Lemanowicz Krystyna
Krystyna Lemanowicz z d. Kacprzak (ur. 1948, Wałcz) – działaczka opozycji antykomunistycznej w latach 80-tych. Jej mama cudem ocalała z rzezi wołyńskiej ukrywając się w ulu, część rodziny została zamordowana przez Ukraińców w Hołownicy w 1943 roku. W 1980 roku zakładała struktury NSZZ „Solidarność” w PSS Społem w Pile. Po wprowadzeniu stanu wojennego była członkiem Regionalnego Komitetu Strajkowego NSZZ „Solidarność” Piła. Dawała schronienie ukrywającym się działaczom Solidarności, rozklejała plakaty i malowała antykomunistyczne rysunki w Pile. W jej mieszkaniu wydawano pismo podziemne „Lech”. W czerwcu 1983 roku została ciężko pobita przez funkcjonariuszy SB w Częstochowie. Dwa lata później organizowała wyjazd z Polski zagrożonemu szykanami i represjami 17-letniemu synowi.
more...
less
00:00:10 Bohaterka urodziła się w Wałczu. Jej matka pochodziła z Wołynia, ojciec z Mazowsza. Matka przeżyła dwie okupacje i rzeź wołyńską, na Ziemiach Odzyskanych mieszkała w wśród Ukraińców, którzy brali w niej udział. Miała 7 dzieci, jedno z nich zmarło.
00:01:10 Chodziła po zakupy do miasta, aby uniknąć przejścia obok domu Ukraińca. Była zawsze smutna, nie wracała do przeszłości. Ojciec w wieku 14 lat został zabrany na roboty przymusowe do Niemiec. Ucieczka ojca z obozu i ciężkie pobicie go. Patriotyzm w rodzinie.
00:03:30 Śmierć Pyjasa. Syn boh. działał w „Solidarności” i jako 17-latek musiał uciekać z domu. Boh. od wczesnej młodości działała społecznie, należała do harcerstwa. Stosunek boh. do Piłsudskiego. Po ślubie działała w Ruchu Przeciw Bezradności Społecznej przy Rzeczniku Praw Obywatelskich.
00:05:30 Działalność boh. w Ruchu Przeciw Bezradności Społecznej na terenie Piły oraz w Stowarzyszeniu Ekologicznym Przyjaciół Ziemi Nadnoteckiej. Boh. była współzałożycielką i przez 14 lat prezeską stowarzyszenia-hospicjum w Pile. Działalność hospicjum, choroba i śmierć rodziców.
00:09:00 Trauma związana ze śmiercią rodziców i rozwiązanie hospicjum. W czasie wojny matka boh. była prześladowana od okupacji radzieckiej. Rzeź ukraińska trwała od 1939, maltretowanie żołnierzy rosyjskich przez Ukraińców. [++]
00:10:30 Niedobory jedzenia i praca matki w kołchozach. W 1943 matka przebywała w kołchozie w Hołownicy prowadzonym przez Niemca. Grupa osób z rodziny matki uciekała przed rzezią do Kamionki.
00:12:00 W Hołownicy dochodziło do napadów ukraińskich, podczas jednego z nich matka uciekła i schowała się w ulu. Strach przed torturami i śmiercią z rąk Ukraińców. Inne ucieczki matki.
00:13:25 1 października 1943 w Hołownicy ojciec matki boh. Zygmunt Cyrklewicz z grupą żołnierzy polskich dostali karabiny od Niemców aby trzymać warty. W nocy Ukraińcy napadli, dziadka boh. zabrali do lasu i odrąbali mu głowę. [++]
00:14:10 Zginęło b. dużo Polaków. Matka uciekła. W Hołownicy babcia boh. z rodziną spała pod furmankami. Pojawienie się rzekomych partyzantów rosyjskich, którzy okazali się Ukraińcami. Wygnali ukrywających się Polaków pod stogi, do których ich przywiązywano, a stogi podpalano. Ludzie śpiewali przed śmiercią.
00:15:30 Lamenty Polaków usłyszeli stacjonujący w Korcu Niemcy, przyjechali do Hołownicy i część Polaków została uratowana. Podróż do starych polskich koszar w Równym. Wyjazd pociągiem do obozu w Przemyślu.
00:16:40 W Przemyślu było dużo Ukraińców, którzy nadal zabijali. W obozie rodzina boh. zachorowała na tyfus, najmłodszy wuj Grzegorz był zdrowy i Niemcy zabrali go do ochronki, przed zniemczeniem i wywozem do Rzeszy uratowała chłopca babcia boh.
00:18:20 W lipcu/sierpniu 1945 r. rodzina boh. dostała kartę ewakuacyjną na Ziemie Odzyskane. Matka boh. zaginęła w drodze, odnalazła się pod koniec 1945. Dopiero po śmierci boh. zobaczyła, że matka ma na pośladku wypalony trójząb. [+]
00:19:25 Trudne przeżycia rodziców boh., przez co byli zawsze smutni, zamyśleni i „gdzie indziej”. Matka nic nie opowiadała, nie chciała dzieciom popsuć dzieciństwa. Imiona i nazwiska rodziców.
00:20:40 Styczność boh. z pozostałą na Ziemiach Odzyskanych rdzenną ludnością niemiecką. Niemieckie małżeństwo nauczycieli. Lokalni osadnicy, którzy przybyli z Sybiru i z Wołynia, ich doświadczenia z sowietami do lat 60. – gwałty, morderstwa, znikanie żołnierzy polskich. [+]
00:22:00 Relacje dzieci polskich z niemieckimi i ukraińskimi w latach 40-50-tych. Roszczeniowa postawa dzieci ukraińskich i ich rodziców. Postawy antypolskie mężczyzn ukraińskich i niezgoda ich ukraińskich żon na mordowanie Polaków i Żydów. [+]
00:23:30 Byli żołnierze UPA mieszkający po wojnie w Wałczu „robili co chcieli”, przesłuchiwali dzieci, bili je, czekali na nie pod szkołą.
00:24:50 Wydarzenia poznańskie w 1956 boh. bardzo przeżyła, mimo, że ogólnie nie mówiono o nich. Grudzień 1970 r. w odbiorze boh.
00:27:00 Historia przynależności boh. do harcerstwa. Po 1975 pracowała w komendzie chorągwi w Pile. Postać Jerzego Jaskierni, zmiany polityczne w harcerstwie i odejście boh. W komendzie hufca boh. organizowała obozy i edukację patriotyczną.
00:29:00 Donosy na boh. do wojewody dot. tematyki jej programów edukacyjnych np. o „żołnierzach wyklętych”. Wojewoda uchronił boh. przed zwolnieniem. Źródła wiedzy boh.
00:30:15 Czerwiec 1976, okres wydarzeń w Radomiu i Ursusie, był dla boh. trudny – była bardzo chora. W okresie strajków sierpniowych w 1980 boh. została zwolniona z pracy. Prowadzenie działalności podziemnej ze wsparciem rodziców boh. Rodzice męża należeli do PZPR.
00:32:45 W 1980 r. boh. brała udział w strajku. Założyła i została przewodniczącą „Solidarności” w pilskim „Społem”. Odbierała liczne skargi pracowników dotyczące nadużyć w zakładzie. Boh. była w zakładzie pracownikiem socjalnym.
00:34:50 Przebieg strajku w „Społem” i strach ludzi. Strajk zakończył się dużymi zwolnieniami, również boh. straciła swoje stanowisko, długo była bez pracy.
00:35:55 Wprowadzenie stanu wojennego. Boh. z rodzicami kupili pół świniaka, którym się podzielili. Powrót rodziny do Piły, kontrole policji. Organizowanie się podziemia, w domu boh. wydawano gazetę „Lech”. Agitacja strajkowa.
00:37:30 W „S” boh. była łączniczką między Warszawą, Poznaniem i Wałczem, zajmowała się kolportażem gazet i ulotek. Jeździła na spotkania w kościołach z [Mają?] Komorowską i Fiodorowiczem [Jackiem Fedorowiczem?]. Zebrania grupy warszawskiej w autobusach miejskich.
00:38:50 Logistyka przewożenia bibuły przez boh. Jeździła z kolegą Ludowiczem, który miał przepustkę na całą Polskę, zawsze mieli ze sobą skrzynkę wódki, którą pomagała przy zatrzymaniach przez MO.
00:39:40 Zatrzymanie boh. z kolegą w Bydgoszczy przez MO oraz wojsko, gdy przewozili powielacz. Inne zatrzymania i przygody boh. podczas przewozu materiałów drukarskich. Inwigilacja boh. przez UB.
00:44:00 Ucieczki boh. przed „ogonem” UB. Znajomy milicjant, p. Kaszuba, pracując na komendzie miał kontakty z ubekami i przestrzegał boh. przed nalotami na nią. Rewizje na działce i w domach. Produkcja bimbru potrzebnego do drukowania.
00:47:00 Rewizja, podczas której 6-letni syn boh. wyniósł do sąsiadki sprzęt, zanim funkcjonariusze go znaleźli. Uratowanie przez boh. bimbru i wolności.
00:49:50 Boh. pojechała do Częstochowy podczas pielgrzymki papieskiej, była po ciężkiej operacji. Po mszy została wyciągnięta z tłumu, wrzucona do „suki” i zawieziona do urzędu miejskiego. Awantura o znaczki „S” i Matkę Boską.
00:52:10 Podczas przesłuchania dotkliwie ją pobito, przytomność odzyskała dopiero następnego dnia rano. Wracający z drugiej mszy papieskiej pomogli boh. dojechać do Piły. Uszczerbek na zdrowiu boh. [++]
00:54:40 Grzywna za działalność opozycyjną i pomoc finansowa innych działaczy „S”. Boh. z mężem założyli salon gier i zwrócili „S” całą kwotę.
00:55:40 Proces druku gazet na pralce „Frani”. Podział obowiązków boh. i jej męża-chemika.
00:57:15 Kontakt z Jackiem Grudeckim z Solidarności Walczącej i jego wskazówki dotyczące działalności podziemnej. Brak podziałów w „S” i wspólna misja wolnej Polski.
00:59:00 Szykanowanie dzieci za działalność podziemną. Starszy syn boh. chodził do szkoły w Starej Łubiance, 20 km od Piły, jeździł do szkoły autobusem. Esbecy zabierali go ze szkoły lub przystanku na przesłuchania, był bity po twarzy. Rodzicom długo nic nie mówił.
01:00:00 Obdukcja syna. Boh. z mężem bali się, że syn „skończy jak Pyjas”, postanowili, że musi wyjechać z kraju. Pojechał na wycieczkę, za granicą miał zły czas, spał na peronie. W końcu trafił do obozu dla uchodźców w Latinie we Włoszech, był rok 1985, miał 17 lat. Ks. Jankowski zawiózł jego dokumenty Milewskiemu, który okazał się ubekiem.
01:02:40 Lata 1983-85 był ciężkie dla podziemia, bo UB bardzo wszystkich prześladowało i inwigilowało. Nikt nie wiedział, czy przeżyje. Opinia o ks. Jankowskim z kościoła św. Brygidy. Współpraca księdza z opozycją.
01:04:00 Śmierć ks. Jerzego Popiełuszki. Boh. była chora, nie pojechała na pogrzeb.
01:05:00 Funkcjonariusz UB Piotr Kadłubowski namawiał boh. do współpracy. Boh. nie była do końca świadoma, czym jest UB. Namówiła swojego brata, Jana Kacprzaka, żeby współpracował i był „wtyką” w UB. Brat podpisał współpracę, mimo że działał w „S”.
01:07:00 Boh. odwiedzała syna w USA i miała tam kontakty ze środowiskiem emigracyjnym z lat 80., były to dzieci działaczy.
01:08:30 Wybory 4 czerwca były zdaniem boh. „obrzydliwe”. Informacje o Wałęsie współpracującym z Michnikiem. Przed 1989 były już widoczne podziały w środowisku solidarnościowym. Niezgoda boh. na dogadywanie się opozycji z komuną.
01:10:40 Pomoc boh. rodzinom internowanych i uwięzionych. Rozdział dóbr dla rodzin. Niektóre żony internowanych odmawiały pomocy obarczając „S” winą za uwięzienie męża.
01:12:40 Akcja w Wałczu, aresztowania uczestników i wywózka na komendę. Boh. była najlepsza w plakatowaniu i rozrzucaniu ulotek z wysokich budynków. Rozrzucenie ulotek podczas obchodów rocznicy „S”. Napisy pisane przez boh. na murach.
01:15:00 Inne opozycyjne akcje boh.
more...
less