Lemanowicz Janusz

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/1264

22 sierpnia 2020, Tuczno

1:48

Janusz Lemanowicz (ur. 1945, Warszawa) – inżynier, działacz opozycji antykomunistycznej w latach 80-tych. Na przełomie lat 60-tych i 70-tych był pracownikiem Komitetu Powiatowego PZPR w Pile. Zajmował się protokołowaniem zebrań komitetu powiatowego oraz egzekutywy KP PZPR w Pile. W 1980 roku zakładał Solidarność w Centralnym Ośrodku Badawczo-Rozwojowym w Pile. W okresie stanu wojennego tworzył pismo podziemne „Lech”, w którym publikował artykuły i rysunki satyryczne, pomagał ukrywającym się działaczom „S”. Był zatrzymywany i przesłuchiwany przez funkcjonariuszy SB.

00:00:10 Rodzice bohatera pochodzili z Mazowsza. Matka była z Warszawy. Ojciec mieszkał na wsi [k. Płocka] skąd po 10 r.ż. przeprowadził się do Wilna, gdzie ukończył do gimnazjum. Jak zaczęła się wojna ojciec został aresztowany i przetrzymywany w Olsztynku, skąd uciekł.
00:01:10 Po kolejnym aresztowaniu ojca wywieziono na roboty przymusowe do Królewca, gdzie pracował. Matka boh. w ’41 wyjechała do Nasielska gdzie została pojmana w łapance i wywieziona do Królewca. Tam się rodzice poznali, pobrali i pracowali do 15 kwietnia 1945 r.
00:02:25 Narodziny starszego brata – Grzegorza. W drodze do kraju NKWD zarekwirowało rodzicom dokumenty. W Ostródzie byli przetrzymywali przez miesiąc z powodu braku dokumentów. 13 maja dostali przepustkę i wysłano ich składem do Płocka.
00:03:30 Ojciec zameldował się w Płocku, matka wróciła do Warszawy ale mieszkanie na Nowolipiu, gdzie mieszkała z rodzicami, zostało zniszczone w czasie powstania w getcie. Odnalazła rodzinę przesiedloną na Włochy, tam urodził się boh.
00:04:35 Historia brata ojca boh., ułana wileńskiej brygady kawalerii, który był ranny w bitwie pod Garwolinem i po operacji w Linzu trafił oflagu II C Woldenberg w Dobiegniewie, gdzie był do końca wojny. Wyzwolenie obozu w styczniu ’45 i przerwanie marszu śmierci.
00:05:30 Stryj był przed wojną kierownikiem szkoły w Wilnie, po wojnie dostał nakaz pracy i w Wałczu, gdzie był inspektorem oświaty. Drugi, 2 lata młodszy, stryj boh. Bolesław, w ’40 w ramach likwidacji inteligencji trafił na całą wojnę do Dachau. Wcześniej był nauczycielem matematyki i sztuki.
00:06:20 Starszy stryj namówił ojca na przeprowadzkę na ziemie odzyskane - do Wałcza. Stryj kierował PUR-em, gdzie ojciec się zatrudnił. Następnie został na 3 lata kierownikiem szkoły publicznej w Broczynie pod Wałczem. Potem pracował w spółdzielczości, awansował.
00:07: 50 Matka boh. nie pracowała zawodowo, była modystką, skończyła szkołę kapelusznictwa. Miała 5 dzieci: najstarszy brat, boh., siostra Ewa, brat Adam i siostra Krystyna (rocznik 53). Edukacja boh. zaczęła siew 52 r. w Słupsku, kontynuował ją w Wałczu.
00:08:55 Po maturze w ’63 ukończył studium nauczycielskie w Toruniu i w ’66 zaczął uczyć w szkole w Wałczu. Ojciec wstąpił do PZPR i boh. również. Po 3 latach pracy w szkole zaczął pracę jako instruktor w komitecie powiatowym w Wałczu.
00:10:00 Po 3 latach boh. rozpoczął studia zaoczne na wydziale chemii Politechniki Szczecińskiej. Ukończył je w ’77 i podjął kilkuletnią pracę w laboratorium chemicznym ZSO „Polan-Piła”, zakładach oświetleniowych. Kierownikiem był dr Grabowski.
00:10:30 Kontakt boh. z klasą robotniczą i wprowadzenie stanu wojennego. Za niepodpisanie apelu do załogi wyrzucono boh. z PZPR. Jacek Ciechanowski, kolega z pracy i były wiceprzewodniczący komisji zakładowej „S”, ukrywał się - nie został internowany bo go ostrzeżono. Mieszkał przez 8 mies. w domu boh.
00:13:10 W domu stworzyli grupę TKW NSZZ „S” na region Piła [Tymczasowa Komisja Wykonawcza]. Zaczęli wydawać gazetę „Lech”, geneza nazwy. Produkcja gazety na pralce „Frani”. Potem drukowali na powielaczu przywiezionym przez żonę.
00:14:45 Druk pisma i działalność komisji z udziałem p. Ciechanowskiego prowadzili do września, potem drukarnię i ukrywającego się przeniesiono dla bezpieczeństwa w inne miejsce.
00:15:14 Działalność boh. trwała do czerwca 1989 r. Stan wojenny skończył się formalnie 22 lipca 1983 r. Żona boh. była 19 czerwca w Częstochowie na spotkaniu z papieżem, została tam aresztowana i bardzo pobita podczas przesłuchiwania na UB, długo potem chorowała.
00:17:00 Obrażenia żony boh., powód i przebieg pobicia. Powrót żony do Piły bez torebki, pieniędzy, z pomocą ludzi. [++]
00:21:00 Boh., po wyrzuceniu go z PZPR, miał problemy w pracy i zwolnił się z niej. Żona była na rencie, boh. zaczął własny interes. Pana Ciechanowskiego nikt nie chciał przyjąć do pracy. Boh. zatrudnił go w swoim salonie gier komputerowych.
00:23:00 W 22 sierpnia 1983 r. ogłoszono abolicję i p. Jacek Ciechanowski chciał się ujawnić. Koledzy dawali mu ochronę pod prokuraturą, złożył zeznania.
00:24:30 Gazetę „Lech” boh. wydawał przez 6 miesięcy, do września [?rok]. Umiejętności dziennikarskie i rysownicze boh. W Pile 31 sierpnia 1982 r. odbyła się demonstracja pod pomnikiem na pl. Zwycięstwa. Przebieg zajść i artykuł boh., który je opisywał.
00:27:00 Rada starszej pani dla sprowokowanych przez ZOMO młodych chłopaków, dzięki której nie doszło do bójki. Swoje artykuły i rysunki boh. wysyłał do Warszawy. Tekst w obronie Franciszka Langnera z „Polanu”, który był internowany przez rok.
00:30:00 Rodzice boh. Jan i Zofia Sadkowska. Początki boh. na ziemiach odzyskanych. Jak tam przybył, rdzennej ludności niemieckiej już tam nie było. Stryj boh., Władysław był inspektorem oświaty w Wałczu., przybył do pustego miasta jako jeden z pierwszych, podobnie jak sąsiad boh. - kolejarz.
00:31:10 Jak przybyli miasto było pełne trupów, szczurów i buszujących zwierząt. Cmentarz w Wałczu i sposób chowania ciał. Boh. nie spotkał w Wałczu i okolicy nikogo, kto mówił po niemiecku. Zaplanowane, w razie przegranej, wyjście Niemców z tamtych terenów.
00:33:00 Z Ukraińcami boh. miał kontakt formalny jako pracownik działu propagandy. Zamieszkiwali oni miejscowości tj. Nadarzyce, Brzeźnica, Jastrowie, Sypniewo, Budy. W Nadarzycach przeforsowali groźbą aby kierownikiem lokalnej szkoły został Ukrainiec, Wojtiuk. Obecnie jego syn jest burmistrzem w Jastrowie.
00:35:40 Ukrainiec Aleksander Bablak mieszkał w Budach, był banderowcem skazanym na karę śmierci ale darowano mu wyrok i przeniesiono na wieś do Bud. Zdzisław Nowicki był konsulem w Rosji i Kazachstanie, współpracowali z boh. w czasie stanu wojennego.
00:36:30 Jego ojciec był nauczycielem geografii, żołnierzem AK i członkiem grupy Kedywu. W 1947 r. został złapany, przeniesiony do Grajewa i skazany na śmierć ale jemu również darowano karę, jeśli zamieszka na wsi, w Skrzatuszu k. Wałcza. Uczył w szkole. Darowano kary za zmianę miejsca zamieszkania. [+]
00:38:20 Warunki życia na ziemiach odzyskanych. Zlepek środowisk ukształtował język czysty, bez regionalizmów, który jako jedyny umożliwiał komunikację.
00:40:20 Boh. ukończył 1. klasę w Słupsku w 1952 r., w Wałczu uczył się od klasy drugiej szkoły podstawowej do końca Liceum nr XVII gdzie zdał maturę. Wspomnienie boh. ze szkoły, programu nauczania i zajęć pozalekcyjnych.
00:42:40 Charakterystyka pracy i obowiązki boh. na stanowisku instruktora w Komitecie. Kompletował dokumenty spływające do działu propagandy. Potem został instruktorem terenowym a następnie przeszedł do działu organizacyjnego i protokołował poufne posiedzenia egzekutywy.
00:44:30 Konflikt boh. z pierwszym sekretarzem spowodował jego zwolnienie. Tematyka poruszane na posiedzeniach egzekutywy i powody wydalania z partii. Tępiono alkoholizm i „sprawy majtkowe”, PGR-y bywały domami publicznymi [+]
00:45:50 Sprawy dotyczyły też bijatyk po alkoholu i ubliżania milicjantom. Historia kierownika tartaku w Jastrowie, który został oskarżony za ubliżenie i zniszczenie milicjantowi motocykla. Sprawę rozpatrzył 1. Sekretarz, umoralnił winowajcę aż ten się popłakał.
00:48:20 Historia odwołanego dyrektora przedsiębiorstwa w Wałczu, inżyniera budownictwa wodnego. Niesłusznie złe opinie przeszkodziły mu w znalezieniu pracy, wypisał się za to z PZPR. Zarzuty wobec boh. Inne sprawy w dziale egzekutywy.
00:52:20 Sposoby werbowania członków do PZPR, mechanizmy ich oceny. Dominowała gierkowska koncepcja, że partia jest partią narodu i ciągle szukano do niej nowych członków.
00:54:30 Zebrania egzekutywy powiatowej i czynniki wpływające na ocenę członków. M.in. zwracano uwagę na stosunek do religii, ślub kościelny był dyskwalifikujący. Celem członków było realizowanie programu Partii ustalonej na zjazdach i podczas plenum.
00:56:00 Dyrektor Rejonowej Dyrekcji Inwestycji Miejskich w Wałczu dawał sobie dobrze radę z załogą. Podczas kontroli okazało się, że nie ukończył studiów i go odwołano. Jego wykształcony następca zepsuł całą firmę.
00:58:00 W czasie wydarzeń grudniowych w 1970 r. boh. pracował już w komitecie powiatowym. W aparacie władzy narastała panika. W grudniu odwołanie Gomółki i przemówienie Gierka rozładowało napięcie.
01:00:00 „Aparatczycy” i aparat władzy nie mieli broni, tylko pierwszy sekretarz posiadał pistolet. W 1956 r. boh. miał 11 lat. Na placu obok jego domu odbywały się wiece, wypowiadali się ludzie, którzy wyszli z więzień, chcieli odwetu.
01:02:00 Boh. miał w rodzinie funkcjonariusza UB. Jak likwidowano UB został on przeniesiony do Milicji z nakazem pracy we Wrocławiu. Ubek był mężem siostry ojca boh., po latach opowiadał jak siedząc w biurach bali się agresji tłumu w 1956 r.
01:03:00 W Wałczu mąż stryjenki chodził w mundurze wojskowym, jak wszyscy ubecy. Nie dzielił się informacjami o swojej pracy z okresu stalinizmu.
00:04:00 W sierpniu w 1980 r. boh. był jeszcze członkiem Partii, zapisał się też do „Solidarności”. Strajk w zakładzie boh. trwał 2 dni, odbywał się spokojnie i był dobrze zorganizowany, dowodził nim młody wówczas Franciszek Langner. Początki współpracy z nim.
01:06:00 Pierwsze przemówienie Langnera zrobiła na wszystkich ogromne wrażenie. Wpisywanie się na listy „S” w biurze boh. i całym „Polanie”. Działalność boh. w „S” i jego stanowisko w Związku. Był koncyliacyjny co w 1981 r. uchroniło zakład od „rozróby”.
01:10:00 Konfliktowa sytuacja - ludzie stali w 300 m kolejce i narastało napięcie. Ogłoszono pogotowie strajkowe. Apolityczny proces rozwiązania konfliktu społecznego.
01:12:30 Reakcja bliskich na wyrzucenie boh z PZPR. Postawa ojca, który do końca w partii pozostał, nie był świadomy udział boh. w „S”, matka się domyślała.
01:15:00 W pierwszy dzień stanu wojennego boh. był na chorobowym. 12 grudnia pojechał z rodziną na świniobicie do teściów w Wałczu. Rano usłyszał jak teściowa lamentuje. Teść odwiózł boh. ze świniakiem do Piły. Spotkanie milicjanta przy wysiadaniu z samochodu.
01:18:10 Zdobycie powielacza i opis drukowania na niskonakładowym powielaczu spirytusowym. Opis procesu. Zdobywanie kolejnych akcesoriów. Żona z Rysiem Ludowiczem przywiozła powielacz elektryczny wysokonakładowy.
01:21:30 System przekazywania materiałów do wydawnictwa, które tworzył boh. z żoną i Jackiem Ciechanowskim. Zdzisław Nowicki, senator, pisał rozprawki ekonomiczne i artykuły „z miasta”, adwokat Serafin Masjanis pisał notki prawnicze i kryminalne.
01:22:50 System przekazywania papieru kradzionego z różnych zakładów. Jacek Grudziński i Mieczysław Dereziński przynosili papier i zabierali druki.
01:23:40 W domu boh. odbyła się jedna rewizja SB w 7 marca 1984 r. Chorąży SB, Jerzy Bełz dowodził akcją. Przebieg rewizji. Nic nie znaleźli, w mieszkaniu boh. nie było już wówczas drukarni. Maszyna do pisania była u sąsiadki. Sąsiadka Renata Tomaszewska zaprojektowała logo-stempel „Lecha”.
01:26:00 Rewizja w salonie gier, podczas której funkcjonariusze znaleźli szkice boh. z Jaruzelskim-wroną z KOK-iem [Komitet Obrony Kraju]. Fanty zabrane z rewizji domowej, wszystko z „Solidarnością” zabrano lub usunięto jako nielegalne. Rewizja trwała 6 godz.
01:30:00 16 kwietnia 1982 r. boh. został wezwany do zakładowego biura SB. Szefem biura był oficer Napoleon Zasztowtt, dał boh. wezwanie na ul. Ogińskiego 53, gdzie mieścił się urząd SB. Wraz z boh. zostało wezwanych ok. 23 osób z działu żarówek.
01:31:30 Powód przesłuchania - m. in. szukano winnych w sprawie wlepek nawołujących do unikania pochodów itp. Przebieg rozmów i przesłuchania na SB. Nikogo wtedy nie aresztowano.
01:37:00 Przyczyną przeniesienia redakcji „Lecha” były względy bezpieczeństwa. Po 1 września i odejściu Jacka Ciechanowskiego, on sam się zajmował drukowaniem. Nowe kanały dostarczania materiałów.
01:38:25 Boh. utrzymywał kontakt z „Młodzieżą Walczącą”, należeli do niej przychodzący po druki p. Grudecki i Dereziński. Jak zamordowano ks. Jerzego Popiełuszkę boh. prowadził salon gier. Stanowisko Kościoła łagodzące nastroje w społeczeństwie.
01:41:20 Boh. postanowił zwolnić się z zakładu w lutym 1983 r. Brat żony miał w Wałczu salon gier, boh. z pomocą teściów otworzył podobny salon w Pile. Przygotowywanie salonu.
01:46:30 Podczas wyborów w czerwcu 1989 r. zmieniono ordynację wyborczą i nie były uczciwe. Postać Tadeusza Mazowieckiego. Sytuacja z 4 czerwca 1992 [odwołanie rządu Olszewskiego].
mehr...
weniger

Suchanowski Łukasz

Latusek Adam

Instytut Pileckiego

Film