Starczuk Stanisław

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/0755

2 kwietnia 2019, Tomaszów Lubelski

2:02

Stanisław Starczuk (ur. 1928, Pławanice) wychował się we wsi Pławanice k/Chełma. Jego ojciec (były żołnierz Legionów) prowadził we wsi sklep monopolowy. Po wybuchu wojny rodzina w obawie przed represjami ze strony ukraińskiej przedostała się na wschód przez Bug i zamieszkała w osadzie w okolicach Równego. W lutym 1940 r. ojciec pana Stanisława został aresztowany. Kilka miesięcy później reszta rodziny wyruszyła z zamiarem przedostania się do Pławanic. Zostali zatrzymani i deportowani do Nowosybirska, a następnie w okolice Swierdłowska. Matka pracowała w kopalni rudy żelaza (pirytu) w pobliskiej Degtiarce. W 1945 r. zostali przewiezieni do sowchozu w obwodzie chersońskim w Ukrainie. Rok później przyjechali do Polski, powrócili do Pławanic. Pan Stanisław ukończył szkołę powszechną oraz weterynaryjny kurs sanitarny. Kolejne trzy lata spędził w ramach nakazu pracy w PGR w Machnowie Nowym. Skończył dwuletnie technikum weterynaryjne we Wrześni. Jako technik weterynarz przepracował 40 lat. W latach 90. pan Stanisław poznał losy ojca, znajdując jego nazwisko na „liście ukraińskiej”. W kwietniu 2010 r. był w Katyniu z delegacją Rodzin Katyńskich w momencie katastrofy samolotu prezydenckiego. Zmarł w 2019 r., kilka miesięcy po nagraniu.
mehr...
weniger

[00:00:08] Ur. 2 kwietnia 1928 r. we wsi Pławanice k. Chełma Lubelskiego. Szkoła podstawowa w Pławanicach, potem w odległym o 6 km Kamieniu. Ojciec przed wojną miał sklep monopolowy, koncesja dzięki służbie w Legionach. Mieszkanie przy sklepie kupione od Żyda. Zaopatrzenie w towar w Chełmie. Mały pistolet ojciec trzymał pod poduszką.
[00:02:39] Duża wieś Pławanice, 120 numerów: 10 rodzin polskich, 10 żydowskich, resztę stanowiły rodziny ukraińskie. Cerkiew, jezioro.
[00:03:30] Wybuch wojny: kilku Ukraińców założyło czerwone opaski, aresztowali ojca na kilka dni, kazali oddać broń. Po wyjściu z aresztu wyjazd rodziny „za Bug” w okolice Równego, ojciec zatrudnił się jako pomocnik kowala. Najście Rosjan nocą w lutym 1940 r., aresztowanie ojca. „Więcejśmy ojca nie widzieli”.
[00:05:35] Decyzja mamy o powrocie do domu latem. Zatrzymanie i aresztowanie przez NKWD w Kowlu: mama, boh. (12 lat), dwie siostry (1 rok i 10 lat). Deportacja pociągiem do Nowosybirska, zamieszkanie w lesie z innymi Polakami. Po trzech miesiącach przewiezienie do Swierdłowska.
[00:07:53] Praca mamy w kopalni, zarobek 200 rubli, z tego 10 procent haraczu na NKWD. Zamieszkanie w zapluskwionych barakach. Codzienne kontrole NKWD rano i wieczorem. Głodowe porcje chleba, zbieranie jagód i pokrzyw, „kombinowanie” żywności, kradzieże w sklepie. Niedorozwój fizyczny siostry z powodu niedożywienia.
[00:12:27] Tworzenie się polskiego wojska, paczki z UNRRA i od Polonii amerykańskiej. [+] Wyjazd na handel, wyrzucenie z pociągu za brak biletu. Kradzież mydła z wagonu na bocznicy, złapanie przez strażnika, ucieczka pod wagonami. Nocleg na piecu u zapoznanej na targowisku kobiety. Przywiezienie do domu mąki za sprzedane mydło.
[00:17:17] W 1945 r. przewiezienie rodziny do kołchozu w okolicy Chersonia. Poprawa żywienia: młócenie zboża, kradzież ziarna, żarna u sąsiadów: „na Ukrainie ziemia czarna, w każdym mieszkaniu kręcą żarna”. Pasanie byków, praca jako pomocnik traktorzysty.
[00:19:52] W 1946 powrót do Polski, wysiadka w Katowicach. Zbieranie pieniędzy od ludzi na dalszą drogę, przyjazd w chełmskie do babci. Wiadomość o śmierci dziadka.
[00:21:40] Nauka w 7 klasie w szkole w Kamieniu, w 1952 r. kurs sanitariuszy weterynaryjnych w Żyrzynie. Po ukończeniu nakaz pracy w PGR w Nowym Machnowie. Ślub, urodziny syna, mieszkanie w Machnowie, trudne początki, brak opału. Specyfika pracy w PGR, ok. 1000 ha, zdobywanie doświadczenia zawodowego.
[00:27:03] Po ok. 3 latach zatrudnienie w lecznicy weterynaryjnej w Lubyczy Królewskiej, ukończenie technikum weterynaryjnego we Wrześni. Praca w lecznicy w Tomaszowie Lubelskim przez ok. 40 lat. Wszechstronne kompetencje zawodowe: opis homeopatycznego leczenia krowy, cesarskie cięcie świni, kastrowanie ogierów [+]. Życie wiejskiego weterynarza blisko ludzi, komunikacja furmanką.
[00:33:15] Budowa domu w Lubyczy, dbanie o wykształcenie czterech synów. Po śmierci żony w 2009 roku zamieszkanie u syna w Tomaszowie Lubelskim. Prowadzenie pasieki, dwanaście uli. Kłopoty zdrowotne (kręgosłup).
[00:37:55] Wybuch wojny [1939], bomby zrzucane na dworzec w Chełmie. Przestrach ludzi, uchodźcy zdążający na wschód. Podczas ucieczki zamieszkanie w wynajętym mieszkaniu, topniejące oszczędności.
[00:41:55] Wspomnienie aresztowania ojca. Dobra sytuacja finansowa rodziny przed wojną. Sos ze śledzi z beczki. Przedwojenne zarobki: nauczyciel 240 zł, nauczycielka 180 zł. Dorabianie ojca nocami naprawianiem butów. Rodzice Aleksander i Józefa dd. Kotarski pochodzili z Kalinowic.
[00:43:50] Brak wieści o ojcu po aresztowaniu go przez NKWD w lutym 1940 r. Dokumenty otrzymane od prokuratora Śnieżki stwierdzające, że nazwisko ojca znajduje się na „liście ukraińskiej”. Brak informacji o miejscu pochówku.
[00:45:20] Aresztowanie rodziny w Kowlu w sierpniu 1940 r. Praca matki w kopalni rudy żelaza nr 2 w Degtiarce, przez 3 lata roznosiła dynamit. [+]
[00:48:25] Sposoby radzenia sobie z głodem, niedożywiona młodsza siostra. Wykopywanie zdechłego konia na rosół z kości. Zbieranie latem pokrzyw, jagód, grzybów w tajdze, „trochę musiałem ukraść”. Zjedzenie obiadu traktorzyście. [+]
[00:52:17] Dwie polskie rodziny w okolicy Chersonia, kołchoz „Krasnyj perekov”. Kolega Edek Piekarski zakochał się w Ukraince, nie chciał wyjeżdżać do Polski. Tragedia matki Edka. [+]
[00:57:48] Zdobywanie pieniędzy: handlowanie zaoszczędzoną żywnością. Ceny czarnorynkowe: litr mleka 60 rubli, 1 kg chleba 200 rubli, wiadro ziemniaków 60 rubli. Kradzież mydła z zapoznanymi chłopcami.
[01:01:35] 10-dniowe szkolenie wojskowe w ZSRR, nauka rozbierania i składania karabinu, musztra. Szukanie sposobności do kradzieży.
[01:03:35] Powrót do Polski, przekroczenie granicy w Przemyślu, radosne okrzyki powitalne z wagonów „Polska, Polska!” Nadzieja boh. na „odpuszczenie grzechu kradzieży”. Pierwsze chwile w Polsce, droga na Ziemie Zachodnie przez Katowice. Poprawa samopoczucia. Pierwszy zapamiętany posiłek: rosół ugotowany przez babcię. Trauma syberyjska. [+]
[01:10:15] Buty na Syberii. Wspieranie rodziny jałmużną przez przechodniów w Katowicach (szmaty zamiast butów), współczucie. Pieniądze zbierane na dalszą podróż.
[01:12:45] Zamieszkanie rodziny u babci w Pławanicach, osiedlanie się Polaków. Zniszczone gospodarstwo boh. Powojenne losy boh., zamieszkanie w Kolonii Stefanów. Zbyt ciężka praca fizyczna na budowie.
[01:15:15] Nieustające poszukiwania ojca. Nazwisko ojca na liście ukraińskiej. Wizyta z synem w Katyniu. Katastrofa smoleńska. [+] Opis emocji towarzyszących katastrofie, chorągiewki polskie porozrzucane na ziemi na miejscu zaplanowanej uroczystości. Zaproszenie boh. do samolotu prezydenckiego. Mgła w Smoleńsku, rewizja wchodzących na cmentarz.
[01:21:08] Nazwisko Aleksandra Starczuka na cmentarzu w Bykowni pod Kijowem. Wyjazd na cmentarz z oficjalną delegacją państwową, obiad z ministrem kultury Glińskim.
[01:23:33] W 2010 r. [po katastrofie smoleńskiej] obiad w kasynie oficerskim, powrót pociągiem do Polski: wagony sypialne. Trudna chwila, bolesne rozmowy, hipotezy na temat przyczyny katastrofy, „wina nasza”.
[01:27:25] Głód na Syberii, myśli samobójcze, „człowiek prosił Boga, by nie żyć”. Zootechnik Holender Walencik w Machnowie aresztowany za „wrogą działalność” po zaginięciu dwustu warchlaków. List boh. do najwyższych władz w obronie Walencika. Złamany psychicznie Walencik po wyjściu z więzienia. Rozczarowanie postawą Holendra.
[01:34:34] „Szczęście” po elektryfikacji wsi. Wzrost poziomu życia. Elektryczność w PGR. Radio lampowe z głośnikiem przed wojną u nauczyciela, w domu boh. radio słuchawkowe i rower. Zabawa z dzieciństwa: toczenie fajerek.
[01:38:10] Zakup sklepu w środku wsi przez ojca od Żyda kilka lat przed wojną, rzadka koncesja na sprzedaż alkoholu. Dziesięć biednych żydowskich rodzin we wsi. Niechęć pomiędzy katolikami a Żydami. Pomaganie ojcu w sklepie, pomyłka przy sprzedaży, wartość nabywcza 10 groszy.
[01:42:00] Stosunki z Ukraińcami przed wojną, wspólne zabawy dzieci. Po wybuchu wojny zmiana nastawienia. Pies do ochrony sklepu ojca przed złodziejami.
[01:43:57] Żydzi ze wsi wywiezieni przez Niemców na torfowisko przy wsi. Z relacji ludzi: wystrzelanie Żydów, ciała pozostawione w torfowisku. Na rozkaz Niemców sołtys pochował zastrzelonych. Spalone wsie ukraińskie w okolicy Machnowa, „PGR spaliło polskie wojsko w 1946 r.”, wysiedlanie Ukraińców.
[01:46:20] Powrót mamy z Syberii „w średniej formie”, wspólnie z babcią prowadziły gospodarstwo. Spotkanie z babcią Józefą po powrocie z Syberii. Rozstanie dziadków: wyjazd dziadka (Jan Starczuk) z dwoma synami do Ameryki, opieka babci nad chorym synem w Polsce. „Zawsze płakała za synami”, poszukiwanie wieści o losach krewnych. [+]
[01:51:14] Wszyscy biedni Żydzi z okolicznych wsi zamordowani „od razu”. W 1946 r. nie został we wsi żaden Żyd ani Ukrainiec. Bandy ukraińskie w okolicy Tomaszowa, Hrubieszowa. PGR-y na terenach spalonych ukraińskich wsi. Powojenne referendum: „robili, jak chcieli, Ruski rządził”. Gen. Rokossowski.
[01:53:57] Odroczenie służby wojskowej. Wymagane poświęcenie życia „dla ojczyzny” w armii radzieckiej. Rozwój Pławanic w ostatnich latach.
[01:53:53] Podsumowanie życia zawodowego: „lubiłem swoją pracę”, satysfakcja z wykształcenia synów. 5-letnia walka w sądzie o przyznanie renty inwalidy wojennego. Obawa o chore nogi. Wspomnienie pracy terenowej: kastrowanie ogierów, wyjątkowy męski rarytas: smażone na maśle jądra knura: „to jest luks”. [+]
[02:00:50] Ubolewanie nad pustoszeniem wsi, zamieraniem dawnego rolnictwa. Opis sądowej walki o rentę, skarga na sędzię. Pozytywne załatwienie sprawy.
mehr...
weniger

Gleb Tomasz

Latusek Adam

Instytut Pileckiego

Film