Prosnak Hanna

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/2099

29 października 2024, Łódź

2:29

Hanna Prosnak z d. Kmiecińska (ur. 1952, Szczecin) pochodzi z rodziny inteligenckiej. Jej ojczymem był Julian Kaczmarek, robotnik przymusowy i autor książki „Tak było”, a przybraną ciocią Seweryna Szmaglewska, więźniarka obozu Auschwitz-Birkenau i autorka książki „Dymy nad Birkenau”. Dzieciństwo spędziła u dziadków w Piotrkowie Trybunalskim, gdzie dziadek Aleksander Matusiak był historykiem i kierownikiem szkoły podstawowej, a babcia nauczycielką. Matka pani Hanny pracowała w Łodzi w Muzeum Sztuki i gdy zdobyła tam mieszkanie, Hanna zamieszkała z nią w Łodzi i tam kontynuowała naukę. Po maturze studiowała filologię rosyjską, napisała doktorat, przez 12 lat pracowała w bibliotece uniwersyteckiej, a przez kolejne 12 lat na wydziale kulturoznawstwa na Uniwersytecie Łódzkim. Obecnie jest na emeryturze.

[00:00:10] Ur. 19 marca 1952 r. w Szczecinie, gdzie mieszkała „prawdopodobnie” rodzina biologicznego ojca. Po porodzie przyjazd mamy do rodzinnego domu przy ul. Parkowej w Piotrkowie Trybunalskim. Opieka dziadków nad boh., mama kończyła studia (historia sztuki na Uniwersytecie Jagiellońskim) w Krakowie. Babcia ukończyła polonistykę na UJ – „całe życie tęskniła za Krakowem”. Dziadek – historyk – był kierownikiem szkoły podstawowej w Piotrkowie Trybunalskim, babcia uczyła polskiego w studium nauczycielskim.
[00:01:58] Zmiany w szkolnictwie po wojnie – powstanie szkół dla niewykształconych młodych „ludzi, którzy wyszli z lasu”. Specyficzne problemy społeczno-wychowawcze z młodzieżą partyzancką niechętną nauce. Opiekuńczy stosunek babci do uczniów, walka dziadków o zmianę ich położenia. [+]
[00:03:40] „Zostałam państwowym dzieckiem” – boh. chodziła do żłobka i przedszkola w Piotrkowie. Ukochany dom dziadków: swoboda i przestrzeń do życia. Obowiązkowy obiad o godz. 13.30. Droga z dziadkiem do przedszkola – zimą przez zamarznięty parkowy staw. Tran przyjmowany codziennie przez dzieci w przedszkolach z kawałkiem kiszonej kapusty.
[00:06:10] Stypendia zagraniczne dla mamy: Jugosławia, Bułgaria – badanie ikon. Decyzja o przeprowadzce z prowincjonalnego Piotrkowa Trybunalskiego. Pomoc cioci Seweryny [Szmaglewskiej] w zdobyciu mieszkania dla mamy w Łodzi. Zatrudnienie mamy w Muzeum Sztuki w Łodzi przy ul. Więckowskiego – przeprowadzka od dziadków: „bardzo to przeżyłam”. Silna nić porozumienia z dziadkiem – cosobotnie odwiedziny u boh. [+] Ściśle określone role rodzinne.
[00:08:50] Budowa nowej rodziny w Łodzi: przyjaciel mamy Julian – „wujek” – pochodził z bardzo biednej rodziny. Prośba Juliana podczas zabawy w łaskotki: „możesz mówić do mnie tato”, „papciu”. Poznanie biologicznego ojca po 50 latach, „wolałabym nie wspominać”. Odkrycie faktu ślubu mamy z Julianem po ich śmierci. [++]
[00:11:54] Przedszkole w Łodzi, a na czas wyjazdów zagranicznych mamy – w Piotrkowie z dziadkami. Samodzielny powrót boh. z przedszkola do domu – przerażenie mamy.
[00:13:16] Szkoła podstawowa w Łodzi (obecnie budynek kuratorium) i Piotrkowie Trybunalskim (szkoła św. Jadwigi). Obrona doktoratu przez mamę. Przyjaźń świetlicowa z koleżanką Elżbietą „Lalą” przetrwała do dziś. Uszkodzony kręgosłup Elżbiety, wyjazdy na operacje do Niemiec. Losy Elżbiety w Niemczech. Portret Wisławy Szymborskiej namalowany przez „Lalę”.
[00:16:34] Druga przyjaciółka z czasu liceum: Joanna Ślusarska, dzięki której boh. pisze wiersze. Dojrzałość nad wiek Joanny, „dziwne” zachowanie: podarowany bukiecik fiołków. Wspólna praca nad poezją boh. Wybór kierunku studiów: rusycystyka dzięki mamie i fascynacji pracami malarza Michaiła Wrubla (cykl „Demona”), „zakochałam się w tych obrazach”. Poznawanie historii Związku Radzieckiego, kontakty mamy z artystami ukraińskimi. „Czytanie ikon” – odkrywanie znaczeń i kontekstów.
[00:21:10] Łatwość dostania się na filologię rosyjską w latach 70. „Konspiracyjne” nauczanie w studenckim kole naukowym – grupa naukowców (Grzybowski, Jurkin, Iwaniec) organizowała wyjazdy do staroobrzędowców na Suwalszczyźnie, by badać wpływ polszczyzny na język wiekowych starowierców [+].
[00:23:37] Poznanie twórczości Włodzimierza Wysockiego z Teatru na Tagance na obozach naukowych przez [Stefana] Grzybowskiego. Nagrania VHS antyradzieckich występów Wysockiego (piosenka o Magadanie) – zainteresowanie nieoficjalnym ruchem dysydentów ZSRR, zachowanie dyskrecji.
[00:25:22] Udział w sympozjach naukowych kół studenckich, referat boh. o „Demonie” Lermontowa w malarstwie Michała Wrubla na sympozjum we Wrocławiu, poznanie przyszłego promotora prof. Barańskiego – uznanie dla boh. Kolejny referat: „Elementy literackie w twórczości Włodzimierza Wysockiego”. „Naiwne” przekonanie boh. niezależności sztuki od polityki – wątpliwości prof. de Lazariego. Opis obrad jury oceniającego referaty, prof. Semczuk: „to skandal”.
[00:29:10] Obrona prof. Lazariego: obecność piosenek Wysockiego w audycjach III PR. Odsłuchiwanie „godzinami” nieoficjalnych nagrań z recitali Wysockiego. „Dostałam wtedy nauczkę”. Tchórzliwa propozycja od prof. Mścisława Olechnowicza. Pozytywna ocena studiów przez boh.
[00:31:03] Rozpoczęcie pracy w bibliotece uniwersyteckiej, po 12 latach w katedrze kulturoznawstwa UŁ na 12 lat. Znużenie pracą w katalogu alfabetycznym biblioteki, decyzja rozpoczęcia przewodu doktorskiego na studium doktoranckim (prof. Skwarczyńska, prof. Cieślikowska). [+]
[00:32:56] Wprowadzenie stanu wojennego, problem ze znalezieniem promotora do pracy na temat twórczości rosyjskiego poety „dziwaka” Wielimira Chlebnikowa, zmarginalizowanego i niewydawanego w ZSRR. „Nikt nie chciał być promotorem”.
[00:34:00] Nieoceniona pomoc Jacka Wiśniewskiego. Tłumacze Chlebnikowa Jan Śpiewak i Anna Kamińska: „karkołomna praca”. Specyfika twórczości poetyckiej Chlebnikowa, który był matematykiem (liczba urojona), zainteresowanie rozszyfrowaniem języka ptaków. Wydanie pełnej antologii poety w Monachium – kolejne tomy wypożyczane przez Wiśniewskiego w bibliotece Uniwersytetu Warszawskiego – możliwość cytowania oryginalnych utworów. [+]
[00:37:17] Poszukiwanie promotora – pomoc prof. Zbigniew Barańskiego z Wrocławia – wysyłanie kolejnych partii pracy pocztą. Opis obrony doktoratu (zmiana recenzenta z Andrzeja Drawicza na Pazuchina, by „utrącić doktorat”). Wnikanie polityki w procedury naukowe, „polityka jest wszędzie”.
[00:40:13] „Problemy w bibliotece” po obronie doktoratu, propozycja objęcia funkcji dydaktycznej w katedrze kulturoznawstwa, trudne początki, trema. Działalność w łódzkiej Grupie Literackiej Centauro, prowadzonej przez Henryka Zasławskiego (przygarniał twórczych ludzi). Odnowienie działalności Centaura po pandemii w domu kultury przy ul. Żubardzkiej. Poznanie Zasławskiego, prezentacja niewydanych wierszy boh. Dofinansowanie od miasta dla debiutantów w czasach PRL.
[00:43:45] Dofinansowany debiutancki tomik boh. „Piosenka wędrującego”, „wcale nie było tak łatwo wydać”. Niestandardowe godziny pracy boh. Daniela Zajączkowska z „Centauro” zainicjowała spotkania poetyckie. Wieczór autorski boh. 7 listopada 2024 r. w bibliotece przy ul. Zachodniej 12.
[00:45:25] Powolna odbudowa nieformalnego życia literackiego. Spotkania „nieodżałowanej” grupy literackiej i muzycznej „Lubię poniedziałki”, „Lubię wtorki”. Miniwykłady autorstwa boh.: „odkryłam, że mam poczucie humoru”. Wieczór poświęcony zmarłym w pandemii poetom w księgarni „Kamena”. [+]
[00:47:10] Sylwetka Juliana, przybranego ojca: pracował w Muzeum Włókiennictwa, w czasie wojny na robotach przymusowych w Kaliszu – intensywna wieloletnia korespondencja ze współwięźniami, pracował w zakładach chemicznych w Wuppertalu. Spisał swoje wspomnienia w książce. Kłopoty Juliana ze stopami, zniszczone chemicznymi odczynnikami paznokcie.
[00:50:06] Satysfakcjonująca praca ojca w Muzeum Włókiennictwa, miłość do zwierząt. Rozmowy Juliana z dziadkiem w ogrodzie z ulami. Obowiązkowe na studiach zajęcia z ekonomii politycznej, nauka do trudnego egzaminu z ojcem. Wsparcie od ojca. „Był w porządku”. Długie rozmowy mamy z Julianem w zamkniętej kuchni.
[00:53:54] Postać cioci Seweryny [Szmaglewskiej], „miała w sobie taki rodzaj smutku, niepewności”, serdeczny wuj Witold. Zdjęcia rodzinne wuja Witolda. Wizyty boh. w Warszawie, kuzyni Jacek i Witek [Wiśniewscy]. Tajne komplety prowadzone przez babcię.
[00:56:00] Rozmowa z babcią zarejestrowana przez Radio Łódź. Zaangażowanie babci w edukację ubogich wiejskich dzieci po wojnie, „należy być z ludźmi, a nie przy ludziach”. Siostra stryjeczna Małgorzata Marweg z Piotrkowa. Otwarty, pełen ludzi dom dziadków przy ul. Parkowej. Akceptująca filozofia życiowa babci: „liczy się człowiek”. Otwartość boh. na ludzi dzięki babci.
[01:01:50] Decyzja dziadków o unikaniu opowieści wojennych w obecności boh. Ślady po kulach w posiadłości dziadków. Babcia utrzymywała kontakty z partyzantami, broń schowana pod sofą w bibliotece dziadków, niewykryta przez gestapo. Przypadkowe aresztowanie cioci Seweryny, matka chowana przez dziadka w komórce z węglem. Siedziba gestapo blisko domu dziadków. Polegli w walce partyzanci z Wolborza. [+]
[01:06:15] Aresztowanie cioci Seweryny, korespondencja z obozu. Witold i Jacek – synowie Seweryny Szmaglewskiej. Babcia przygarnęła ciocię Sewerynę, gdy wybuchła wojna (mama rocznik 1929). Tradycyjna Wigilia w domu dziadków, czuły, tajemniczy rytuał mamy i dziadka, „bardzo byli za sobą”.
[01:09:35] Pies mamy Pucek asystował boh. przy nauce chodzenia. Spełnienie zawodowe mamy.
[01:11:04] Postać ciotki Seweryny: po śmierci rodziców została przygarnięta przez babcię do domu, nazywała babcię „mateńką”. Dom dziadków: „enklawa serdeczności, miłości”. Pisarka Seweryna Szmaglewska, przygarnięta przez rodzinę Matusiaków [babcia Aleksandra]. Szkoła Podstawowa im. Seweryny Szmaglewskiej [w Woźnikach]. Widok numeru obozowego wytatuowanego na ręce cioci Seweryny. Rozmowy babci z ciotką.
[01:17:20] Trauma obozowa: histeryczna reakcja Seweryny na widok wrzucanych przez babcię do pieca pozostałych po obiedzie kości z kurczaka. Przekonanie babci, że Seweryna powinna opowiedzieć swoją historię obozową, „bo inaczej się nie uwolni od tego”. Książka „Dymy nad Birkenau”. [++]
[01:20:15] Synowie Szmaglewskiej: Jacek i Witek, popularna w całym pokoleniu młodzieży książka „Czarne stopy”. Wycieczka szkolna do Birkenau – niemożliwe do zrozumienia przez dzieci doświadczenie obozu koncentracyjnego. „Wybuch bomby” emocjonalnej przy spaleniu kości kurczaka. Doświadczenie obozowe silnie oddziałujące na ciocię przez całe życie „jak niewybuch”. [+]
[01:23:57] Przeniesienie traumy obozowej na babcię i mamę. Ukrywanie mamy w komórce na węgiel. Przeżycia wojenne trzymane z dala od boh., „Parkowa miała być moim rajem i nim była”. Częste wizyty boh. w Piotrkowie, obecność przy śmierci babci. Pokonywanie lęku przed pająkami, ukochane szpaki, „koncerty muzyki” pszczół – dziadek miał 30 uli.
[01:27:44] Plaga myszy w Piotrkowie, „były wszędzie”, ukochany kot mamy Maciek, zgodne współżycie psów i kotów. Terapeutyczne oddziaływanie babci na ludzi. Dziadek realizował się przez pracę. Szczęśliwe dzieciństwo boh.
[01:31:01] Wspomnienie babci z momentu aresztowania Seweryny: przez gestapowca z powodu osuwających się okularów [++]. Poznanie Seweryny z Witoldem, szczęśliwe małżeństwo. Odwiedziny u synów Seweryny w Warszawie, Mikołaj, syn Jacka [Wiśniewskiego]. Rozmowy babci i cioci w bibliotece domu.
[01:35:28] Wydanie dzieł Seweryny Szmaglewskiej przez syna Jacka, syn Witold mieszka w Kanadzie.
[01:37:25] Książka babci, Aleksandry Matusiakowej, uwieczniająca zmarłych w czasie wojny mieszkańców Piotrkowa i ukazująca rolę wychowawczą i aktywizującą powojennego szkolnictwa Piotrkowa: bezwarunkowe włączenie młodych byłych partyzantów do systemu edukacji. „Przyczynki do badań nad rozwojem szkolnictwa nauczycielskiego w Piotrkowie Trybunalskim. Dokument walki młodych Ziemi Piotrkowskiej z okupantem hitlerowskim w latach 1939-1945”.„Kawał roboty psychologa”. [++]
[01:41:37] Odczytanie przez boh. przykładowej krótkiej biografii Mieczysława Kopackiego z Piotrkowa zmarłego w hitlerowskim obozie, zawartej w książce. Henryk Kapica ps. „Mściwoj” – partyzant rozstrzelany przez Niemców w Pieńkach Karlińskich. „Nożyczki wojny”.
[01:45:20] Ignacy Jakubiak ps. „Miglanc” z Sulejowa, zginął bohatersko na Diablej Górze. Ślubowanie dziecięce ziemi rodzinnej: „miłością, pracą służyć ci po grób”. Odczytanie fragmentu ze wstępu do książki. Pomniki poświęcone piotrkowskiej młodzieży poległej w czasie II wojny światowej. Niezgoda babci na umieranie jej uczniów. Odwiedzanie babci przez dawnych uczniów, „masa ludzi”. Rozmowy w ogrodzie pod orzechem włoskim.
[01:50:05] Rodzina babci Aleksandry Matusiak pochodziła w Litwy. Rodzina osiadła w Bochni, babcia skończyła studia w Krakowie, do Piotrkowa pojechała na praktykę zawodową, tam poznała dziadka. Wspomnienia z budowy domu przy ul. Parkowej, zbudowanego za pieniądze pożyczone od Żydów. Rzetelność dziadka, dotrzymywanie słowa. Sprzedawał ceniony w okolicy miód. Poznanie dziadka przez córkę boh. Anegdoty z domu dziadków, miłość do zwierząt w rodzinie. Wiersz o dziewczynce z kotem na kolanach napisany przez boh. po wybuchu wojny w Ukrainie.
[01:57:20] Potrzeba wolności twórczej, niemożność pisania wierszy na zamówienie. Uczeń Iwan z V klasy z ukraińskiego miasta Chmielnicki – pomoc w nauce języka polskiego. Historia przygarniętego przez dziadka psa Rudego.
[02:00:55] Nazwisko rodowe boh.: Kmiecińska, mama: Teresa Kmiecińska-Kaczmarek, ojciec Julian Kaczmarek, ojciec biologiczny: Kmieciński Jerzy. Ślub boh. w 1979 r, rozwód w 2005 r. Córka Mirosława Aleksandra.
[02:03:40] Dziadek Aleksander Matusiak. Pragnienie babci po wojnie: „żeby młodzi zdobyli wykształcenie”. Trudne dla chłopców przejście z lasu do ławy szkolnej. Stabilne pokolenie boh., „łatwiejsze wybory życiowe niż obecnie”,
[02:08:00] Nakaz pracy po studiach, „nie było gadania”. Pierwsza praca w bibliotece osiedlowej przy ul. Długosza – pomaganie uczniom w odrabianiu pracy domowej. Niedogodne godziny pracy: 13-20. Po roku przejście do biblioteki uniwersyteckiej, ulubione stanowisko w wypożyczalni („cała gama różnych ludzkich charakterów”), znienawidzone katalogowanie. Ostatni zawód: adiunkt (wykładowca) katedry kulturoznawstwa Uniwersytetu Łódzkiego. Potrzeba kontaktu z ludźmi. Przejście na wcześniejszą emeryturę.
[02:14:02] Cechy charakteru boh.: nieśmiałość, lęk przed drugim człowiekiem, wycofanie, kruchość.
[02:16:55] Cenne wartości w życiu: nie uprzedzać się do ludzi, poznawać ich bez uprzedniej uproszczonej oceny, pozytywne nastawienie i pogoda ducha. Ceniona Barbara Skarga. „Bądź uważny i przyzwoity”.
[02:19:42] Marzenia Hani z dzieciństwa: żeby być tancerką (udział w zajęciach gimnastyki akrobatycznej przez 10 lat, lekcje baletu w MDK) oraz aktorką filmową i przemóc nieśmiałość (nieśmiały Zbigniew Zapasiewicz). Obecnie marzenie o ożywieniu środowiska literackiego.
[02:24:00] Poezja w klubie seniora – „treningi poetyckie”. Poezja jako „środek powiedzenia tego, co w środku zaczyna ciążyć”. Zalety wiersza: metafora, fakt, że „wiersz nie musi niczego udowadniać”. Przewrotność pytania „co poeta miał na myśli?”. Subiektywność odbioru sztuki. „Poezja jest potrzebą wewnętrzną człowieka”. Różne inspiracje poetów, poszukiwanie własnego języka. Wiersz wolny w XXI wieku.
more...
less

Barcik Aneta

Latusek Adam

Instytut Pileckiego

Film