Jadwiga Tomaszek z d. Piotrowska (ur. 1928, Brzeżany) w czerwcu 1940 roku została wraz z rodziną wywieziona na Syberię. Wraz ze sformowaną armią gen. Andersa opuściła ZSRRi przez Iran trafiła do Indii, gdzie dzięki pomocy maharadży Digvijaysinhji stopniowo zapominała o koszmarze wojny. W 1943 roku przyjechała do Afryki. Po powrocie do Polski przez wiele lat pracowała w Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej. Po śmierci pierwszego męża wyszła ponownie za mąż za Jerzego Tomaszka, którego poznała w czasie wojny w Indiach.
00:00:10 Autoprezentacja boh. urodzonej w Brzeżanach w 1928 r. w rodzinie zawodowego wojskowego.
00:00:25 Przeprowadzka rodziny do Modlina. Ojciec po przejściu na emeryturę został plenipotentem w majątku hrabiego Smorczewskiego w Tarnogórze. W 1934 r. kupił majątek koło Krzemieńca.
00:01:55 W 1939 r. boh. była z mamą w Tarnogórze. Gdy wybuchła wojna, sztab sanitarny przejeżdżał przez majątek i mama załatwiła przejazd wojskowym transportem do Kowla, gdzie przebywał ojciec. Ostrzeliwanie uciekinierów przez niemieckie samoloty. Z powodu nalotów na Kowel rodzina zamieszkała na przedmieściach.
00:03:40 Wkroczenie Armii Czerwonej 17 września. Ojciec, dowódca garnizonu, został zmuszony do oddania miasta sowietom. Wyjazd grupy żołnierzy z miasta – nocne ostrzeliwanie kolumny przez Ukraińców. W drodze do Włodzimierza Wołyńskiego żołnierze wyrzucali broń, by nie oddać jej Rosjanom – rozbrojenie we Włodzimierzu, gdzie szeregowcom pozwolono odjechać, a oficerów z rodzinami zapakowano do pociągu i okradziono z zegarków. [+]
00:07:13 Rodzina po przyjeździe do Krzemieńca zatrzymała się u wuja – starania ojca o wyjazd do niemieckiej strefy. Podczas próby przejścia przez zieloną granicę ojciec został złapany przez Rosjan, którzy go wypuścili. Mama sprzedając rzeczy na targu dowiedziała się, że majątek rodziny w Stołpcach został zajęty – dostawy żywności od ludzi, którzy zamieszkali w majątku. Rodzina, ostrzeżona przez Żyda-milicjanta o możliwym aresztowaniu ojca, wyjechała do Lwowa, potem do Przemyśla – starania o wyjazd w lubelskie. [+]
00:10:40 Deportacja z Przemyśla na skutek pomyłki enkawudzisty, który pomylił piętra. Podróż towarowym wagonem – warunki higieniczne. Pierwszy kipiatok na stacji w Wołoczyskach. Ojciec uderzył Żyda wpychającego się do kolejki – rozmowa z kierownikiem transportu, który powiedział, że po przyjeździe na miejsce ojciec zostanie aresztowany. Zachowanie kierownika transportu przed przybyciem do Tomska. [+]
00:14:28 Po przyjeździe do Tomska zesłańcy zostali zaprowadzeni do baraków, gdzie dano im deski na zagospodarowanie się – ojciec postawił ścianę i zrobił drzwi. Mama powiesiła w pomieszczeniu obrazek Matki Boskiej – pytania młodego enkawudzisty o Matkę Boską. Rodzice pracowali w tartaku, dzieci zbierały drewno na brzegach Tomu, ale przeganiał je uzbrojony strażnik. Po wypadku ojca tylko mama pracowała – wysokie normy w tartaku, sposoby na dorabianie. Zimą ojciec został wysłany do tajgi, by zaplanować przyszłe zasiewy sowchozu – wyprawa na nartach. Podczas wizyty w bani mama poznała Polkę wywiezioną w latach 30., która czasem przynosiła mamie coś do jedzenia. [+]
00:19:37 Podczas choroby ojca mama pojechała po lekarza do Czeremosznik i dowiedziała się, że są tam polscy lekarze – dr Julian Zamenhof (bratanek Ludwika Zamenhofa) i jego żona Olga Nietupska, która wróciła z mamą i wyleczyła ojca z tyfusu. [+]
00:21:00 Ojciec dostał przepustkę i wybrał się do Tomska do biblioteki. Bibliotekarki pozwoliły mu korzystać z polskich książek leżących w piwnicy. Podczas jednej z wizyt ojciec usłyszał, że w tomskim więzieniu są polscy oficerowie. Po ogłoszeniu amnestii poszedł z gazetą, która zawierała informację o niej, do naczelnika więzienia, który zwolnił więźniów – polskich podchorążych. Wyjazd żołnierzy i rodzin, które wspólnie wykupiły wagon, do Buzułuku. W Nowosybirsku do wagonu przyszli Rosjanie, którzy zaprosili podróżnych na obiad. Podróż wagonem doczepianym do różnych składów, podkradanie jedzenia na stacjach kolejowych. [+]
00:24:20 Po przyjeździe do Buzułuku ojciec został zweryfikowany i skierowany do Kagany, potem Buchary, gdzie była delegatura rządu. W Bucharze ojciec zachorował na czerwonkę i zabrano go do szpitala. Mama przynosiła ojcu jedzenie i pewnego dnia spotkała na korytarzu chorego mężczyznę, który okazał się bratem Piłsudskiego [Kazimierz Piłsudski zmarł w Bucharze 19.12.1941]. W mieście był też drugi brat Jan Piłsudski, który po wojnie zamieszkał w Anglii. W Bucharze zmarł ojciec boh. [13.12.1941], a ona i mama zachorowały – pomoc małżeństwa Zamenhofów. Mama i boh. mieszkały u Uzbeka, a mama dorabiała wróżeniem. Po śmierci ojca Uzbek zorganizował deski, z których zbito trumnę dla ojca. Kazimierz Piłsudski został pochowany w polskim sztandarze, bo nie było desek na trumnę dla niego. W latach 50. koleżanka była w Bucharze, ale po polskim cmentarzu nie było śladu. [+]
00:28:23 Chora mama oddała boh. do polskiego sierocińca, w którym lekarzem był dr Jan Konarski, znajomy Zamenhofów. Na wiadomość o planowanym wyjeździe dzieci do Indii mama pojechała do Aszchabadu na spotkanie z hr. Tyszkiewiczem. Umożliwienie mamie dotarcia do Indii. [+]
00:30:09 Wyjazd w marcu 1942 do Meszhedu z transportem sierot, który zorganizowała Hanka Ordonówna. Droga lądowa do Indii, grupą opiekowali się konsul Tadeusz Lisiecki i dr Jan Konarski. Na granicy indyjskiej dzieci przesiadły się do pociągu, gotowanie posiłków przez kucharza. Przygoda z małpami na stacji kolejowej. Powitanie przez Anglików i Hindusów na dworcu w Delhi – gromadzenie jedzenie przez dzieci. [+]
00:32:58 Przyjazd do Bandry i rozlokowanie dzieci w trzech budynkach nad morzem, w szpitalu pracowała Wanda Ruszczyc, Hanka Ordonówna uczyła dzieci śpiewu. Kilka razy wystąpiła na koncertach w Bombaju, potem z powodu odnowionej gruźlicy wyjechała do Panchgani. [+]
00:35:05 Wyjazd sierocińca do Balachadi, gdzie jesienią przyjechała mama boh. Wigilia – podarki, które przyjechały na wielbłądach. Wspomnienie maharadży Jama Saheba Digvijayasinhaji. Urządzenie baraków w Balachadi, zajęcia dzieci – gra w piłkę. Podczas pobytu dzieci w Bombaju do portu zawinął SS „Kościuszko” i dzieci spędzały czas z marynarzami. Boh. od marynarza-Łotysza dostała zeszyt i pióro, by pisać pamiętnik. Wizyty maharadży w ośrodku dla polskich dzieci. Boh. pomagała kucharce podając dzieciom jedzenie – akcja antyszpinakowa. [+]
00:40:44 Razem z mamą boh. przyjechała mama Jurka Tomaszka (obecnie mąż boh.) – odwiedziny dzieci u matek. Mama miała kontakt z Zamenhofami, którzy przebywali w osiedlu Kondoa w Tanzanii, więc zdecydowano się na wyjazd do Afryki. Rejs do Mombasy, pobyt w obozie przejściowym – wyjazd do Kondoa. W osiedlu nie było szkoły, więc mama wyjechała do Tengeru, gdzie boh. przez rok chodziła do szkoły. Pobyt w obozie w Kidugali, kontakty z miejscową ludnością. Pani Tomaszkowa uczyła dzieci grać na fortepianie. Mama odnalazła brata, który mieszkał w Prudniku i zdecydowała się po wojnie na powrót do Polski – reakcja innych uchodźców.
00:46:10 Reakcja kolejarza na widok bagażu, z którym rodzina wróciła do kraju. Edukacja boh. – dyrektor szkoły kazał nauczycielom obniżać jej stopnie. Po dobrze zdanej maturze boh. chciała zdawać na SGGW, ale „porwana” przez kuzyna spóźniła się na egzamin. Podczas pobytu we Wrocławiu, gdzie w Wyższej Szkole Ekonomicznej można było jeszcze zdawać egzaminy, boh. z koleżanką przez tydzień nocowały na dworcu. Wynajęcie pokoju w mieszkaniu, w którym była melina. Po sfałszowaniu życiorysów boh. i koleżanka zamieszkały w akademiku – oblewanie wodą podpitych klientów lokalu, który mieścił się na dole. Awantura z ubekiem, który wdarł się do pokoju. [+]
00:55:48 Studenckie życie – zabawy w akademiku. Przechodzenie przez piwnice do sali, w której odbywały się płatne zabawy. Boh. miała koleżanki z biednych rodzin, które należały do ZMP.
00:59:45 Po studiach boh. dostała dwuletni nakaz pracy w PKO, potem pracowała w Spółdzielni Mieszkaniowej – pomoc w załatwianiu trudnych spraw. Historia pułkowników, którzy zamienili się żonami i dziećmi oraz ministra, który stał w kolejce. Spotkanie z kucharką Jaroszewiczów, którzy po jej przejściu na emeryturę kupili jej kawalerkę. Spotkanie po latach z kobietą, której boh. pomogła załatwić mieszkanie i spotkanie z dyrektorem w MSW. [+]
01:07:39 Boh. miała kontakt z kolegą z Indii Jurkiem Tomaszkiem, który często bywał w Warszawie. Na początku lat 50. mama i boh. wróciły do swojego przedwojennego mieszkania w Warszawie, mieszkało tam 14 osób, w łazience rezydował prosiak i kogut. Mama i boh. mieszkały przez 10 lat w kuchni. Stan mieszkania po wojnie, ostatnich lokatorów udało się wykwaterować w drugiej połowie lat 60. [+]
01:11:20 Mama pracowała w PKO przy placu Inwalidów, jej koleżanka z pracy zapisała boh. swoje mieszkanie. Refleksja na temat dobrych ludzi spotkanych w życiu. Po śmierci męża boh. wyszła za Jerzego Tomaszka – wyjazdy za granicę.
[koniec samodzielnej narracji, początek wywiadu - świadek odpowiada na pytania]
01:14:39 Ojciec był piłsudczykiem, ale boh. była zbyt mała, by pamiętać uroczystości związane ze śmiercią Marszałka. Nastroje przed wybuchem wojny – hasła propagandowe, które nie stały się rzeczywistością, nadzieje na szybki koniec wojny.
01:17:07 Deportacja w czerwcu 1940 r., warunki w podróży. Rodzina w chwili wywózki miała dwie walizki z rzeczami – chleb od właściciela mieszkania, w którym rodzina się zatrzymała – enkawudzista nie miał ich na liście, ale i tak rodzina została zabrana. Zachowanie ludzi w wagonie, refleksja na temat głodu. W tartaku były wyśrubowane normy i zesłańcy nie byli w stanie ich wykonać, mama sprzedawała rzeczy przywiezione z Polski. Kary za niestawienie się w pracy.
01:21:15 Zachowanie strażników podczas podróży. Zesłańcy nie wiedzieli, dokąd jadą, ciasnota w wagonie spowodowana rzeczami, które ludzie mieli ze sobą. Rodzina boh. została deportowana w połowie czerwca – jazda podczas upałów. W transporcie było wielu Żydów. Mąż przyjaciółki, Żyd, został deportowany, a jego rodzina przebywająca w Polsce została zamordowana.
01:26:26 Boh. wiele lat po wojnie oprowadzała po mieście Żyda, którego rodzina przed wojną miała sklep na Pradze – odwiedziny w sklepie. Wyjazd na cmentarz żydowski. Propozycja, by boh. zawiozła do Siedlec Żydów, którzy chcieli zobaczyć swój dom – ich obawy przed podróżą bez „obstawy”. Reakcja boh. na antysemickie zachowanie w tramwaju. [+]
01:32:33 Przyjaciółka boh. wyszła za Żyda i wyjechała do Izraela. W 1964 r. boh. pojechała ją odwiedzić – rozmowy z Żydami o Polakach. Spotkanie z weterynarzem, polskim Żydem, który przed wojną nie mógł studiować w Polsce z powodu limitu miejsc dla Żydów i wyjechał na studia do Francji. Polscy Żydzi spotykali się, by wspólnie rozmawiać i pisać po polsku. Kwiaty od znajomego, któremu boh. pomogła w Polsce. [+]
01:36:35 Ojciec kupił majątek koło Krzemieńca, wokół mieszkali Ukraińcy, którym ojciec pożyczał maszyny rolnicze. Podczas sowieckiej okupacji nikt nie zdradził, że ojciec jest pułkownikiem Wojska Polskiego. Teściowa kuzyna jako jedyna z rodziny przeżyła rzeź na Wołyniu. Ludzie, którzy zajęli majątek rodziny, przynosili mamie produkty żywnościowe. Współczesny wyjazd do Stołpców – boh. nie odnalazła śladów swojego domu.
01:40:20 Rodzina na zesłaniu mieszkała w Czeremosznikach (obecnie dzielnica Tomska). Zamieszkanie w pustych barakach, stanie w kolejkach po chleb – boh. pobiła chłopaka z grupy, która ją zaczepiała. Wizyty enkawudzistów w baraku, młodszy pytał o Matkę Boską, a starszy rozmawiał z ojcem o polityce. [+]
01:43:15 Trudności życia na zesłaniu: głód, zimno i wszy. Możliwość wyjazdu dzięki Andersowi.
01:44:44 Boh. czytała książki, które ojciec przynosił z biblioteki w Tomsku – wrażenia po lekturze Słowackiego. Codzienne zajęcia: stanie w kolejkach, sprzątanie. Mama zrobiła ogródek koło baraku. Wyjazd do sowchozu – tu rodzina mieszkała w domu z Polakami wywiezionymi w latach 30. – wspólne Boże Narodzenie. Wyjazdy do Tomska oddalonego o 20 km. Burze na Syberii. Zbieranie grzybów i jagód w tajdze.
01:48:45 Pan Plater, jeden z ocalonych przez ojca z tomskiego więzienia, przywiózł do Buchary żołd dla niego, ale ojciec tego dnia zmarł i mama nic nie dostała. Ciotka boh. spotkała w obozie w Teheranie dziewczynę, której Plater dał na przechowanie biżuterię – podejrzenie sprzeniewierzenia pieniędzy, w tym kwoty, która należała się ojcu. Jan Plater został potem aresztowany przez Rosjan.
01:52:59 Podczas pobytu w sowchozie ojciec pracował, a boh. z mamą chodziły do tajgi po grzyby i jagody. W Czeremosznikach, gdzie obydwoje rodzice pracowali, boh. zbierała nad rzeką drewno na opał. Boh. nie chodziła do rosyjskiej szkoły, ale rodzice uczyli ją w domu.
01:55:00 Przed wyjazdem rodziny złożyły się i wykupiły wagon, który doczepiano do różnych pociągów – dwutygodniowa podróż.
01:55:55 Wigilia obchodzona wspólnie z polską rodziną: dania na stole, śpiewanie kolęd.
01:57:03 Przywitanie dzieci w Delhi przez Anglików i Hindusów, zabawy na plaży. Wyjazd do Indii w 1985 i współcześnie – zmiany zachodzące w kraju. Boh. jako dziecko bywała w pałacu maharadży.
01:59:51 Mama boh. i pani Tomaszkowa wyjechały do Afryki z powodu księdza Franciszka Pluty. [prośba świadka o nieupublicznianie tej wypowiedzi]
02:01:50 W sierocińcu była hrabina z czwórką dzieci. Boh. chorowała na malarię i zabrano ją do szpitala, pojechała z nią hrabina znająca angielski – zaproszenie na kolację, konfuzja hrabiny, która zapomniała, które sztućce do czego służą. [+]
02:03:22 Wpływ doświadczeń zesłania na dzieci przebywające w Indiach. Sierociniec wyjechał ze Związku Radzieckiego w marcu 1942, przez miesiąc dzieci przebywały w Meszhedzie, potem pojechano do Indii. Rodzina wyjechała do Afryki wiosną 1943 r. – pobyt w Kondoa i Kudugali.
02:06:10 Złe traktowanie miejscowej ludności w Indiach i Afryce przez Anglików. Jedna z Polek w Kidugali miała wyjść za lekarza pochodzącego z Madagaskaru – traktowanie pary w hotelu. Podział w autobusach na część dla białych i czarnych. [+]
02:07:48 Różnice między organizacją życia w Afryce, gdzie przebywały rodziny i w Indiach, gdzie były sieroty. Życie kulturalne w Afryce. W Indiach istniał zespół taneczny, w którym pani Tomaszkowa akompaniowała na fortepianie. W Afryce pani Tomaszkowa dostała fortepian i dawała lekcje gry na instrumencie.
02:09:38 Wspomnienie postaci maharadży. Po przyjeździe dzieci do Aszchabadu spalono wszystkie rzeczy i wydano dzieciom nowe ubrania – wszechobecna wszawica.
02:11:20 W Kidugali był ewangelicki kościół, uczestnictwo w mszach. Patriotyzm uchodźców, podtrzymywanie przez nich tradycji. Boh. należała do harcerstwa w Indiach i Afryce. Powody przywiezienia Polaków do Afryki i Indii, działalność sierocińca w Valivade.
02:14:28 Koniec wojny – rozczarowanie uchodźców, którzy wraz z utratą ziem na wschodzie stracili swoje domy. Większość Polaków z Afryki nie wróciła do kraju.
02:15:15 Boh. poznała w Indiach przyszłego męża. Zamenhofowie zaprosili mamę i panią Tomaszkową do Afryki pisząc, że są rodziną. Wspólne mieszkanie w Afryce z panią Tomaszkową i Jurkiem.
02:17:05 Przedstawienie pary boh.: Jadwigi i Jerzego Tomaszków. Spotkanie w Indiach, gdy do sierocińca przyjechały ich matki – początki znajomości. Spotkania po powrocie do Polski. Wspólne doświadczenia podwalinami udanego związku.
mehr...
weniger
Bibliothek des Pilecki-Instituts in Warschau
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Mo. - Fr. 9:00 - 15:00 Uhr
(+48) 22 182 24 75
Bibliothek des Pilecki-Instituts in Berlin
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
Diese Seite verwendet Cookies. Mehr Informationen
Das Archiv des Pilecki-Instituts sammelt digitalisierte Dokumente über die Schicksale polnischer Bürger*innen, die im 20. Jahrhundert unter zwei totalitären Regimes – dem deutschen und sowjetischen – gelitten haben. Es ist uns gelungen, Digitalisate von Originaldokumenten aus den Archivbeständen vieler polnischer und ausländischer Einrichtungen (u. a. des Bundesarchivs, der United Nations Archives, der britischen National Archives, der polnischen Staatsarchive) zu akquirieren. Wir bauen auf diese Art und Weise ein Wissenszentrum und gleichzeitig ein Zentrum zur komplexen Erforschung des Zweiten Weltkrieges und der doppelten Besatzung in Polen auf. Wir richten uns an Wissenschaftler*innen, Journalist*innen, Kulturschaffende, Familien der Opfer und Zeugen von Gräueltaten sowie an alle an Geschichte interessierte Personen.
Das Internetportal archiwum.instytutpileckiego.pl präsentiert unseren Bestandskatalog in vollem Umfang. Sie können darin eine Volltextsuche durchführen. Sie finden ebenfalls vollständige Beschreibungen der Objekte. Die Inhalte der einzelnen Dokumente können Sie jedoch nur in den Lesesälen der Bibliothek des Pilecki-Instituts in Warschau und Berlin einsehen. Sollten Sie Fragen zu unseren Archivbeständen und dem Internetkatalog haben, helfen Ihnen gerne unsere Mitarbeiter*innen weiter. Wenden Sie sich auch an sie, wenn Sie Archivgut mit beschränktem Zugang einsehen möchten.
Teilweise ist die Nutzung unserer Bestände, z. B. der Dokumente aus dem Bundesarchiv oder aus der Stiftung Zentrum KARTA, nur beschränkt möglich – dies hängt mit den Verträgen zwischen unserem Institut und der jeweiligen Institution zusammen. Bevor Sie vor Ort Zugang zum Inhalt der gewünschten Dokumente erhalten, erfüllen Sie bitte die erforderlichen Formalitäten in der Bibliothek und unterzeichnen die entsprechenden Erklärungsformulare. Informationen zur Nutzungsbeschränkung sind in der Benutzungsordnung der Bibliothek zu finden. Vor dem Besuch empfehlen wir Ihnen, dass Sie sich mit dem Umfang und Aufbau unserer Archiv-, Bibliotheks- und audiovisuellen Bestände sowie mit der Besucherordnung und den Nutzungsbedingungen der Sammlung vertraut machen.
Alle Personen, die unsere Bestände nutzen möchten, laden wir in den Hauptsitz des Pilecki-Instituts, ul. Stawki 2 in Warschau ein. Die Bibliothek ist von Montag bis Freitag von 9.00 bis 15.00 Uhr geöffnet. Bitte melden sie sich vor Ihrem Besuch per E-Mail: czytelnia@instytutpileckiego.pl oder telefonisch unter der Nummer (+48) 22 182 24 75 an.
In der Berliner Zweigstelle des Pilecki-Instituts befindet sich die Bibliothek am Pariser Platz 4a. Sie ist von Dienstag bis Freitag von 10.30 bis 17.30 Uhr geöffnet. Ihr Besuch ist nach vorheriger Anmeldung möglich, per E-Mail an bibliothek@pileckiinstitut.de oder telefonisch unter der Nummer (+49) 30 275 78 955.
Bitte lesen Sie unsere Datenschutzerklärung. Mit der Nutzung der Website erklären Sie sich mit ihren Bedingungen einverstanden..