Stefan Welbel (ur. 1935, Warszawa) wychowywał się na Pelcowiźnie, w domu jednorodzinnym przy ul. Dobrzyńskiej 31. Jego ojciec Stanisław Welbel był lekarzem, członkiem Armii Krajowej (ps. „Horyniec” i „Stanisław”), starszy brat Leszek działał w Szarych Szeregach. Podczas powstania ojciec służył w VI Obwodzie Warszawskiego Okręgu Armii Krajowej, w sanitariacie przy ulicy Wysockiego. W październiku 1944 roku został aresztowany przez NKWD i osadzony w obozie przejściowym w Rembertowie. Zwolniony na skutek interwencji pacjentów z Armii Ludowej oraz bródnowskich działaczy komunistycznych. Do 1948 roku pracował na stanowisku dyrektora w Departamencie Zdrowia w Ministerstwie Komunikacji. Po wojnie Stefan miał problemy z dostaniem się na studia – składał papiery na architekturę, pedagogikę i historię sztuki. Dzięki interwencji pacjenta ojca został w końcu przyjęty na historię. Po studiach, aby uniknąć przydzielonej pracy w szkole na Kielecczyźnie, zdał na medycynę. Brat, który po wojnie został lekarzem psychiatrą, załatwił mu pracę w szpitalu w Tworkach. Zajmował się psychiatrią społeczną, prowadził konsultacje w domach pomocy społecznej i wykładał psychiatrię na Akademii Pedagogiki Specjalnej.
mehr...
weniger
00:00:06 Autoprezentacja boh. urodzonego w 1935 r. w Warszawie na Pelcowiźnie.
00:00:41 Opis dzielnicy – drewniane domy bez kanalizacji. Rodzina mieszkała w domu, który miał kanalizację. Ojciec studiował medycynę w Kijowie, w 1919 r. uciekł do Polski i zamieszkał w Warszawie, gdzie dokończył studia. Powody otrzymania pracy na Pelcowiźnie. Relacje ojca z pacjentami. Partyjki brydża z księdzem i aptekarzem, jako czwarty do gry siadał starszy brat boh. Podczas okupacji z rodziną zamieszkał dziadek, który uciekł z Ostrołęki, ale niestety nie był brydżystą. Ojciec mający przepustkę odprowadzał wieczorami graczy. [+]
00:04:58 Zaprzyjaźniony komisarz policji z XVIII posterunku ostrzegał ojca przed blokadami dzielnicy, rewizjami czy egzekucjami. Działalność konspiracji w dzielnicy – brat trafił do niej dzięki kolegom ministrantom.
00:06:30 Brat, chodzący w tajemnicy do kina, opowiadał boh. o filmach – zdziwienie, że okręt może zmieścić się na ekranie. Niemieckie kroniki filmowe i filmy propagandowe.
00:08:01 Podczas Powstania Warszawskiego na Pradze ojciec zorganizował punkt sanitarny, brat i koledzy z Szarych Szeregów byli sanitariuszami. Ojciec pracował w warsztatach kolejowych, gdzie leczył Niemców – propozycja ucieczki na początku powstania, gdy do miasta zbliżała się Armia Czerwona. Powody, dla których ojciec nie uciekł z Niemcami. [+]
00:10:02 Żydzi mieszkali przy ul. Warmińskiej – początek okupacji, opaski dla Żydów, ich praca przy budowie górki rozrządowej, zniknięcie Żydów z dzielnicy. Niektórzy ukrywali się, ale nie w domu, w którym mieszkał boh. Rewizje z powodu okradania niemieckich transportów – zamykanie całej dzielnicy, przeszukiwanie budynków w poszukiwaniu Żydów i uciekających z transportów jeńców radzieckich. Strzelanie do chłopców, którzy kradli węgiel. Ucieczka jeńców radzieckich, którym udało się otworzyć wagon. [+]
00:15:37 Na początku okupacji ojciec musiał oddać radio, ale ukrywał powielacz i maszynę do pisania. Ojciec zakopał w ogrodzie pistolet, który wykopano podczas kopania ziemniaków. [+]
00:16:59 Autoprezentacja boh. i prezentacja rodziców: Reginy z domu Mościckiej i Stanisława. Mama studiowała medycynę i zazdroszczono jej nazwiska. Brat mamy ks. Józef Mościcki został podczas okupacji wysłany do obozu w Oranienburgu, gdzie zmarł. Niemcy przysłali z obozu jego rzeczy. Drugi brat, Stanisław Mościcki, był rejentem w Zambrowie, po wkroczeniu Armii Czerwonej został aresztowany przez NKWD i ślad po nim zaginął. Ojciec Stanisław Welbel pochodził z Wołynia, jego rodzina została wywieziona w głąb ZSRR, dwóch braci rozstrzelano. Korzenie rodziny Welbel – po wojnie rodzinę odnalazła rodzina żydowska o takim samym nazwisku.
00:24:00 Relacje boh. ze starszym bratem Leszkiem, który należał do Szarych Szeregów. Dostęp do broni i niemieckich publikacji. Zadanie, by harcerze na szosie modlińskiej notowali numery niemieckich pojazdów. Widok płonącego podczas powstania Żoliborza, harcerze chcieli popłynąć do walczących powstańców – złapanie członków jednej z drużyn przez Niemców i ich rozstrzelanie. [+]
00:28:15 14 sierpnia w okolicy Śliwic strącono samolot Liberator, który dokonywał zrzutów dla powstańców – brat był na miejscu katastrofy i razem z innymi mieszkańcami, na rozkaz Niemców, wyciągał z wraku ciała lotników. Brat wyjmował zwłoki tylnego strzelca. Lotnicy zostali pochowani obok miejsca katastrofy. Wpływ tego zdarzenia na brata. [+]
00:31:28 Zbliżanie się frontu do Pragi – 15 września na Pelcowiźnie pojawili się radzieccy saperzy, pytanie o „Germańca”. Żołnierze kopali okopy w ogrodzie, stanowiska moździerzy – walki z Niemcami, którzy wycofali się nad Kanał Żerański. Przed ucieczką Niemców załoga rozbitego niemieckiego czołgu jeździła furmanką i rabowała mieszkania – rzeczy składano w domu boh., jeden z żołnierzy, Alzatczyk, rozmawiał z mamą po francusku i grał na pianinie. Żołnierze zostawili w korytarzu pistolet maszynowy – brat zwalczył pokusę wzięcia broni i zastrzelenia Niemców, którzy uciekając zabrali kuferki z dobytkiem i dokumentami rodziny. [+]
00:36:33 Podpalenie dzielnicy podczas niemieckiego ostrzału – mieszkańcy chowali się w piwnicy domu boh. Bombardowanie okolicy przez niemieckie samoloty – ucieczka z domu na Targówek. Droga do Rembertowa, gdzie ojciec miał znajomego – mijane kolumny czerwonoarmistów. Rodzina nocowała koło Rembertowa, rankiem na podwórku stanęło działo pancerne – reakcja boh. Rodzina była w Rembertowie do połowy listopada, ojciec dojeżdżał do pracy w Dyrekcji Kolei. Przyjazd enkawudzistów, którzy aresztowali ojca. Uratowało go pismo od partyzantów Armii Ludowej, których leczył, oraz interwencja Józefa [Mariana] Olewińskiego. [+]
00:43:30 Ojciec został dyrektorem departamentu kolejowej służby zdrowia – wyjazdy służbowe na Ziemie Odzyskane, gdzie ojciec przejmował poniemieckie pensjonaty na potrzeby kolei. Pierwszy samochód służbowy z przestrzeloną szybą. [+]
00:45:08 Ojciec zapisał się do PPS i nie chciał należeć do PZPR, więc zwolniono go z funkcji dyrektora i został kolejowym lekarzem rejonowym na Bródno i Pelcowiznę. Ojciec nie był szykanowany za akowską przeszłość. [+]
00:45:51 Boh. nie należał do ZMP i nie mógł dostać się na studia – konsekwencje trójki z wf-u na świadectwie maturalnym. Boh. nie dostał się na architekturę i rodzice zmusili go, by zdawał na pedagogikę – zdał egzamin, ale nie został przyjęty. Po interwencji jednego z pacjentów ojca przyjęto go na historię. Studium wojskowe – umundurowanie boh., ukrywanie wady wzroku, zajęcia na strzelnicy. Boh. dostał nagrodę za ukończenie studium wojskowego. [+]
00:53:52 Gdy boh. ukończył studia i dostał nakaz pracy w kieleckiem, rodzice namówili go, by zdawał na medycynę. Po kursach przygotowawczych dostał się na studia w 1957 r. Po ukończeniu studiów boh. był na stażu w Międzylesiu i w szpitalu dziecięcym przy ul. Niekłańskiej.
00:56:23 Boh. po studiach na historii został mianowany podporucznikiem i skierowany do Olsztyna, gdzie miał być tłumaczem w KBW. Wybronił się mówiąc, że dostał się na medycynę i chce być lekarzem wojskowym. Po ukończeniu stażu boh. został wezwany do WKR i skierowano go do 16 Kaszubskiej Dywizji Pomorskiej, gdzie był dowódcą kompanii medycznej. Boh. nie chciał zostać w wojsku, ale po zwolnieniu ze służby okazało się, że stracił meldunek w Warszawie. Brat psychiatra pracował w szpitalu w Tworkach i boh. został tam zatrudniony w dziale psychiatrii społecznej. Boh. brał udział w tworzeniu ustawy o ochronie zdrowia psychicznego, która była warunkiem przyjęcia Polski do Unii Europejskiej. [+]
01:01:33 Ostatnie lata pracy zawodowej. Boh. był wykładowcą psychiatrii w Akademii Pedagogiki Specjalnej.
[koniec samodzielnej narracji, początek wywiadu – świadek odpowiada na pytania] 01:03:47 Dziadek Mościcki był prawnikiem w Ostrołęce, gdzie prowadził sprawy Żydów. Po wybuchu wojny przeprowadził się do Warszawy – relacje boh. z dziadkiem, jego opowieści. Uciekając z piwnicy w 1944 r. dziadek zabrał skrzypce. Rodzina wróciła z Rembertowa na Pragę i do połowy stycznia 1945 r. mieszkała w piwnicy. Dom odbudowano w 1947 r., niedługo potem zapadła decyzja o rozbiórce budynku z powodu budowy FSO, przez co dom nie podlegał kwaterunkowi. Rodzinę wykwaterowano dopiero w roku 1976 – uciążliwe dojazdy do centrum miasta.
01:08:15 Losy rodziny mamy – ucieczka przed frontem w 1915 r., bombardowanie Małkini przez Zeppelina. Rodzina znalazła się w Rostowie nad Donem, gdzie dziadek podjął pracę w kancelarii adwokackiej. W 1919 r. rodzina uciekła do Turcji, potem przez Francję wróciła do Ostrołęki – ucieczka podczas wojny polsko-bolszewickiej. Mama uczyła się w Warszawie na pensji pani Kurmanowej, potem studiowała stomatologię, którą ukończyła w 1929 r. Po ślubie rodzina zamieszkała na Pelcowiźnie. Sąsiadką w domu była generałowa Babichowa, żona gen. Alfonsa Babicha, który przyjaźnił się z dziadkiem.
01:14:44 Przed wojną mama nie pracowała, podczas okupacji była dentystką w szkole kolejowej – postawa dyrektora Niemca. Po wojnie pracowała jako dentystka w rejonie na Bródnie.
01:17:03 Ojciec działał w konspiracji, boh. podsłuchiwał rozmowy brata, który należał do Szarych Szeregów. Na imieniny 2 września 1939 r. boh. dostał drewniany samochód. Oblężenie Warszawy – boh. miał dziecięcą maskę przeciwgazową. Ojciec pracował w szpitalu przy ul. Karowej, a po jego zbombardowaniu w szpitalu Przemienienia. Rodzina chowała się podczas nalotów w piwnicy własnego domu – przeniesienie do innej piwnicy pełnej ludzi, potem do schronu w ogrodzie. Skutki nalotów. Ojciec zabrał rodzinę na Aleksandrówek, gdzie mieszkali jego pacjenci, niemieccy koloniści, którzy rozkładali płachty ze swastykami, by uniknąć nalotów. Powrót do zniszczonego domu. [+]
01:24:07 Podczas okupacji w domu mieszkała nauczycielka, która uczyła boh. i pomagała bratu, który uczył się na tajnych kompletach. Wizyty kolegi z sąsiedztwa, który zaraził boh. kokluszem. Poczucie zagrożenia podczas okupacji. Oczekiwanie na wojnę w latach 50., wiadomości o wojnie w Korei.
01:29:23 Boh. widział ciężko rannego czerwonoarmistę, którego ojciec usiłować uratować. Widział śmierć radzieckich jeńców zastrzelonych podczas próby ucieczki. Na Annopolu stały szubienice, ale boh. nie widział zwłok ofiar egzekucji. Rosjanie ściągali niemiecki sprzęt z pola walki i boh. widział zwłoki w czołgach – w pustych wrakach boh. bawił się z bratem.
01:31:45 Krewni mieszkali w Kolonii Staszica – boh. widział miasto podczas wyjazdów na Ochotę, wspomnienie Pomnika Sapera. Postrzelenie przez Niemców chłopca, który bawił się w ogrodzie przy ul. Rudawskiej. Uliczne łapanki – w 1943 r. podczas powrotu z Ochoty tramwaj został dwukrotnie zatrzymany przez Niemców. Podczas powstania w getcie boh. widział dymy pożarów, ale jako dziecko nie był w okolicach getta.
01:36:19 Kolega ojca Jan Sałaciński był lekarzem w Aninie. Rodzice jeździli do niego na imieniny, podczas jednej z wizyt ktoś postrzelił w Wawrze niemieckiego żołnierza – Niemcy zgarnęli z ulicy przypadkowe osoby i rozstrzelali.
01:38:09 Psy w domu – zabicie buldoga Karo przez polskiego żołnierza. W czasie okupacji ojciec dostał ratlerka, podczas ucieczki z domu w 1944 r. psy pobiegły za swoimi właścicielami i znalazły się w Rembertowie – zabawy w zaminowanym ogrodzie. Saper kościuszkowiec zginął podczas rozbrajania ładunków. [+]
01:42:49 Brat po wojnie należał do harcerstwa i młodzieżówki PSL, planował z kolegami wysadzenie pomnika żołnierzy radzieckich w Parku Skaryszewskim. Po uroczystościach w Palmirach grupa wracała do Warszawy śpiewając nieprawomyślne piosenki, brat został aresztowany i uwolniony na skutek interwencji ojca, ale pozostał wpis w jego papierach. Podczas studiów medycznych brat był przesłuchiwany, pytano go o działaczy harcerskich. Po śmierci Stalina jeden z kolegów napisał donos na brata, który „niedbale stał i szyderczo się uśmiechał”. Brat jeżdżąc kolejką do pracy w Tworkach spotykał kolegę lekarza, byłego harcerza, z którym szczerze rozmawiał, kolega okazał się kapusiem. Pseudonimy brata z czasów konspiracji. [+]
01:49:13 Przy ul. Toruńskiej była apteka państwa Taborowskich. Pan Taborowski miał lewicowe przekonania, w czasie okupacji został aresztowany i ślad po nim zaginął. Pani Taborowska została z synem Zbyszkiem, niepełnosprawnym intelektualnie. Podczas rewizji Zbyszek Taborowski został wzięty za Żyda i popchnął niemieckiego żołnierza, który go zastrzelił. Po powstaniu ktoś oddał strzał w kierunku pojazdów niemieckich jadących ul. Modlińską, Niemcy w odwecie wyciągnęli ludzi z apteki i chcieli ich rozstrzelać, ale uratowała ich pani Taborowska znająca niemiecki.
01:53:01 Boh. w dzieciństwie wiedział, kim są szmalcownicy – przy ul. Chełmińskiej Polak wydał ukrywanego przez siebie Żyda, któremu skończyły się pieniądze. Pan Szuster, folksdojcz, przed wojną pracował w montowni Fiata. W czasie okupacji jego syn Gienek kolegował się z bratem boh., ale uważano, by nie dowiedział się o konspiracji. Po wojnie okazało się, że pan Szuster należał do AK.
01:55:24 Nastroje antyniemieckie w latach powojennych. Edukacja boh. – w szkołach nie uczono języka niemieckiego. Boh. poszedł do szkoły średniej w 1948 r., w tym czasie jego brat rozpoczął studia medyczne. Podczas rocznicy wyzwolenia Warszawy boh. wygłaszał przemówienie w szkole stojąc na stołku. Podszyty kpiną życiorys na studia, który brat napisał boh. Powojenny strach przed Niemcami. Makabryczne sny – zagrożenie ze strony Niemców i Rosjan.
01:59:27 Podczas studiów historycznych tylko boh. i trzech kolegów nie należało do ZMP – namowy ze strony przewodniczącego związku. Większość studentów pochodziła ze wsi, niektórzy studiowali nie mając zdanej matury.
02:00:08 Rozważania na temat uczuć nienawiści i lęku. Boh. chętnie czytał wspomnienia niemieckich żołnierzy. Jako dziecko był zafascynowany niemieckim uzbrojeniem. Niemcy wydawali książeczki dla obrony przeciwlotniczej, gdzie były sylwetki samolotów.
02:02:42 Boh. jako dziecko rysował broń i robił wycinanki czołgów, samolotów. Zabawa w obóz koncentracyjny w ogródku – procesy i wieszanie nadzorców obozu. W 1945 r. boh. chodził z dziadkiem do ogrodu zoologicznego, tam bawił się z koleżanką, pewnego dnia w pustym basenie dokonali egzekucji zabawek. [+]
02:06:09 W 1945 r. podczas spacerów nad Wisłą boh. widział wypływające zwłoki. Rodzice starali się izolować boh. od okropności wojny.
02:08:19 Rozważania na temat przyczyn wybuchu wojny, sytuacja w przedwojennych Niemczech. Spotkanie pod koniec wojny z niemieckim żołnierzem, który stracił wiarę w Hitlera. Porównanie totalitaryzmów lat 30 i 40. Refleksja na temat życia w PRL. Opozycja demokratyczna – sąsiadami boh. byli państwo Wujcowie – rewizje w domu, spotkanie niani z milicjantami. Zmiany po 1989 r., refleksja na temat współczesnej polityki.
02:14:30 Boh. jako młody człowiek miał świadomość zakłamania komunizmu. Ciotka słuchała w domu Radia Madryt, Wolnej Europy i Głosu Ameryki. Dostosowanie do sytuacji, boh. po wojnie grywał na zabawach. Wspomnienie kolegi Wojciecha Turskiego, który uciekł z domu i przez Węgry i Francję trafił do Anglii, tam służył w lotnictwie, a po powrocie do Polski był represjonowany.
02:17:50 Rodzina mieszkała na Pelcowiźnie przy ulicy Dobrzyńskiej 31. Nazwy ulic w dzielnicy. Ruch kolejowy podczas okupacji, położenie domu, w którym mieszkała rodzina boh.
mehr...
weniger
Bibliothek des Pilecki-Instituts in Warschau
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Mo. - Fr. 9:00 - 15:00 Uhr
(+48) 22 182 24 75
Bibliothek des Pilecki-Instituts in Berlin
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
Diese Seite verwendet Cookies. Mehr Informationen
Das Archiv des Pilecki-Instituts sammelt digitalisierte Dokumente über die Schicksale polnischer Bürger*innen, die im 20. Jahrhundert unter zwei totalitären Regimes – dem deutschen und sowjetischen – gelitten haben. Es ist uns gelungen, Digitalisate von Originaldokumenten aus den Archivbeständen vieler polnischer und ausländischer Einrichtungen (u. a. des Bundesarchivs, der United Nations Archives, der britischen National Archives, der polnischen Staatsarchive) zu akquirieren. Wir bauen auf diese Art und Weise ein Wissenszentrum und gleichzeitig ein Zentrum zur komplexen Erforschung des Zweiten Weltkrieges und der doppelten Besatzung in Polen auf. Wir richten uns an Wissenschaftler*innen, Journalist*innen, Kulturschaffende, Familien der Opfer und Zeugen von Gräueltaten sowie an alle an Geschichte interessierte Personen.
Das Internetportal archiwum.instytutpileckiego.pl präsentiert unseren Bestandskatalog in vollem Umfang. Sie können darin eine Volltextsuche durchführen. Sie finden ebenfalls vollständige Beschreibungen der Objekte. Die Inhalte der einzelnen Dokumente können Sie jedoch nur in den Lesesälen der Bibliothek des Pilecki-Instituts in Warschau und Berlin einsehen. Sollten Sie Fragen zu unseren Archivbeständen und dem Internetkatalog haben, helfen Ihnen gerne unsere Mitarbeiter*innen weiter. Wenden Sie sich auch an sie, wenn Sie Archivgut mit beschränktem Zugang einsehen möchten.
Teilweise ist die Nutzung unserer Bestände, z. B. der Dokumente aus dem Bundesarchiv oder aus der Stiftung Zentrum KARTA, nur beschränkt möglich – dies hängt mit den Verträgen zwischen unserem Institut und der jeweiligen Institution zusammen. Bevor Sie vor Ort Zugang zum Inhalt der gewünschten Dokumente erhalten, erfüllen Sie bitte die erforderlichen Formalitäten in der Bibliothek und unterzeichnen die entsprechenden Erklärungsformulare. Informationen zur Nutzungsbeschränkung sind in der Benutzungsordnung der Bibliothek zu finden. Vor dem Besuch empfehlen wir Ihnen, dass Sie sich mit dem Umfang und Aufbau unserer Archiv-, Bibliotheks- und audiovisuellen Bestände sowie mit der Besucherordnung und den Nutzungsbedingungen der Sammlung vertraut machen.
Alle Personen, die unsere Bestände nutzen möchten, laden wir in den Hauptsitz des Pilecki-Instituts, ul. Stawki 2 in Warschau ein. Die Bibliothek ist von Montag bis Freitag von 9.00 bis 15.00 Uhr geöffnet. Bitte melden sie sich vor Ihrem Besuch per E-Mail: czytelnia@instytutpileckiego.pl oder telefonisch unter der Nummer (+48) 22 182 24 75 an.
In der Berliner Zweigstelle des Pilecki-Instituts befindet sich die Bibliothek am Pariser Platz 4a. Sie ist von Dienstag bis Freitag von 10.30 bis 17.30 Uhr geöffnet. Ihr Besuch ist nach vorheriger Anmeldung möglich, per E-Mail an bibliothek@pileckiinstitut.de oder telefonisch unter der Nummer (+49) 30 275 78 955.
Bitte lesen Sie unsere Datenschutzerklärung. Mit der Nutzung der Website erklären Sie sich mit ihren Bedingungen einverstanden..