj PLO, bojkotuj Izrael” – trudna dla boh. Marek Tumidajewicz, Jerzy Jankowski i Jarosław Pawlak – przedstawiciele Solidarności Walczącej w Norwegii.
[01:35:10] Spotkanie z Zarachem z SW przezd wyjazdem do Norwegii – konspiracja [+]. Akcja „Więzień miesiąca” – wsparcia Kornela Morawieckiego. Emigracja Morawieckiego do Niemiec była najwygodniejsza dla władzy (namawianie przez Jana Olszewskiego i bp Orszulika). Odczuwalne nadchodzące zmiany. [+]
[01:40:58] Powrót do Polski „na raty”. Różne losy emigrantów. Postawa zaangażowania w sprawy Polski. Powolne zmiany w polskim MSZ. Niszczenie dokumentacji POP PZPR w MSZ w Norwegii przez pierwszego sekretarza. [+]
[01:44:16] Drugie małżeństwo w 1987 r. Przejęcie całości kontaktów między Polską a Norwegią (zamiast ambasady) przez Solidarność Norwesko-Polską (kontakty handlowe, sprzedaż piłkarzy). Niedocenienie i niewykorzystania w III RP sieci kontaktów polskich emigrantów w różnych krajach.
[01:46:52] Praca w MSZ (dyr. Komorowski) i Fundacji Batorego w promowaniu drogi rozwoju Polski. Bardzo silna pozycja Polski w całej Europie na początku lat 90. Powrót do Norwegii w 1994 r. Współpraca z polskimi mediami i Komitetem Helsińskim. Praca w wydawnictwie „Orkla” – inwestycje na Litwie, Łotwie, Ukrainie (1986-87).
[01:50:00] Motywacja wyjazdu z Norwegii – prowincjonalizm. Program Rutgers University nauki o Holokauście przez muzykę i poezję. Stosunki z koncernem Orkla. Krzysztof Paliński został przezesem Orkli w Polsce, boh. został jego doradcą. Kilkoro pracowników koncernu miało przeszłość opozycyjną, m.in. Wiesław Mielcarski, dziennikarka Kuciel. Sprzedaż wydawnictwa do Passauer Neue Presse, utrata pracy. Powrót do Polski na stałe w 2001 r. Żona zaangażowana w zachowanie dziedzictwa żydowskiego i kultury. Obecnie powrót antysemityzmu w Polsce, „znowu śmierdzi Marcem”, utrata pozycji Polski na arenie międzynarodowej dziś, podobnie jak po Marcu 1968 r.
[01:55:30] Możliwe inne warianty życia: emigracja do Australii, Izraela. Groby na cmentarzu w Izraelu: rocznik 1953.
[01:58:00] Rozważania nt. własnych losów. Powrót z emigracji wiązał się ze znajomością rozwiązań z dojrzałych demokracji Francji, Kanady, Norwegii. Intuicja do angażowania się do dobre sprawy, moment podejmowania dobrych, świadomych decyzji. Przekonanie o byciu „zawodowym rewolucjonistą”. Kłopoty osobite (praca, życie rodzinne) wpisane w koszty działalności opozycyjnej.
[02:03:29] Satysfakcja z zaangażowania opozycyjnego. Znajomość wybitnych osobistości życia publicznego tamtych czasów: Kuroń i Modzelewski, Konrad Bieliński, prof. Kielanowski, Jan Józef Lipski. Przyjaciel Zenon Pałka.
mehr...
weniger
Bibliothek des Pilecki-Instituts in Warschau
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Mo. - Fr. 9:00 - 15:00 Uhr
(+48) 22 182 24 75
Bibliothek des Pilecki-Instituts in Berlin
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
Diese Seite verwendet Cookies. Mehr Informationen
Das Archiv des Pilecki-Instituts sammelt digitalisierte Dokumente über die Schicksale polnischer Bürger*innen, die im 20. Jahrhundert unter zwei totalitären Regimes – dem deutschen und sowjetischen – gelitten haben. Es ist uns gelungen, Digitalisate von Originaldokumenten aus den Archivbeständen vieler polnischer und ausländischer Einrichtungen (u. a. des Bundesarchivs, der United Nations Archives, der britischen National Archives, der polnischen Staatsarchive) zu akquirieren. Wir bauen auf diese Art und Weise ein Wissenszentrum und gleichzeitig ein Zentrum zur komplexen Erforschung des Zweiten Weltkrieges und der doppelten Besatzung in Polen auf. Wir richten uns an Wissenschaftler*innen, Journalist*innen, Kulturschaffende, Familien der Opfer und Zeugen von Gräueltaten sowie an alle an Geschichte interessierte Personen.
Das Internetportal archiwum.instytutpileckiego.pl präsentiert unseren Bestandskatalog in vollem Umfang. Sie können darin eine Volltextsuche durchführen. Sie finden ebenfalls vollständige Beschreibungen der Objekte. Die Inhalte der einzelnen Dokumente können Sie jedoch nur in den Lesesälen der Bibliothek des Pilecki-Instituts in Warschau und Berlin einsehen. Sollten Sie Fragen zu unseren Archivbeständen und dem Internetkatalog haben, helfen Ihnen gerne unsere Mitarbeiter*innen weiter. Wenden Sie sich auch an sie, wenn Sie Archivgut mit beschränktem Zugang einsehen möchten.
Teilweise ist die Nutzung unserer Bestände, z. B. der Dokumente aus dem Bundesarchiv oder aus der Stiftung Zentrum KARTA, nur beschränkt möglich – dies hängt mit den Verträgen zwischen unserem Institut und der jeweiligen Institution zusammen. Bevor Sie vor Ort Zugang zum Inhalt der gewünschten Dokumente erhalten, erfüllen Sie bitte die erforderlichen Formalitäten in der Bibliothek und unterzeichnen die entsprechenden Erklärungsformulare. Informationen zur Nutzungsbeschränkung sind in der Benutzungsordnung der Bibliothek zu finden. Vor dem Besuch empfehlen wir Ihnen, dass Sie sich mit dem Umfang und Aufbau unserer Archiv-, Bibliotheks- und audiovisuellen Bestände sowie mit der Besucherordnung und den Nutzungsbedingungen der Sammlung vertraut machen.
Alle Personen, die unsere Bestände nutzen möchten, laden wir in den Hauptsitz des Pilecki-Instituts, ul. Stawki 2 in Warschau ein. Die Bibliothek ist von Montag bis Freitag von 9.00 bis 15.00 Uhr geöffnet. Bitte melden sie sich vor Ihrem Besuch per E-Mail: czytelnia@instytutpileckiego.pl oder telefonisch unter der Nummer (+48) 22 182 24 75 an.
In der Berliner Zweigstelle des Pilecki-Instituts befindet sich die Bibliothek am Pariser Platz 4a. Sie ist von Dienstag bis Freitag von 10.30 bis 17.30 Uhr geöffnet. Ihr Besuch ist nach vorheriger Anmeldung möglich, per E-Mail an bibliothek@pileckiinstitut.de oder telefonisch unter der Nummer (+49) 30 275 78 955.
Bitte lesen Sie unsere Datenschutzerklärung. Mit der Nutzung der Website erklären Sie sich mit ihren Bedingungen einverstanden..