Stanisław Marciniuk (ur. 1933, Radzyń Podlaski) dzieciństwo i okres okupacji niemieckiej spędził w Radzyniu Podlaskim. W 1949 roku wstąpił do poakowskiej organizacji „Krajowa Policja Bezpieczeństwa”, w której był łącznikiem. Podczas zasadzki w 1951 r. postrzelił ppłk Leonarda Siwanowicza – szefa UB w Koszalinie. Po kilku miesiącach został ujęty i skazany na karę śmierci. W celi śmierci otrzymał wiadomość o amnestii i zamianie wyroku na karę dożywotniego więzienia. Do 1956 roku był więziony w Rawiczu, potem kolejno we Wronkach, Strzelcach Opolskich i Goleniowie. Został zwolniony w 1961 roku i podjął pracę w Fabryce Urządzeń Budowlanych w Koszalinie. Potem pracował w prywatnym zakładzie ślusarsko-mechanicznym i Koszalińskim Przedsiębiorstwie Budownictwa Przemysłowego „Przemysłówka” oraz Koszalińskich Zakładach Elektronicznych „Kazel”. Mieszka w Koszalinie.
00:00:10 Po wyjściu na wolność 13 grudnia 1961 boh. przyjechał do Bobolic, gdzie ojciec prowadził zakład ślusarski – boh. nie chciał pracować w warsztacie. Rozpoczęcie pracy w koszalińskiej Fabryce Urządzeń Budowlanych, gdzie produkowano m.in. autobusy, przeniesienie po kilku miesiącach do prototypowni – prototypy dźwigów, betoniarki na samochodzie, którą przygotowano na defiladę 1 Maja. Specyfika pracy, dobre zarobki.
00:04:18 Kadrowy fabryki napisał do więzienia z prośbą o opinię i boh. dowiedział się od kolegi, którego żona pracowała w kadrach, że więzienie wystawiło mu laurkę. Dobra opinia boh. w pracy. Specyfika pracy w prototypowni.
00:06:42 Boh. ożenił się i otrzymał mieszkanie w bloku przy ul. Chopina. Kolega namówił boh. na otwarcie zakładu ślusarsko-mechanicznego – produkcja maszyn do zakładów mięsnych. Po rozkręceniu zakładu boh. odszedł do Koszalińskiego Przedsiębiorstwa Budownictwa Przemysłowego „Przemysłówka”, gdzie był brakarzem przy produkcji konstrukcji stalowych. Kłopoty ze zdrowiem. Wyjazd na budowę wytwórni pasz do Wałcza, którą składano z elementów produkowanych w Czechosłowacji – poprawki do projektu.
00:12:59 Boh. był mężem zaufania w zakładzie, picie alkoholu przez pracowników. Budowa zakładu w Sianowie – boh. odpowiadał za maszyny.
00:15:48 W 1980 r. boh. wyjechał z żoną i synem na wczasy. Odwiedziny u krewnych w Rykach i Lublinie – przyjazd do miasta niedługo po pierwszych strajkach. Opowieść szwagra o strajku w lubelskiej FSC.
00:17:54 Pobyt na wczasach w Wiśle. Po powrocie do Koszalina wybuchły strajki w zakładach pracy. Spotkanie z kierownictwem „Przemysłówki” – informacja o obniżkach pensji. Spotkanie w dyrekcji okręgowej. Strajk w „Przemysłówce” – rola boh. podczas strajku. Odrabianie po godzinach przestojów w zakładzie. Stosunki robotników z kierownictwem.
00:26:04 Wprowadzenie stanu wojennego – nikt z pracowników zakładu nie był represjonowany dzięki postawie dyrekcji. Pojawienie się „opiekuna” z SB w zakładzie, który wstrzymał rewaloryzację pensji osób zaangażowanych w strajki. Boh. zwolnił się z pracy w 1989 r.
00:30:02 Praca w narzędziowni Koszalińskich Zakładów Elektronicznych „Kazel” – specyfika pracy. Części do urządzeń wojskowych, które wysyłano do ZSRR. Po pięciu latach boh. przeszedł na emeryturę.
[koniec samodzielnej narracji, początek wywiadu - świadek odpowiada na pytania]
00:31:55 Przedstawienie rodziców: Heleny z domu Fajnas i Józefa Marciniuków.
00:32:17 1 września 1939 boh. miał iść do szkoły, gdy usłyszał wybuch na lotnisku w Maryninie. Do Radzynia przywieziono jeńców (niemieckich), których umieszczono na placu przed teatrem – pilnowali ich policjanci, którzy uciekli, gdy Niemcy wjeżdżali do miasta.
00:36:02 Ojciec był ochotnikiem w Straży Pożarnej, wspomnienie nowego wozu strażackiego. Rodzina mieszkała koło remizy w dzielnicy żydowskiej i boh. miał wielu kolegów Żydów, z którymi rozmawiał w ich języku. Niedługo przed wojną rodzina przeprowadziła się w okolice teatru. Ojciec przez dwa lata pracował u żydowskiego przedsiębiorcy, który wybudował w mieście dwa duże młyny – w jednym była powiatowa elektrownia. Pracodawca ojca był oficerem Wojska Polskiego, zginął walcząc w partyzantce. Żydzi z Radzynia witali sowiecki oddział. [+]
00:41:09 Ogrodzenie getta drutem kolczastym, przerzucanie chleba przez ogrodzenie. Smak żydowskiej macy.
00:43:21 Na terenie powiatu działała Arma Krajowa, do której należał ojciec, pracujący podczas okupacji w młynie – wyjazdy ze zbożem na stację kolejową. Ojciec woził mąkę i broń partyzantom – wykradanie broni i amunicji z niemieckiego magazynu pilnowanego przez Ślązaka, który musiał potem uciekać do lasu.
00:45:29 Niemcy uciekając z Radzynia zbombardowali miasto. Po wojnie obok spalonej mleczarni stała szopa, w której przechowywano broń – boh. z kolegą, który później go wydał, podkradał broń z magazynu i transportował ją łódką.
00:47:10 Mama zajmowała się domem i trójką dzieci, czasem pomagała ojcu, który miał gospodarstwo i był pszczelarzem.
00:48:20 Folksdojcze w Radzyniu chodzili w mundurach, folksdojcz Franek chodził z psem i strzelał do ludzi na ulicy. Boh. był świadkiem zastrzelenia przez Franka człowieka, który mu się nie ukłonił. Działalność w powiecie i mieście Adolfa Dykowa, członka SS – boh. był po wyzwoleniu w katowni Gestapo i widział narzędzia tortur. Zamach na Dykowa w okolicy radzyńskiego pałacu, ucieczka partyzantów przez park [rzeczywisty zamach na Dykowa miał miejsce na szosie do Wisznic, ok. 10 km od miasta i miejsca, które wskazuje boh.]. Po wojnie ludzie stawiali świeczki na grobie drugiego zabitego gestapowca.
00:57:00 W 1939 r. dziadek wywiózł broń do lasu. Kobieta pracująca w gestapo wydała swojego ojca i brata oraz innych mężczyzn – dziadek i pięciu innych gospodarzy trafiło do Oświęcimia. Dwóch wujków było w obozie na Majdanku, z którego wrócili po kilku miesiącach – jeden tak wychudzony, że żona mogła go brać na ręce. Zalecenia lekarza co do specjalnej diety.
01:00:22 Wycofywanie się Niemców w 1944 r., walki z Armią Czerwoną – pocisk zniszczył gospodarstwo dziadka i sąsiedni dom. Rosjanie przyprowadzili do miasta niemieckich jeńców, których rozstrzelano w okopach koło boiska. Boh. widział trupy Niemców zabitych na pałacowym dziedzińcu.
01:04:26 Ogrodzenie drutami terenu getta i jego likwidacja w 1942 r. – wywożenie Żydów furmankami. Jeden z wujków, biorący udział w wojnie 1920 r., musiał pojechać swoją furmanką.
01:08:05 Informacje o wybuchu Powstania Warszawskiego – wspólne modlitwy sąsiadów. W 1945 r. kilka rodzin z Warszawy osiedliło się w Radzyniu.
01:08:49 Pacyfikacje w okolicznych wioskach w odpowiedzi na działalność oddziałów partyzanckich. Przejazdy niemieckich konwojów na trasie Radzyń-Łuków, w obawie przed partyzantami. Po likwidacji getta w pożydowskich domach zamieszkali żołnierze z jednostek kolaboracyjnych, których Niemcy używali do walk z partyzantami – bunkry przy wejściach na teren zamieszkany przez Niemców.
01:10:41 Działalność podziemia antykomunistycznego po zakończeniu wojny. Walki partyzantów w okolicach radzyńskiego aresztu. Działalność UPA w okolicach Radzynia.
01:13:20 W 1945 r. rodzina przyjechała do Piły i tu spotkała się z ojcem, który wyjechał do Koszalina i podjął pracę jako mechanik samochodowy – naprawa samochodów z UNRRA.
01:16:01 Podczas okupacji boh. chodził do kina i widział w kronice film o zbrodni w lesie katyńskim, ogłoszenia na słupach rozlepiane w mieście przez Niemców – akcje propagandowe. Akcja „Burza” we Lwowie i Wilnie, aresztowania akowców.
01:19:54 W 1949 r. ojciec został na tydzień aresztowany za dezercję z LWP – pod nieobecność ojca boh. pracował w warsztacie.
01:20:54 Wielu sąsiadów z Bobolic, m.in. Głowacki, trafiło do kołchozów. Trójki szukające zboża ukrytego przez rolników.
01:21:52 Powody wstąpienia boh. do tajnej organizacji – represje w LWP za czasów Marszałka Rokossowskigo: usuwanie polskich oficerów, zakaz noszenia przez żołnierzy medalików, zakaz modlitwy.
01:23:22 Przysięga złożona na krzyż podczas przyjęcia do organizacji. Podczas przysięgi był obecny Suchodolski, który zwerbował boh., Lamecki, który przyjmował przysięgę i kolega Zdzisiek. Uzbrojenie – poniemieckie karabiny, które boh. sprawdzał. Boh. zobaczył Lameckiego w mundurze przed planowaną akcją na posterunek – reakcja na widok emblematu trupiej czaszki na ramieniu. Mundur pojawił się jako dowód na rozprawie sądowej. [+]
01:28:09 Liczebność oddziału. Aresztowanie członków organizacji, w tym Suchodolskiego. Opinia na temat Matysiaka i jego postępowania wobec Strzykały.
01:29:34 Boh. ukrywał się po postrzeleniu szefa UB w kilkunastu miejscach. Stosunek znajomych do ukrywającego się boh. Po aresztowaniu boh. brat poszedł do piekarni po chleb, gdzie został zwyzywany i przegoniony z kolejki przez Wąsikową, żonę komunisty. Pomoc sąsiadów i nieznanych osób. [+]
01:34:24 Wujek i ciocia, u których boh. został aresztowany, także byli przesłuchiwani przez UB – wytłumaczenie ciotce guza i siniaków na twarzy.
01:35:33 W Lublinie boh. został pobity po przyjeździe, ale potem lekarz go opatrzył. Przeniesienie do ogólnej celi, gdzie siedzieli akowcy, którzy przez szparę w drzwiach widzieli pobicie boh. w korytarzu. Kłamstwa podczas przesłuchań.
01:39:22 Po rozprawie boh. trafił celi, w której siedzieli żołnierze. Prowokacja ze strony cywila, który proponował ucieczkę boh. Reakcja po odczytaniu wyroku. Boh. i żołnierz, który okazał mu współczucie, zostali skazani na 3 lata.
01:43:57 Pobyt w karcerze bez okien, żarówka zapalała się, gdy przynoszono jedzenie. Boh. modlił się w celi i nie miał nadziei na ułaskawienie. Boh. miał widzenie Jezusa, który pokazał mu, ile dni będzie siedział w więzieniu – wizja sprawdziła się. Wyjazd ze Strzelec do Goleniowa.
01:48:30 Boh. siedział z Romanem Garbaczem, płk Ostrowskim, płk Franciszkiem Niepokólczyckim (zawsze miał dobre wiadomości) i wieloma innymi akowcami i partyzantami NSZ. Boh. siedząc we Wronkach opisał prowokację związaną z organizacją KPB, jego list został przemycony na zachód i odczytany przez Wolną Europę w czerwcu 1957 r. Sylwetka płk Nieczui-Ostrowskiego. Jeden z więźniów był Świadkiem Jehowy i rozmawiał z więźniami na temat religii – rozmowa z boh. Przewożenie płk Ostrowskiego, przebranego w niemiecki mundur, do Warszawy
01:57:21 Największy oprawca w więzieniu w Rawiczu chciał się powiesić po dojściu Gomułki do władzy. Opinia na temat więziennych strażników. Sadyzm oddziałowego - boh. został przeniesiony z izolatki do karceru – opis podłogi, odebranie ubrań, rozkaz siedzenia pod pryczą, 48 godzin bez jedzenia i picia, myśli samobójcze – stan boh. po wypuszczeniu z karceru. [+]
02:04:47 Ubranie więzienne, drewniaki, onuce, czapka. Siedząc w koszalińskim więzieniu boh. usłyszał wycie syren, bicie dzwonów i dowiedział się o śmierci Stalina – reakcja więźniów.
02:07:17 Wigilie w więzieniu – trochę lepsza kolacja. W więzieniu można było 1 kg cukru, kostkę margaryny, 2 kg chleba, papierosy.
02:08:58 Boh. był w izbie chorych we Wronkach. W 1955 r. likwidowano izolatki i więźniów przenoszono na izbę chorych – rekonwalescencja, stopniowe odżywianie, spacery. Praca w introligatorni – naprawa książek przywożonych ze szkolnych bibliotek.
02:11:57 Przez półtora roku siedzenia w izolatce boh. nie miał kontaktu z rodziną. Odwiedziny rodziców w więzieniu.
02:12:34 Wypuszczanie z więzień w 1956 r. – boh. cieszył się, że jego koledzy odzyskują wolność. Matysiaka wypuszczono ze Strzelec w 1958 r., Lameckiego w 1957 r.
02:13:40 Stanisław Skalski był kalifaktorem, poprawa wyżywienia po 1956 r. Opinia na temat Matysiaka.
02:15:22 Spotkanie z rodziną po wyjściu na wolność. Dzień przed wyjściem z więzienia boh. wyszedł z oddziałowym do miasta i kupił garnitur – wizyta na poczcie, gdzie boh. nadał telegram do domu. Rodzice byli na dworcu w Koszalinie, ale boh. ich nie spotkał i pojechał do mieszkania siostry – spotkanie z rodziną. [+]
02:20:52 W Bobolicach było dwóch milicjantów, którzy prowokowali boh. – przed 1 Maja syn jednego z nich pozrywał czerwone flagi, co widział stróż pilnujący budynków. Milicjanci powiedzieli, że flagi zerwał boh., który przestał jeździć do rodziców. Pierwszy Sylwester na wolności – boh. poszedł na zabawę z młodszym bratem i jego kolegą. Na zabawie koleżanka ostrzegła boh., który nie pił alkoholu, że jego brat urządza awantury. Prowokacja pijanego brata i jego kolegi – reakcja boh.
02:28:47 Pobicie milicjantów w Bobolicach.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.