Antoni Lenkiewicz (ur. 1934, Ostrołęka) wspomina swoje losy od momentu nadejścia frontu wschodniego latem 1944 r. i „wyzwolenia” ziemi ostrołęckiej – wyjazd całej rodziny na Warmię do Pasłęka i Morąga, naukę w gimnazjum, zaangażowanie w harcerstwo, a po 1949 roku działalność konspiracyjnego Związku Skautów Polski Walczącej. Pan Antoni opowiada o aresztowaniu 16 października 1952, przesłuchania, torturach i pobycie w aresztach śledczych w Pasłęku i Olsztynie. 20 lipca 1953 wyrokiem Wojskowego Sądu Rejonowego w Olsztynie został skazany na 12 lat pozbawienia wolności, złagodzone do lat 6. Karę odbywał w zakładach karnych w Barczewie i Iławie, w obozie pracy w Rudzie Śląskiej (praca w kopalni), a także w zakładach karnych w Sosnowcu-Radosze, Rawiczu i Jaworznie. 5 maja 1956 został zwolniony na mocy amnestii. Zamieszkał we Wrocławiu, gdzie zdał maturę i rozpoczął studia na wydziale prawa Uniwersytetu Wrocławskiego. Pod koniec 1956 roku ponownie zaangażował się w harcerstwo, został drużynowym Akademickiej Drużyny Harcerskiej. W latach 1959-1961 prowadził wraz z instruktorami harcerskimi i kuratorami sądowymi eksperyment resocjalizacyjny, który polegał na połączeniu harcerskiej pracy wychowawczej z pracą zarobkową w ramach powołanej Studencko-Harcerskiej Spółdzielni Pracy EWEX we Wrocławiu. Inicjatywa wychowawczo-produkcyjna miała dobre wyniki, życzliwie opisywała ją prasa („Prawo i Życie”), wieść o niej dotarła na Zachód. Bohater twierdzi, że zainteresowali się nią Amerykanie, ale także uważniej przyjrzały się władze polskie. Z powodu swojej przeszłości (wyrok i kara więzienia w czasach stalinowskich) w wyniku nieścisłości dostrzeżonych w księgowości spółdzielni (chodziło o rozliczenie biletów kupowanych w celu odbycia delegacji) pan Antoni został ponownie aresztowany i 21 października 1961 skazany przez Sąd Wojewódzki we Wrocławiu na karę 2,5 roku pozbawienia wolności. Odbył ją w Zakładzie Karnym we Wrocławiu, Wołowie i w Ośrodku Pracy Więźniów w Jaroszowie, skąd w czerwcu 1963 został zwolniony warunkowo. W 1964 roku ukończył studia prawnicze, a potem historyczne, obronił doktorat na Uniwersytecie Warszawskim. Mieszka we Wrocławiu.
more...
less
00:00:06 Autoprezentacja boh. urodzonego w Ostrołęce, przedstawienie rodziców.
00:00:20 Położenie miasta nad Narwią i rys historyczny.
00:01:18 Jesień 1944 – pobyt we wsi Korczaki, którą Niemcy chcieli podpalić – w tym czasie ojciec przebywał w schowku pod stodołą. Ucieczka ojca do lasu. Wjazd do wsi radzieckiego zwiadu – postawa Rosjan wobec Polaków. Docierające wiadomości o odmowie pomocy walczącym w Warszawie powstańcom. Powrót do Ostrołęki w styczniu 1945 r.
00:06:06 Ostrołęka po przejściu frontu, zniszczenia miasta. Przedwojenne mieszkanie rodziny było zajęte przez Rosjan. Aresztowania wśród akowców. Zdobywanie żywności – handel wymienny z okolicznymi chłopami. Po otwarciu szkoły boh. poszedł do trzeciej klasy i wstąpił do organizowanej w szkole drużyny harcerskiej im. „Bema”.
00:10:38 Decyzja o wyjeździe na Ziemie Odzyskane – ojciec postanowił osiedlić się w Pasłęku, rodzina zamieszkała w domu zbudowanym przez Holendrów. Działalność w pasłęckim harcerstwie – postawy rówieśników repatriowanych z Kresów.
00:14:16 Nadzieje na pomoc Andersa i Amerykanów. Na Ziemiach Odzyskanych osiedlali się partyzanci różnych formacji, którzy nie chcieli się ujawnić. Nadzieje na wygranie wyborów – odpowiedź rządu: referendum 3 x TAK. Manipulacje wyborcze i szykany, aresztowania „niepewnego elementu”, w tym ojca boh. Analiza sytuacji politycznej w 1945 r., powrót Stanisława Mikołajczyka.
00:21:40 Działalność boh. i brata Tadeusza w harcerstwie – rejestracja 37 Warmińsko-Mazurskiej Drużyny Harcerzy w olsztyńskiej komendzie chorągwi. Stopniowy napływ nowych członków do drużyny, także młodzieży przesiedlonej z Kresów.
00:22:43 Gospodarowanie przesiedleńców z Kresów na Ziemiach Odzyskanych. Pierwsze żniwa po wyzwoleniu. Działalność Urzędu Bezpieczeństwa – aresztowania. Tolerowanie przez władze harcerstwa i przysięgi, w której było odwołanie do Boga. Działanie harcerstwa według przedwojennych zasad – obozy, wycieczki, zakładanie drużyn w regionie. Księża autochtoni, pasłęckie kościoły – nauka religii. Stopniowe ograniczenia nakładane na harcerstwo – limit wieku.
00:30:25 Likwidacja ZHP w 1949 r. Represje wobec członków organizacji. Boh. w 1948 r. został usunięty ze szkoły za wypowiedzi o ZSRR i działalność w kościele, przeniósł się do szkoły w Morągu. Potem uczył się w szkole wieczorowej dla pracujących – praca gońca na poczcie. [+]
00:33:30 Działalność w harcerstwie – wyjazdy do Olsztyna, nawiązanie kontaktów w komendzie chorągwi. Powstanie Harcerskiej Organizacji Podziemnej „Iskra”, w której działał m.in. Jerzy Andrzejewski – aresztowania i pokazowy proces. Zachowanie aresztowanych harcerzy. [+]
00:36:11 Walka z sowiecka propagandą, kłamstwa w szkolnych podręcznikach, wycofanie z bibliotek książek historycznych, które nie podawały oficjalnych wersji wydarzeń.
00:38:33 Utworzenie Związku Skautów Polski Walczącej, gdzie boh. był zastępcą komendanta. Działalność konspiracyjna od 1949 r., aresztowanie boh. w październiku 1952 r. Wielomiesięczne śledztwo. Reakcja młodzieży – powstawanie tajnych organizacji, czasem w wyniku ubeckich prowokacji. Aresztowanie 34 członków Związku Skautów, w tym druha Edwarda Strzeleckiego, który należał też do „Służby Polsce” – zadania członków SP, czyszczenie cegieł na odbudowę Warszawy, współzawodnictwo pracy. Gospodarka w latach powojennych, jej załamanie po 1947 r.
00:43:25 Działalność Związku Skautów Polski Walczącej, wyjazdy na akcje do Elbląga, Olsztyna – malowanie znaku Polski walczącej na murach. Uroczystości z okazji rocznicy urodzin Stalina – „udoskonalenie” transparentu przygotowanego przez władze, odsłonięcie drugiego transparentu. [+]
00:46:33 Słuchanie Radia Madryt. Aresztowanie 16.10.1952, boh. został skazany na 12 lat więzienia, wypuszczono go w 1956 r. Wytyczne działalności Związku Skautów PW – walka światopoglądowa.
00:49:06 Aresztowanie boh. i sześciu innych osób, długotrwałe śledztwo. Pobyt w ciężkim więzieniu w Barczewie, w więzieniach w Iławie, Sosnowcu i Jaworznie – indoktrynacja młodzieży. Kary za nie składanie donosów. Więzienni kapusie.
00:53:05 Boh. przywieziono do Jaworzna jesienią 1953 r. – porównanie z poprzednimi więzieniami. Po pobycie w karcerze jednego z więzień boh. zachorował. Adwokaci namówili mamę na napisanie prośby o zwolnienie do Bieruta – przejazd z Jaworzna do Barczewa na badania, pobyt w sali z gruźlikami. Doktor Psarski z Ostrołęki zaszczepił przed wojną boh. przeciw gruźlicy i dzięki temu ten w więzieniu nie zachorował. [+]
01:00:06 Przenoszenie boh. do różnych więzień. Znajomości zawarte w więzieniach – wsparcie w późniejszym życiu. Boh. wypuszczono w maju 1955 r. (lub 1956), po zdanej eksternistycznie maturze ubiegał się o przyjęcie na studia. Przyjęcie na uczelnię we Wrocławiu i skreślenie z listy motywowane pobytem w więzieniu (boh. niedługo po zwolnieniu uzyskał rehabilitację). Studia na wydział prawa. [+]
01:04:17 Drugi fakultet – studia na wydziale historyczno-filozoficznym. Powody napisania książki o Koperniku. „Pomiary” sławy – praca magisterska o Koperniku w encyklopediach świata. Proces badawczy – pisma do bibliotek i ambasad kilkudziesięciu krajów. Reakcja władz na podejrzane kontakty boh. [+]
01:09:09 Konspiracyjne harcerstwo w Pasłęku, potajemne spotkania. Na sprawie harcerzy zeznawały w charakterze świadków dwie dziewczyny. Sprawa odbywała się przy drzwiach zamkniętych – postawa boh., który po odczytaniu wyroku trafił do karceru i został w nim na pewien czas „zapomniany”. [+]
01:13:18 Pobyt w areszcie bez nakazu prokuratorskiego, kara pozbawienia łóżka – spanie na betonie. Zamknięcie w pojedynczej celi – boh. deklamował poezję, także po rosyjsku – złagodzenie rygorów przez klawisza. [+]
01:18:29 Boh. został skierowany do pracy w kopalni Walenty-Wawel w Rudzie Śląskiej. Charakter pracy – wyrywanie starych stempli, zabieranie wózków i szyn z nieczynnych szybów. Zawał w kopalni, szukanie winnych, restrykcje po wyciągnięciu boh. i pozostałych górników z kopalni. Pobyt w więzieniu w Rawiczu, obostrzenia, brak paczek z domu. [+]
01:22:11 Losy współwięźniów ze wspólnej celi, ponowne uwięzienia po prowokacjach władzy. Więźniowie w Barczewie – boh. siedział w celi z wykształconymi ludźmi, zajmującymi przed aresztowaniem wysokie stanowiska we władzach, wojsku.
01:27:07 Boh. zdał maturę eksternistycznie po wyjściu z więzienia i uzyskał na egzaminie same piątki, co obligowało uczelnie do przyjęcie go w poczet studentów. Rozprawa sądowa przed przyjęciem na studia. Po rozpoczęciu studiów na wrocławskim wydziale prawa boh. zaczął działać w reaktywowanym harcerstwie, gdzie w dalszym ciągu obowiązywał limit wieku. Wrocławski eksperyment wychowawczy – system nadzoru nad młodocianymi przestępcami – propozycja, by instruktorzy harcerscy zostali kuratorami. Drużyny harcerskie złożone z nieletnich przestępców i trudnej młodzieży – wyróżnienie na kongresie UNESCO. Sukces boh., nagrody – trzymiesięczne stypendium w USA. Założenie Studencko-Harcerskiej Spółdzielni Pracy EWEKS. [+]
01:36:00 Droga zawodowa – boh. napisał książkę o Piłsudskim, która była czytana przez rozgłośnię Wolna Europa. Aresztowanie boh. w 1961 r. z powodu pracy w spółdzielni studenckiej – zarzuty wyłudzenia środków, wyrok. Konieczność wyjazdów do Warszawy z powodu obrony doktoratów. [+]
01:42:23 Warunki podczas odbywania kary w początku lat 60. Rozpad małżeństwa z powodu uwięzienia boh.
01:44:13 Dokończenie studiów po wyjściu z więzienia w 1963. Trudności w znalezieniu pracy. Boh. pisał artykuły do pism drugiego obiegu i dostawał honoraria. Po wyjściu z więzienia boh. zgłosił się na uczelnię, by dokończyć studia, zdobycie uprawnień radcowskich. Występowanie z wykładami w ramach Towarzystwa Wiedzy Powszechnej.
01:50:28 Działalność w Kole Instruktorów im. Mieczysław Bema, masoneria i kościół katolicki. Różnice między słowem „naród” i „społeczeństwo”. Wykłady prowadzone przez boh.
01:56:37 Opinia boh. na temat wydarzeń Marca 1968. Zdanie na temat Adama Michnika, Jacka Kuronia, Karola Modzelewskiego. Kwestia ateizmu i niepatriotycznej opozycji. Boh. w swoich wykładach gloryfikował II Rzeczpospolitą przeciwstawiając się nurtom, które zarzucały niechlubne rzeczy sanacji.
02:01:36 Boh. jeździł na wykłady do Czechosłowacji. Opinia na temat wydarzeń w Czechosłowacji w 1968 r., opinia na temat Stanów Zjednoczonych – masoneria w USA działająca przeciwko Polsce.
02:04:51 Grudzień 1970 – ocena wydarzeń przez pryzmat katolicyzmu.
02:05:55 Działalność boh. w Solidarności, pomoc dla robotników zwalnianych z pracy, kwestie finansowe.
02:07:50 Boh. inicjował umieszczanie w kościołach tablic ku pamięci Józefa Piłsudskiego, forsowanie nazwy „przełom majowy” w miejsce „przewrotu majowego”, kult Marszałka. Ekumenizm boh. – pisma Kopernika a Pismo Święte.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.