Koszewski Jerzy cz. 2

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/0529

7 marca 2020, Białystok

1:51

Jerzy Koszewski (ur. 1932, Białystok) pochodzi z rodziny robotniczej: ojciec Józef był dozorcą, matka Ksenia pomagała w prowadzeniu pobliskich żydowskich domów. Czas wojny pan Jerzy spędził wraz z rodziną w Białymstoku. Rodzina w czasie wojny dwukrotnie się przeprowadzała. Pan Jerzy był świadkiem likwidacji getta i innych zdarzeń mających miejsce w Białymstoku. Po ukończeniu w 1952 roku Technikum Finansowego zaczął pracować w Zarządzie Okręgowym Związku Zawodowego Transportowców i Drogowców przy ul. Zwycięstwa, na stanowisku głównego księgowego. W późniejszych latach został radcą prawnym.

[00:00:10] Autoprezentacja boh., jego profesje.
[00:00:27] W 1944 r. Armia Czerwona zbliżała się do Białegostoku – naloty, ucieczka Niemców z miasta. Zarządzenie władz okupacyjnych, by kopać schrony przeciwlotnicze – wykopanie go na posesji sąsiadki. Podczas radzieckiego bombardowania rodzina przebywała w schronie – bomba spadła w ogrodzie należącym do rodziny. Zniszczenia okolicy po bombardowaniu. Rodzina wróciła do zniszczonego domu, który w nocy próbowano okraść. Podczas nalotu zginęły dwie sąsiadki, które nie chciały zejść do schronu. Po wkroczeniu Armii Czerwonej do Białegostoku na ulicy Przytorowej pojawili się dwaj sowieccy lotnicy, którzy omawiali efekty bombardowania. [+]
[00:06:54] Przed nadejściem frontu mama kazała ojcu i boh. iść do Zaczerlan, gdzie mieszkała kuzynka – tłumy uchodźców na drogach, wycofywanie się wojsk niemieckich. Do domu w Zaczerlanach przyszło czterech rosyjskich żołnierzy, którzy zdezerterowali z formacji kolaboracyjnych. Żołnierze pokazali sowieckie ulotki zachęcające do powrotu w szeregi Armii Czerwonej. Do gospodarstwa przyszło także dwóch esesmanów, którzy nocowali w domu. Rosjanie chcieli zabić esesmanów, ale gospodarz na to nie pozwolił i wywiózł Niemców ze wsi. Wkroczenie żołnierzy radzieckich do Zaczerlan – dezerterzy zostali zabrani na tyły. Dymy nad Białymstokiem – niepokój o mamę, która została w mieście. Powrót do Białegostoku – trupy żołnierzy niemieckich i radzieckich w okopach. Widok płonącego miasta. Spotkanie z mamą w ocalałym domu. [+]
[00:15:11] Chłopięce zabawy po wyzwoleniu – poszukiwanie amunicji i jej detonowanie. W czasie okupacji w stróżówce na terenie getta mieszkali niemieccy żołnierze, którzy uciekając porzucili amunicję w wychodku – jej odzyskiwanie, zabawy minami. Podczas walk radziecki samolot zestrzelił samolot Luftwaffe, który spadł koło lasu na Pietraszach – boh. z kolegami zabrali pociski z samolotu. Jeden z kolegów został ranny podczas rozkręcania pocisku i reszta amunicji została wyrzucona do rzeki. Na dworzec Fabryczny przyjeżdżały transporty z amunicją – handel wymienny ze strażnikami – amunicja za ogórki i samogon. Zranienie kolegi, który za późno odrzucił pocisk z zapalonym lontem. Wizyta radzieckiego żołnierza, który pozwolił chłopcom strzelać ze swojego rewolweru. Wrzucanie pocisków do ogniska – reakcja przechodzącego żołnierza. [+]
[00:21:55] Działalność oddziału, który podpalał domy w mieście.
[00:22:57] Boh. czyta swój wiersz o płonącym mieście. Obrona budynków przed podpaleniami – rola księży.
[00:25:31] Po wyzwoleniu boh. poszedł do szkoły przy ul. Pałacowej, wcześniej w budynku stacjonowali Niemcy, którzy zostawili różne elementy umundurowania. Organizowanie klas – uczniowie musieli przynieść swoje krzesła. [+]
[00:26:35] W czasie okupacji niemieckiej boh. uczył się na tajnych kompletach. Po zajęciu miasta przez Rosjan [w 1939] wszystkie dzieci zostały cofnięte o klasę. Reakcja nauczycielki Anny Rejzner na wywózki uczniów. Stosunek szkolnej politruczki do boh. – wysypywanie cukierków w ramach akcji propagandowej. Szkolne przedstawienia – do domu boh. przyszła nauczycielka, która zabrała go do szkoły, by mógł powiedzieć wiersz na akademii. Tajne nauczanie podczas okupacji niemieckiej – droga do nauczycielki z książką za pazuchą, lekcje języka niemieckiego. [+]
[00:31:48] Podczas okupacji rodzina mieszkała przy ul. Sobieskiego 1. Żydowska właścicielka kamienicy, Chana Perel, odchodząc do getta udzieliła ojcu pełnomocnictwa, by zarządzał nieruchomością – przejęcie domu przez kobiety lekkich obyczajów i Niemców. Pewnego dnia do mieszkania przyszedł pan Perel, pracujący w mieście, by schować zdobytego kurczaka. Boh. odrabiał lekcje z niemieckiego, gdy weszli niemieccy lotnicy, którzy pomylili piętra – reakcja Niemca na widok zeszytu boh. Rozmowa ojca z panem Perelem. [+]
[00:37:05] Prowodyrem chłopców był Zenek Borowski – wyprawy do teatru żydowskiego, gdzie Niemcy zwieźli książki ze wszystkich bibliotek – poszukiwanie książek Kornela Makuszyńskiego, wynoszenie książek. Niedaleko teatru znajdował się magazyn paliw pilnowany przez żołnierza. Rodzina przeprowadziła się na ul. Przytorową i boh. stracił kontakt z kolegami. Po wyzwoleniu dwie książki zabrane z teatru były wpisowym do biblioteki przy ul. Orzeszkowej. [+]
[00:39:20] 17 kwietnia 1943 Zenek Borowski przechodził z ukradzionymi książkami obok magazynu paliw i został zastrzelony przez niemieckiego żołnierza, jego dwóch kolegów aresztowano. Ojciec Zenka został na pogrzeb przyprowadzony z więzienia przez Niemców. Matkę chłopca odwiedził też żołnierz, który go zastrzelił.
[00:42:11] Wyjazdy Niemców i Ukraińców z Białegostoku – wykopywanie przez nich ziemniaków na polach. Armia Czerwona zajęła wiele budynków w mieście.
[00:43:35] Wygląd żołnierzy Armii Czerwonej, śpiewanie piosenek. W mieście wprowadzono godzinę policyjną. Zachowanie czerwonoarmistów – ścięcie słupa z trakcji elektrycznej. Wymiana cukru za samogon – oszustwa i kradzieże radzieckich żołnierzy. Spisywanie przez enkawudzistę protokołu po kradzieży futer. [+]
[00:49:33] Chłopięce zabawy amunicją – jej konserwowanie. Boh. zakopał naboje na działce i w latach 50. rodzice je znaleźli. Zabawa karabinem znalezionym w zniszczonym domu. W parku wyświetlano radzieckie filmy – boh. poszedł z ojcem do kina, a wracając do domu po godzinie policyjnej zostali zatrzymani przez sowiecki patrol. Niemieckie bombardowania miasta – radziecka obrona przeciwlotnicza. Trudności z zaopatrzeniem w żywność tuż po wojnie, wymiana z radzieckimi żołnierzami. [+]
[00:53:04] Boh. czyta swój wiersz o książce i wiersz o śmierci kolegi Zenka Borowskiego. Przygotowania do postawienia pomnika w miejscu, gdzie zginął Zenek.
[00:57:08] Wymiana ubrań na jedzenie – rodzice wyszli po ziemniaki i nie wrócili do godziny policyjnej, lęk boh. Podpalanie miasta po wyzwoleniu.
[00:58:36] Niemcy wywieźli na roboty Cześka, stryjecznego brata. Po wyzwoleniu wracający do domu Czesiek został wcielony do Armii Czerwonej i brał udział w walkach o Królewiec.
[01:00:25] Wuj, piekarz, zmobilizowany w 1939 r., dostał się do niewoli i trafił do kopalni w Donbasie. W 1944 r. wuj wrócił do Białegostoku z Rosjanką i zamieszkał w domu, gdzie mieszkali radzieccy żołnierze, w tym lekarz. Gdy boh. zachorował, radziecki lekarz leczył go za wódkę. [+]
[01:04:50] Podczas niemieckiej okupacji boh. z innymi dzieciakami śpiewał na ulicy obraźliwą piosenkę – ostrzeżenie niemieckiego feldfebla. Reakcja przechodniów podczas śpiewania piosenek. Zrywanie niemieckich ogłoszeń – na jednym z nich była informacja o powstaniu Armii Berlinga i stosunku sowietów do Polaków. [+]
[01:07:27] Boh. wystąpił w filmie o Zenku – zbieranie funduszy na pomnik.
[01:08:15] Przy ul. Sobieskiego sowieci wykopali fundamenty pod budynek. W czasie okupacji niemieckiej boh. z kolegami obrzucił kamieniami niemieckiego żołnierza, który załatwiał się w dole.
[01:10:02] Współczesna rekonstrukcja śmierci Zenka – zaniepokojona mieszkanka miasta zadzwoniła do Straży Miejskiej mówiąc, że Niemcy weszli do Białegostoku. [+]
[01:13:18] Rozważania na temat wspomnień.
[01:14:23] Wpływ okupacji na wykształcenie boh. – kierowanie „przerośniętych” uczniów do szkół wieczorowych. Boh. ukończył handlówkę i został księgowym.
[01:16:37] W szkole założono Koło Ligi Morskiej i ZMP. Na jednym z apeli wyczytano wrogów ludu, m.in. kolegę Stanisława Mikołajczyka i boh. Po kursie Ligi Morskiej prowadzonym w Ustce przez przedwojennych oficerów marynarki komandora Leszczyńskiego i kpt. Wróblewskiego zaproponowano boh., by po ukończeniu szkoły wstąpił do marynarki. Kilka miesięcy później boh. przeczytał w gazecie, że obydwaj oficerowie zostali posądzeni o szpiegostwo. [+]
[01:19:42] Powody zapisania się boh. do ZMP, działalność w kółku literackim. Zachowanie podczas zjazdu absolwentów wobec kolegi, który przyczynił się do wyrzucenia kilku uczniów ze szkoły. Dyrektor spowodował, że wyrzuconych uczniów przyjęła handlówka w Ełku. Stanisław Mikołajczyk szukał szkoły w Warszawie – jeden z dyrektorów podyktował mu właściwy życiorys, dzięki temu kolega skończył szkołę średnią i studia. Boh. ukończył Liceum Administracyjno-Handlowe.
[01:23:32] Po ukończeniu szkoły boh. został zatrudniony jako księgowy w Zarządzie Okręgowym Związku Zawodowego Transportowców i Drogowców. Wyznaczenie boh., by 1 Maja pilnował pracowników zakładu MADRO, żeby nie uciekali z pochodu – odwrócenie portretu Stalina podczas przejścia przed trybuną. Śpiewanie pieśni legionowych w restauracji po zakończonym pochodzie – reakcja milicjanta. Wizyta ubeka – badanie sprawy odwróconego Stalina.
[01:28:41] Boh. ukończył prawo na Uniwersytecie Warszawskiem i został radcą prawnym. Córka boh. mieszka w USA – przygoda wnuczka na lotnisku. Współczesne losy rodziny. Działalność boh. w Klubie Kolekcjonerów.
[01:34:53] Rodzina mieszkała w kamienicy przy ul. Białej, która należała do fabrykanta Notowicza. Ojciec był dozorcą w jego fabryce. W 1939 r. Żydzi uciekający z Generalnej Guberni zatrzymywali się w synagodze, sypiał tam też Lowa Notowicz, syn fabrykanta. Żydzi z synagogi (w tym Lowa), podejrzani o szpiegostwo, zostali przez NKWD wywiezieni na Syberię. Podczas okupacji niemieckiej rodzina Notowiczów trafiła do Treblinki. Po wojnie Lowa Notowicz odnalazł rodzinę boh. [+]
[01:37:22] Wkroczenie Niemców do Białegostoku w 1941 r. – odgłosy strzałów na ulicy, potem znaleziono tam zwłoki Żyda – pochowanie go przez ojca, pod nadzorem gestapowca, razem z martwym psem. Pozwolenie na ekshumację i pochówek na cmentarzu żydowskim – reakcja żony zabitego na widok truchła psa. [+]
[01:40:41] Spalenie przez Niemców Żydów przebywających w synagodze. Boh. szedł z kolegami ulicą Nowogrodzką i widział esesmana, który zastrzelił przechodnia – powód egzekucji. Żydzi idący na dworzec, skąd wysyłano ich do Treblinki, przechodzili koło domu, w którym mieszkał boh. – reakcja matki. [+]
[01:43:09] Kantor Podrabinek podczas sowieckiej okupacji wyjechał do Jerozolimy – współcześnie boh. dowiedział się, że rodzina Podrabinków trafiła do USA.
[01:46:16] Podczas wywózki Żydów z getta przy drodze leżały porzucone przez nich tobołki – przeszukiwania rzeczy przez żydowskich policjantów, którzy oddawali Niemcom to, co znaleźli. Oznaczenie „drogi śmierci” i miejsc, gdzie były bramy do getta. Po wojnie w szkole była jedna Żydówka. Po przesiedleniu Żydów do getta mama w jednym z pustych domów piekła chleb. Podpalenie synagogi przez Niemców.
more...
less

Żukowska Ewa

Żukowska Ewa

Instytut Pileckiego

Film