Antoni Lenkiewicz (ur. 1934, Ostrołęka) opowiada o korzeniach swojej rodziny ze strony ojca Lenkiewicza i matki z domu Dąbrowskiej. Wspomina przedwojenne dzieciństwo w Ostrołęce i fascynację opowieściami weteranów walk o niepodległą II RP (ojciec pana Antoniego był dyrektorem ośrodka opiekuńczego dla weteranów, inwalidów i starców). Dłuższy wywód poświęca odzyskaniu niepodległości przez Polskę w 1918 r. Dalsza część rozmowy dotyczy losów jego i rodziny w czasie okupacji sowieckiej i niemieckiej. Poruszone zostały zagadnienia podziemia polskiego, polityki sowieckiej administracji i NKWD wobec Polaków, losów ludności żydowskiej w czasie obu okupacji, reakcji na wieści o zbrodni katyńskiej i powstaniu warszawskim, a także wkroczenia Armii Czerwonej i „wyzwolenia” Ostrołęki. W poruszonych zagadnieniach historia dotyczy na ogół ojca pana Antoniego – Zygmunta Lenkiewicza, członka Armii Krajowej
w mniejszym stopniu matki Janiny bądź własnych przeżyć. Pan Antoni opowiada następnie o pierwszych latach powojennych. W 1945 roku wyjechał z ojcem do Pasłęka i Morąga na Ziemie „Odzyskane”. Tam zaangażował się ze starszym bratem Tadeuszem w ZHP, a w 1949 po opanowaniu ZHP przez komunistów założył niezależną organizację harcerską pod nazwą Związek Skautów Polski Walczącej. Jej działalność polegała na wierności ideałom przedwojennego ZHP i skautingu Baden-Powella, pracy samokształceniowej i prowadzeniu akcji ulotkowych i malowania napisów na murach. 16 października 1952 pan Antoni został aresztowany z grupą kolegów z organizacji.
more...
less
00:00:07 Wspomnienie rodzinnej Ostrołęki, gdzie przed wojną mieszkali w przewadze zwolennicy Marszałka Piłsudskiego. Działalność doktora Józefa Psarskiego, który opiekował się rodziną boh.
00:01:05 Boh. urodził się w 1934 r. w Ostrołęce. Rodzina mieszkała w Domu Inwalidów Wojennych, gdzie pracował ojciec boh.
00:01:39 Działalność placówki – opieka nad weteranami powstania styczniowego, przyznawanie odznaczeń. Spotkania boh. z weteranami, wychowanie w duchu patriotycznym.
00:04:40 Historia rodziny – przodek boh. przyjechał do Ostrołęki z Lidy w XVIII w. Rodzice boh. pochodzili z wielodzietnych rodzin, w których podtrzymywano tradycje patriotyczne.
00:06:29 Atmosfera przed wojną, świadomość niebezpieczeństwa grożącego ze strony Związku Radzieckiego. Obecność komunistów w Ostrołęce. Ojciec boh. brał udział w walce z bolszewikami w 1920 r. Udział przodków w powstaniach narodowych. Jednostki wojskowe w okolicach miasta – uroczystości, defilady. Przywołanie słów Józefa Piłsudskiego.
00:11:06 W latach 80. boh., piłsudczyk, należał do KPN, Solidarności i Solidarności Walczącej – selekcja podczas przyjmowania nowych członków. Seria wykładów – aresztowanie boh. w Krakowie. Działalność opozycyjna.
00:14:26 Wspomnienia przedwojennego dzieciństwa, zabawy na drodze koło domu – zdarzenie z konnym wozem.
00:16:48 Atmosfera w sierpniu 1939 – ukrywanie dokumentów. Ewakuacja dwoma wozami na wschód po wybuchu wojny, ataki niemieckich samolotów. Przejazd niemieckiego oddziału zmotoryzowanego.
00:22:08 Spotkanie z Armią Czerwoną – żołnierz sowiecki zrzucił boh. z wozu, zabranie koni. Powrót do Ostrołęki okupowanej przez Niemców.
00:25:09 Ostrołękę zajęli Niemcy, a odległą o kilkanaście kilometrów Łomżę – Rosjanie. Ucieczki od Rosjan przez zieloną granicę w okolicach Ostrołęki. Zachowanie Niemców na początku okupacji, kuchnia polowa, która wydawała jedzenie Polakom – reakcja mamy, gdy boh. poprosił ją o garnuszek na zupę. Pojawienie się folksdojczów. [+]
00:28:31 Rodzina przez rok tułała się po okolicznych wioskach, zatrzymując się u krewnych i znajomych w Korczakach i Stepnej. Spotkania z Kurpiami – refleksje boh.
00:30:23 Wywózki na roboty, folksdojcze wśród znajomych rodziców. Działalność konspiracyjna Polaków, przechodzenie przez zielona granicę. Opinia boh. na temat sformułowania, że Polska była „pierwszą ofiarą” hitlerowskiej agresji. Sytuacja polityczna w 1939 r. – gwarancje Anglii i Francji – ocena wypowiedzenia wojny 3 września. Ocena decyzji polskiego rządu i Naczelnego Wodza podczas kampanii wrześniowej, ocena kapitulacji Warszawy i kapitulacji Polski. Radość z napaści Niemiec na Związek Radziecki.
[koniec samodzielnej narracji, początek wywiadu - świadek odpowiada na pytania]
00:38:00 Po powrocie do Ostrołęki okazało się, że dom, w którym mieszkała rodzina został zajęty przez Niemców – okupacyjna tułaczka. Ojciec, przed wojną urzędnik, działał w konspiracji, był w Armii Krajowej. Mama i jej siostry szyły i z tego rodzina się utrzymywała – sprzedaż ubrań Kurpiom. Postawa Kurpiów wobec Niemców. Dbałość okupanta o rolnictwo – nawozy sztuczne, maszyny rolnicze. Dostawy obowiązkowe. Nielegalny ubój – ojciec zajmował się handlem i woził żywność do Warszawy. Kara śmierci na nielegalny ubój. Zagrożenia podczas okupacji: rekwizycje, łapanki. [+]
00:45:28 Pędzenie bimbru. Ryzykowane wyjazdy na handel do Warszawy. Wysyłanie ludzi na roboty do Niemiec. Fałszowanie dokumentów przez Polaków. Wysiedlenia Żydów. Nasilanie niemieckich represji.
00:47:15 Działalność Hitlerjugend – reakcja polskiej młodzieży, bójki. Boh. pobił starszego od siebie syna niemieckiego oficera. Kontakty polskich i niemieckich dzieci.
00:51:00 W początkach okupacji w budynku więzienia stacjonowali niemieccy żołnierze. Radość Polaków z powodu napaści Niemiec na Związek Radziecki, wyjazd żołnierzy na front wschodni – ich reakcje.
00:52:59 Boh. ciekawiły rozmowy dorosłych. Opinia na temat działalności Armii Krajowej w regionie. Niemiecki terror, egzekucje. Nastroje wśród Polaków, nadzieje na wygranie wojny. Wiadomości radiowe z europejskich frontów – waleczność Polaków we Francji. Wypowiedzenie wojny przez Stany Zjednoczone. Wiadomości o komunistach, zabijanie ich przez akowców. Zachowanie Niemców w początkach okupacji.
00:59:26 Początek okupacji – afisze propagandowe. Komunikaty przez megafon na rynku w Ostrołęce – sukcesy armii niemieckiej. Zaostrzenie stosunku do Polaków w 1943 r.
01:00:48 W 1939 r. podczas ewakuacji zginął Jurek, kuzyn boh., który został pochowany w lesie. Reakcja mamy na wiadomość o śmierci krewnego.
01:03:18 Traktowanie osób, które dobrowolnie zgłaszały się na wyjazd na roboty do Niemiec. Wyjazdy do pracy na terenie Prus. Respekt dla ogłoszeń rządu londyńskiego i Polskiego Państwa Podziemnego – zakaz pracy dobrowolnej. Wykonywane wyroki, kary chłosty.
01:06:30 Informacje z radia o sytuacji na frontach. W domu boh. nie było radia, ale przekazywano sobie wiadomości. Kolportaż prasy podziemnej przywożonej z Warszawy i wydawanej na miejscu. Wieczorne spotkania Polaków.
01:09:20 Wysiedlenie Żydów do getta. Rodzina mieszkała przy ul. Goworowskiej i boh. widział kolumny Żydów idących do pracy. Ukrywanie Żydów przez Polaków, przeprowadzanie ich przez zieloną granicę do ZSRR. Namawianie Żydów do ucieczek za granicę.
01:12:51 W 1952 r. boh. siedział w więzieniu za działalność w organizacji Związek Skautów Polski Walczącej i spotykał więźniów, którzy siedzieli też za czasów niemieckiej okupacji, którzy mówili, że za Niemców warunki w więzieniach były lepsze. 01:13:44 Wiadomości o głodzie na Ukrainie – porównanie z niemieckim zorganizowaniem podczas okupacji. Zaopatrywanie Warszawy w żywność, sprzedaż mięsa za złoto.
01:17:14 Wywiezienie Żydów z Ostrołęki do innych miast.
01:18:06 Różnice w ratowaniu żydowskich kobiet i mężczyzn (kwestia obrzezania). Obydwie siostry ojca, Krystyna i Zofia, pomagały Żydom i trafiły za to do obozu. Powojenne losy Krystyny, która wyszła za Szweda. Załatwianie dokumentów dla ukrywających się Żydów, metryki z kościoła. Ukrywanie żydowskich dzieci.
01:24:53 Działalność Szarych Szeregów, tajne drużyny harcerskie podczas okupacji. Boh. wstąpił do harcerstwa jako dziesięciolatek. Działalność harcerstwa przed wojną, sytuacja po wyzwoleniu – odrodzenie się związku w przedwojennej postaci. Likwidacja ZHP w 1949 r., aresztowania harcerskich działaczy. Zarządzenia władz – obniżenie wieku harcerzy, zakaz działalności w szkołach średnich. Stosowanie wobec aresztowanych harcerzy zasad wojskowego kodeksu karnego – kary dożywocia dla nastolatków.
01:32:53 Boh. zapisał się do harcerstwa w 1944 r. Rok później rodzina przeprowadziła się na Ziemie Odzyskane do Pasłęka, gdzie boh. był drużynowym, potem komendantem harcerstwa. Działalność w Związku Skautów Polski Walczącej – aresztowanie i skazanie boh. na 12 lat więzienia. [+]
01:34:38 Działalność druha Szymańskiego w Ostrołęce. Ogólnoświatowe zjazdy harcerskie przed wojną, harcerskie piosenki. Skauting przed I wojną światową. Boh. pisze obecnie książkę o harcerskiej konspiracji.
01:37:36 Nasilanie niemieckiego terroru od 1943 r., nadzieje na szybką przegraną Niemców. Ojciec był urzędnikiem w strukturach Polskiego Państwa Podziemnego. Podczas okupacji boh. nie chodził do szkoły, nauka młodzieży na tajnych kompletach. W 1944 r. boh. zdał egzamin do trzeciej klasy, po przyjeździe do Pasłęka był uczniem klasy czwartej.
01:42:20 Wiadomości o sowieckich represjach, deportacjach. Nastawienie rodziny boh. do sowietów. Niemieckie obietnice utworzenia szkół dla Polaków, wiadomość o zbrodni w Katyniu. Niemcy zorganizowali wyjazd polskiej delegacji do Katynia i pojechał tam dr Józef Psarski z Ostrołęki. Wiadomości o polskim rządzie popieranym przez Związek Radziecki, świadomość zagrożenia ze strony Rosji. Nadzieje pokładane w Armii Andersa. Reakcja rodziny na śmierć Sikorskiego.
01:50:10 Zatrzymanie frontu na linii Narwi i Bugu. Pojawienie się zwiadu Armii Czerwonej w Korczakach w sierpniu 1944 r. – wjazd żołnierzy na motocyklach, rozmowa z mieszkańcami wsi. Kłótnia czerwonoarmistów z ojcem. [+]
01:53:44 Aresztowania, działalność NKWD i UB. Opinia o stosunkach polsko-rosyjskich, polsko-ukraińskich i współczesnej polityce zagranicznej.
01:56:27 Ojciec został aresztowany po wyzwoleniu, ale zwolniono go po amnestii. Opinia na temat terroru komunistycznego, porównanie go z terrorem niemieckim. Opór wobec władzy, aż do czasów Solidarności – jego ocena. W okolicach Ostrołęki do 1947 r. działały oddziały podziemia antykomunistycznego. Wyzwalanie więzień przez partyzantów, zabijanie komunistów. Opinia na temat działalności „Ognia” (Józefa Kurasia), wspomnienie jego walki. Opór młodzieży wobec komunistycznej władzy.
02:02:51 Ojciec ujawnił się i został aresztowany, przez siedem miesiący przebywał w więzieniach w Pasłęku i Olsztynie. Próby nakłonienia go do współpracy. Powojenne aresztowania byłych akowców. Postawa boh. wobec władzy – malowanie symbolu Polski Walczącej.
02:05:46 Powody przeprowadzki do Pasłęka – chęć ukrycia przeszłości. Dywagacje na temat światowej sytuacji politycznej w latach powojennych.
02:07:55 Zachęcanie przez władze do osadnictwa na Ziemiach Odzyskanych. Opinia na temat PRL-u – rola kościoła katolickiego, rozważania na temat współczesnej polityki.
02:10:26 Ojciec z boh. wyjechali do Pasłęka, a mama z trójką dzieci została w Ostrołęce. Znalezienie pracy przez ojca. Pierwsze wrażenia – opustoszałe miasto, boh. chodził z pistoletem zatkniętym za pasek. Niemcy i autochtoni pozostali w mieście. Powstanie szkoły – boh. poszedł do czwartej klasy i zorganizował pierwszy zastęp harcerzy w mieście. Działalność w harcerstwie – aresztowanie w 1952 r. 02:17:53 Nadzieje na ułożenie życia w nowej rzeczywistości. Działalność PSL-u, nadzieje pokładane w Mikołajczyku i wyborach.
02:19:10 Przyjazd w lipcu 1945 do Pasłęka, napływ ludności niemieckiej z rejonu Królewca, stosunki z Polakami. Rozmowy boh. z Niemcami, wzajemna współpraca.
02:23:23 Mama z rodzeństwem przyjechała jesienią 1945 r. Rodzina boh. mieszkała przez jakiś czas z niemiecką rodziną. Postawa Niemców wobec Polaków. Podczas okupacji boh. pobił starszego od siebie niemieckiego chłopca – relacje z rówieśnikami-Niemcami w Pasłęku.
02:27:21 Zachowanie szabrowników – okradanie Niemców. Jedną z dzielnic miasta zamieszkiwali żołnierze radzieccy – niszczenie mieszkań. Antykomuniści w szeregach Armii Czerwonej. Porozumienie między polskimi osadnikami a niemiecką ludnością Pasłęka.
02:31:12 Boh. słyszał o gwałtach na Niemkach popełnianych przez żołnierzy Armii Czerwonej. Kary za bicie i okradanie Niemców.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.