Czesław Lewandowski (ur. 1928, Wólka Garwarska), ps. „Bystry”, powstaniec warszawski i harcerz Szarych Szeregów, więzień KL Stutthof o numerze 79152, pułkownik Ludowego Wojska Polskiego. Pochodzi z robotniczej rodziny, wychowywał się w północnych dzielnicach Warszawy (Bielany, Wawrzyszew, Marymont) – rodzina kilkakrotnie zmieniała miejsce zamieszkania ze względu na pracę ojca. Jego ojciec został zamordowany przez Niemców w maju 1940 r. za rzekomy sabotaż, niedługo potem rodzinę opuściła matka, więc Czesław Lewandowski jako najstarszy musiał zająć się młodszym rodzeństwem. Z trudem zdobywał pożywienie, wszyscy wówczas głodowali, aż Rada Główna Opiekuńcza zainteresowała się losem sierot i umieściła wszystkich w domach dziecka. Gdy Czesław Lewandowski po dwóch miesiącach uciekł z sierocińca, okazało się, że jego dom rodzinny zajęli już inni ludzie. Dawni koledzy z podwórka wciągnęli go do pracy w konspiracji, wstąpił do Szarych Szeregów, złożył przysięgę. Walczył w powstaniu warszawskim na Marymoncie i Żoliborzu, brał udział w nieudanym szturmie na Dworzec Gdański. Wzięty do niewoli przez Niemców, został wywieziony do KL Stutthof, jako jeden z niewielu przeżył „marsz śmierci”. Po wyzwoleniu przez Armię Czerwoną leczył się i dochodził do siebie w szpitalu w Lęborku. Wrócił do Warszawy, gdzie zajął pokój w częściowo zburzonej kamienicy na Żoliborzu. Odnalazł także matkę, która przebywała u rodziny niedaleko Ciechanowa. Dawni znajomi z Szarych Szeregów zaproponowali mu udział w „akcji”, która okazała się napadem na bank. Czesław Lewandowski odmówił udziału, za co dostał podziemny wyrok śmierci. Jedynym ratunkiem było wstąpienie do Ludowego Wojska Polskiego – ukończył szkołę podchorążych we Wrocławiu, służył w Braniewie. W Ludowym Wojsku Polskim dosłużył się stopnia pułkownika.
więcej...
mniej
00:00:07 Przyjazd transportu do obozu w Stutthofie, zachowanie kapo, przejście kolumny więźniów do obozu. Procedury podczas przyjęcia do obozu: dezynfekcja, kąpiel, fryzjer, wpis do ewidencji, wydanie pasiaków. Obozowy numer boh. Bicie więźniów przez kapo. Pobyt w baraku kwarantanny – zasady panujące w obozie. [+]
00:10:03 Wnętrze baraku – warunki bytowe, narzucone tempo, bicie przez kapo. Rytm życia w obozie: poranna toaleta, śniadanie – racje żywieniowe, apel – liczenie więźniów, przydział do grup roboczych – prace wykonywane podczas kwarantanny. [+]
00:17:30 Po kwarantannie boh. trafił do innego bloku – różnice między kwarantanną a stałym obozem. Praca więźniów, przy selekcji ubrań pracowali więźniowie z długim stażem. Boh. rozładowywał kamienie z barek. Obiady w obozie. Wieczorne apele – selekcja więźniów, niektórzy trafiali do rewiru, innych zabijano. [+]
00:25:30 Holendrzy i Duńczycy otrzymywali paczki z Czerwonego Krzyża – handel wymienny w obozie – boh. wymieniał chleb za papierosy. Starsi więźniowie pilnowali boh., by jadł. Dzięki opiece starszych więźniów boh. trafił do pracy w zakładach zbrojeniowych – poprawa warunków. [+]
00:30:10 Wszystkie czynności w obozie wykonywano biegając. Praca ponad siły wygłodzonych więźniów, bicie, zagrożenie śmiercią. Psychiczne skutki pobytu w obozie. [+]
00:33:10 Boh. został wyznaczony do grupy, którą wywieziono z obozu – droga kolejką do Elbląga, gdzie był podobóz Stutthofu. Warunki w obozie. Zachowanie mieszkańców miasta w stosunku do więźniów idących do pracy w fabryce. Boh. pracował przy szlifierce – wysokie normy podczas 12-godzinnej pracy. Wysoka umieralność wśród więźniów. Zima 1944-45 – więźniowie mieli tylko cienkie pasiaki. [+]
00:43:43 Przed Bożym Narodzeniem grupa więźniów uciekła z kolumny – doba na placu apelowym, Niemcy przywozili do obozu zwłoki zastrzelonych uciekinierów. Na placu stała choinka, pod którą układano zwłoki. Śmierć więźniów podczas apelu. [+]
00:47:57 W początkach stycznia więźniów przywieziono do Stutthofu. Ewakuacja obozu – w drogę ruszyła kolumna 1200 więźniów. Stan zdrowia boh. podczas marszu – zabieg na chorej nodze wykonany przez współwięźnia. Podczas marszu zabijano wszystkich, którzy zostali za kolumną. Odgłosy zbliżającego się frontu – zachowanie esesmanów. [+]
00:57:18 Otoczenie kolumny przez rosyjskie czołgi – Rosjanie zabili wszystkich Niemców z eskorty. Grupa ocalonych więźniów liczyła niecałe 200 osób. Boh. zainteresowali się czerwonoarmiści, którzy zostawili go w najbliższym budynku, gdzie miał czekać na zabranie do szpitala. Następnego dnia do domu przyszli dwaj młodzi Żydzi, którzy wyrzucili boh. z domu, a gospodynię-Niemkę pobili - interwencja radzieckich sanitariuszy. [+]
01:02:55 Pobyt w szpitalu koło Lęborka – stan zdrowia boh., który po przyjeździe do szpitala ważył 36 kg. Po dwóch miesiącach dostał prowiant ze szpitala i ruszył w stronę Warszawy – podróż na buforze wagonu. Przyjazd do Warszawy – boh. poszedł na Marymont. Z domu, w którym mieszkał, został tylko komin. Boh. odnalazł na Bielanach sąsiadów Wasilewskich, od których dowiedział się, że matka pojawiła się w mieście. Boh. uchodził za zmarłego i rodzina go nie szukała. [+]
01:13:02 Boh. nie mógł się zatrzymać u Wasilewskich. Praca w grupie odgruzowującej stolicę. Nawiązanie kontaktu z rodziną Buchowiczów – boh. zamieszkał w odgruzowanym pomieszczeniu w domu przy ul. Sułkowskiego. Umeblowanie pokoju – organizacja życia codziennego. [+]
01:19:00 Boh. był pomocnikiem hydraulika na AWF, zaczął działać w harcerstwie. Pomoc materialna Związku Walki Młodych, do którego boh. się zapisał – paczki z UNRRA. Boh. zapisał się do szkoły zawodowej. Lokatorzy w odgruzowanej części budynku.
01:22:36 Opinia na temat Związku Walki Młodych. Boh. jako drużynowy harcerstwa został zaproszony do udziału w akcji, którą okazał się napad na bank w Ursusie. Boh. odmówił udziału w zadaniu i wydano na niego wyrok śmierci. Ucieczka do wojska. Boh. trafił do 3 Pułku Piechoty, który stacjonował w Cytadeli. [+]
01:25:30 Służba w 3 Berlińskim Pułku Piechoty, dowódcą kompanii był kpt. Dunajewski, szefem kompanii plutonowy Jedynak. Obowiązkowe uczestnictwo w niedzielnych mszach świętych w kościele Św. Krzyża oraz w codziennych modlitwach – poranne i wieczorne apele. Szykanowanie niewierzących żołnierzy. Pewnej niedzieli boh. nie poszedł z kolegami do kościoła – karna musztra w gruzach Cytadeli. Dowódca i szef kompanii zostali zdjęci ze stanowisk. Wyjścia kompanii na szkolenia w Młocinach – zachowanie dowódcy. [+]
01:36:10 Boh. zgłosił chęć zostania oficerem. Wyżywienie w wojsku – dorsze i mamałyga. Na Dworcu Gdańskim zatrzymał się pociąg z czerwonoarmistami wracającymi do ZSRR, żołnierze zaczęli zaczepiać kobiety – strzelanina z polskim patrolem. Pułk boh. znalazł się w obstawie dworca. [+]
01:39:25 Rozmowa z komisją weryfikacyjną – boh. został zakwalifikowany do Oficerskiej Szkoły Piechoty i Kawalerii w Krakowie. Zajęcia podczas tygodniowego urlopu, w mieszkaniu przy ul. Sułkowskiego zamieszkała matka boh., która wróciła do Warszawy. Warunki w szkole oficerskiej, boh. jednocześnie kończył wieczorowe gimnazjum. Wykładowcami byli w większości przedwojenni oficerowie, wysoki poziom w gimnazjum.
01:45:05 Umundurowanie podchorążych, organizacja szkoły. Zajęcia z jazdy konnej, wspomnienie wykładowców. Zajęcia na strzelnicy z kpt. Lechem.
01:51:06 Sytuacja w Krakowie po wyzwoleniu – nastawienie mieszkańców do nowej władzy. Działalność podziemia niepodległościowego, m.in. oddziału „Ognia”. Boh., stojąc na warcie koło składu materiałów pędnych, oddał dwa strzały w kierunku „cienia”, którym okazał się jadący na nartach kpt. Lech. Boh. zgłosił się na ochotnika do rozpalenia w piecach u kpt. Lecha i spowodował wybuch pieca. [+]
01:58:02 Boh. był na pierwszej przepustce 8 marca 1947 r. Boh. należał do kompanii sztandarowej, która wychodząc z koszar dostawała ostrą amunicję. Zachowanie mieszkańców miasta wobec żołnierzy. Gotowość bojowa podczas nasilenia aktywności oddziału „Ognia”. Wyjazd z grupą operacyjną do Wadowic – terror „Ognia”. [+]
02:03:18 Zmiana nazwy szkoły – wycofanie zajęć z jazdy konnej. Rewizja w żeńskim klasztorze w Krakowie prowadzona przez UB – boh. był w kordonie zabezpieczającym teren, potem widział w piwnicach wykopane dziecięce kości.
02:06:16 Przeniesienie szkoły do Wrocławia, jej komendantem został gen. Gembal. Powstanie ZMP – boh. został delegatem szkoły na zjazd zjednoczeniowy i siedział obok marszałka Rokossowskiego.
02:10:00 Boh. utrzymywał kontakt korespondencyjny z kolegami z żoliborskiego ZWM. Jedna z koleżanek chorowała na gruźlicę – odwiedziny w szpitalu.
02:13:18 Nauka na drugim i trzecim roku szkoły oficerskiej we Wrocławiu. Boh. wystąpił z inicjatywą zorganizowania w szkole koła ZMP. Incydent z granatem na jednym z wrocławskich mostów.
02:16:12 Pokaz forsowania Odry z okazji 22 Lipca przygotowany razem ze Szkołą Wojsk Inżynieryjnych – przeprawa pontonem, przyczyny utopienia broni. Po nieudanym pokazie żołnierze musieli nurkować po swoją broń. [+]
02:19:35 Współzawodnictwo wśród podchorążych. Po ukończeniu drugiego roku boh. dostał miesiąc urlopu i przyjechał do Warszawy razem kolegami Zdzisławem Praskim i Eugeniuszem Piecykiem. Wspólne zdjęcie – bójka na ul. Grochowskiej, reakcja boh. i kolegów po zatuszowaniu sprawy na komisariacie. Zachowanie milicjantów – pobyt w areszcie. Na drugi dzień boh. z kolegami zostali zabrani do aresztu w garnizonie. Decyzja komendanta garnizonu – powrót do Wrocławia. Oczekiwanie na wyrzucenie ze szkoły – spotkanie z szefem szkoły gen. Gembalem – nieoczekiwane zakończenie historii. [+]
02:34:02 Praktyka w pułku w Nysie – wyróżnienie boh. Rywalizacja o lokatę podczas trzeciego roku nauki. Wypadek na strzelnicy – boh. został ranny w rękę i oko.
02:37:24 Podczas szkolenia ze strzelania z granatników niewypał utkwił w lufie – podczas strzelania obecny był gen. Świerczewski, który wyjął granat. [+]
02:39:37 Obchody 22 Lipca w Warszawie – w defiladzie miał uczestniczyć batalion trzeciego roku. Kompania boh. otwierała defiladę – wrażenia z uroczystości.
02:43:07 Podczas nauki w szkole boh. uprawiał sport – osiągnięcia. Boh. wygrał 9 walk bokserskich – efekt pojedynku z Hyżym z drużyny Pafawagu. Udział w olimpiadzie armii zaprzyjaźnionych – drugie miejsce drużyny w marszobiegu.
02:46:46 Przygotowania do egzaminów. Dobre oceny na „małej maturze”. Po zdaniu egzaminów z 18 przedmiotów boh. ukończył szkołę jako prymus. Szycie munduru. Promocja 11 września 1949 r. Boh. zaprosił matkę i sympatię, która nie przyjechała. Na promocję przyjechali m.in. Bierut i Rola-Żymierski. Mianowanie na podporucznika przez prezydenta Bieruta. Bal po promocji, rozmowa z gen. Popławskim i marszałkiem Żymierskim.
02:58:00 Przyjazd do Warszawy. Boh. odwiedzał siostry, które przebywały u zakonnic w Szamotułach. Powody wyboru 55 Pułku Zmechanizowanego w Elblągu – boh. został skierowany do Braniewa, gdzie przeniesiono pułk. Pierwsze wrażenia z Braniewa, gdzie boh. został dowódcą kompanii fizylierów, dowódcą pułku był mjr Ligaj. Stan kompanii – większość poborowych była analfabetami. [+]
więcej...
mniej
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Warszawie
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Pon. - Pt. 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Berlinie
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Wt. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
Ta strona wykorzystuje pliki 'cookies'. Więcej informacji
W Archiwum Instytutu Pileckiego gromadzimy i udostępniamy dokumenty w wersji cyfrowej. Zapisane są w nich losy obywateli polskich, którzy w XX wieku doświadczyli dwóch totalitaryzmów: niemieckiego i sowieckiego. Pozyskujemy kopie cyfrowe dokumentów, których oryginały znajdują się w zbiorach wielu instytucji polskich i zagranicznych, m.in.: Bundesarchiv, United Nations Archives, brytyjskich National Archives i polskich archiwów państwowych. Budujemy w ten sposób centrum wiedzy i ośrodek kompleksowych badań nad II wojną światową i podwójną okupacją w Polsce. Dla naukowców, dziennikarzy, ludzi kultury, rodzin ofiar i świadków zbrodni oraz wszystkich innych zainteresowanych historią.
Portal internetowy archiwum.instytutpileckiego.pl prezentuje pełny katalog naszych zbiorów. Pozwala się po nich poruszać z wykorzystaniem funkcji pełnotekstowego przeszukiwania dokumentów. Zawiera także opisy poszczególnych obiektów. Z treścią dokumentów zapoznać się można tylko w czytelniach Biblioteki Instytutu Pileckiego w Warszawie i w Berlinie, w których nasi pracownicy służą pomocą w przypadku pytań dotyczących zbiorów, pomagają użytkownikom w korzystaniu z naszych katalogów internetowych, umożliwiają wgląd do materiałów objętych ograniczeniami dostępności.
Niektóre dokumenty, np. te pochodzące z kolekcji Bundesarchiv czy Ośrodka Karta, są jednak objęte ograniczeniami dostępności, które wynikają z umów między Instytutem a tymi instytucjami. Po przybyciu do Biblioteki należy wówczas dopełnić formalności, podpisując stosowne oświadczenia, aby uzyskać dostęp do treści dokumentów na miejscu. Informacje dotyczące ograniczeń dostępu są zawarte w regulaminie Biblioteki. Przed wizytą zachęcamy do zapoznania się z zakresem i strukturą naszych zasobów archiwalnych, bibliotecznych i audiowizualnych, a także z regulaminem[hiperłącze] pobytu i korzystania ze zbiorów.
Wszystkich zainteresowanych skorzystaniem z naszych zbiorów zapraszamy do siedziby Instytutu Pileckiego przy ul. Stawki 2 w Warszawie. Biblioteka jest otwarta od poniedziałku do piątku w godzinach 9.00–15.00. Przed wizytą należy się umówić. Można to zrobić, wysyłając e-mail na adres czytelnia@instytutpileckiego.pl lub dzwoniąc pod numer (+48) 22 182 24 75.
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Berlinie znajduje się przy Pariser Platz 4a. Jest otwarta od wtorku do piątku w godzinach 10.30–17.30. Wizytę można odbyć po wcześniejszym umówieniu się, wysyłając e-mail na adres bibliothek@pileckiinstitut.de lub dzwoniąc pod numer (+49) 30 275 78 955.
Prosimy zapoznać się z polityką prywatności. Korzystanie z serwisu internetowego oznacza akceptację jego warunków.