Witold Bimer (ur. 1930, Zagnańsk) opowiada o wkroczeniu Niemców do Zagnańska we wrześniu 1939, okupacji niemieckiej i walkach partyzanckich. W roku szkolnym 1943-44 pan Witold uczył się na tajnych kompletach w I klasie gimnazjum. Po wojnie był uczniem kieleckiego gimnazjum im. św. Stanisława Kostki, a potem gimnazjum w Zagnańsku. Ukończył liceum im. Żeromskiego w Kielcach oraz studia wyższe (technologia drewna) na Wydziale Leśnym Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego. Przez wiele lat był dyrektorem Zakładów Drzewnych w Zagnańsku, a potem Okręgowego Przedsiębiorstwa Przemysłu Drzewnego w Radomiu. Mieszka w Zagnańsku.
00:00:07 Autoprezentacja boh. urodzonego w maju 1930 r.
00:00:16 Ojciec po odbyciu służby wojskowej został skierowany do pracy w tartaku w Zagnańsku, założenie rodziny i zmiana mieszkania. Szczęśliwe dzieciństwo boh. System zaopatrywania domu w wodę.
00:02:14 Szwagier mamy, leśnik w dobrach hrabiego Szeptyckiego, przyjechał z rodziną do Zagnańska, by organizować dostawy drewna do tartaku. Rodzina Urbanowiczów zamieszkała w Odrowążu, tu rodzice wzięli ślub. Ojciec pochodził z Bliżyna, mama z okolic Brzeżan, gdzie dziadek Zawadzki był administratorem dużego majątku.
00:04:50 Boh. spędził dzieciństwo w tartaku.
00:05:48 W latach 30. wybudowano w Zagnańsku mieszkania dla pracowników tartaku. W 1938 r. rodzina przeprowadziła się do mieszkania nad biurem tartaku – tu rodzina mieszkała przez całą okupację.
00:06:37 W 1939 r. ojciec zgłosił się do swojego pułku w Skierniewicach, ale nie został zmobilizowany, wrócił więc do domu 3 września, gdy Zagnańsk był bombardowany. Do rodziny przyjechała ciotka Zofia Zawadzka, której mąż kpt. Henryk Zawadzki był na froncie. Ranny wuj uciekł Niemcom ze szpitala i przyjechał do Zagnańska, a potem przez Węgry trafił do wojska we Francji. Ranny, trafił do oflagu.
00:10:02 [1935 rok] Przejazd pociągu z trumną Marszałka Piłsudskiego – nastroje tłumu na dworcu kolejowym, dekoracje, płonące ognie. Syrena z tartacznej lokomobili. [+]
00:16:41 [wzruszenie boh.]
00:17:00 Płacz ludzi zgromadzonych na dworcu, wzruszenie ojca. [+]
00:17:58 Przywołanie sceny z filmu nagranego podczas pogrzebu w Krakowie – generałowie niosący trumnę Marszałka. Refleksje na temat przedwojennej Polski, energii jej odbudowy.
00:19:12 W domu boh. śpiewano pieśni patriotyczne i legionowe. Pogoda w maju 1935 r.
00:20:17 Bieda podczas okupacji. Początek wojny – komunikaty radiowe. Pracownik tartaku, inżynier Sobkiewicz, dostał kartę mobilizacyjną i był odprowadzany przez robotników na dworzec kolejowy. Podczas okupacji do biura przychodziła gadzinówka „Krakauer Zeitung” – znalezienie przez ojca nazwiska inżyniera Sobkiewicza na liście zamordowanych w Katyniu. [+]
00:25:20 Praca tartaku przed wojną i podczas okupacji. Dyrektorem zakładu w czasie wojny był esesman Weiss – jego stosunek do robotników.
00:27:44 Zajęcie tartaku przez Niemców, dokwaterowywanie oficerów do mieszkań. Na początku okupacji kierownikiem był inż. Kubala, ale szybko zastąpił go Niemiec, który miał tłumaczkę, panią Szczermińską.
00:29:10 Niemiecki nakaz zaciemnienia okien. Atak pijanego kierownika Weissa – ucieczka ojca przez okno i zawiadomienie strażników. Strzały oddane w kierunku woźnego Knecia.
00:31:50 „Dobrzy” Niemcy – inspektorem leśnym był lejtnant Leks, a kolejki leśne nadzorował Reichelt, który pomógł wyciągnąć z więzienia inż. Lewandowskiego i kilka innych osób. [+]
00:33:28 Szkoła podczas okupacji, postawy nauczycieli. W Zagnańsku mieszkali wysiedleni poznaniacy, m.in. prof. Jan Sokołowski, ornitolog.
00:35:40 Boh. uczył się na tajnych kompletach w I klasie gimnazjum – nastroje patriotyczne, stosowanie zasad konspiracji podczas spotkań. Lekcja polskiego z panią Kowalską – wejście partyzanta.
00:39:00 Nauczyciele tajnych kompletów: mgr Nowacki uczył matematyki, prof. Sokołowski biologii, proboszcz Jan Kurczab uczył łaciny i organizował tajne nauczanie. System szkolny. Boh. uczęszczał na tajne komplety w roku szkolnym 1943-44.
00:41:16 Początek wojny – widok samolotów lecących w kierunku Warszawy. 3 września mieszkańcy miasta zgromadzili się na odpuście w parafii św. Rozalii i św. Marcina. Boh. z bratem i kolegami, m.in. z Dzidkiem Olszewskim, grał w dwa ognie przed tartakiem – odgłos karabinów maszynowych i bomb – ostrzelanie stacji kolejowej, śmierć fryzjera, który miał zakład na dworcu i dwóch maszynistów pociągu.
00:44:54 Ojciec wyjechał do swojego pułku w Skierniewicach, ale nie było dla niego przydziału, więc wracał do domu. W tym czasie mama wynajęła furmankę we wsi Jaworze – przyjazd gospodarza Stanisława Strząbały, załadowanie dobytku na wóz. Ostrzał uciekinierów przez niemieckie samoloty – ukrycie się pod wozem, modlitwa matki. [+]
00:47:45 Walki w okolicach Zagnańska, w których zginęło kilkudziesięciu polskich żołnierzy – w 1946 r. harcerze uporządkowali żołnierską mogiłę.
00:49:22 W 1943 r. boh. i dwaj koledzy zdobyli broń, którą ojciec jednego z nich wrzucił do szamba. Kradzież masek gazowych z magazynu remizy strażackiej. Rodzice poszli do państwa Kwiatkowskich na imieniny Kazimierza, a chłopcy łowili broń w szambie – wydobycie sztucera. [+]
00:54:55 U nadleśniczego był parobek, który wyśledził chłopców, gdy chcieli iść z bronią do lasu – reakcja nadleśniczego, ojca kolegi Leszka. Jeden z chłopców oddał broń partyzantom. W 1945 r. boh. spotkał partyzanta ze sztucerem.
00:57:38 Refleksje na temat wieku i braku syntezy wypowiedzi.
00:58:21 Zachowanie podrostków podczas okupacji – podsłuchiwanie dorosłych. W jednym z domów mieszkali wysiedleni poznaniacy: Sokołowscy, Borczyńscy i pani Szczerbińska – wszyscy znali niemiecki i zawsze mieli wiadomości. System ostrzegania podczas tajnych kompletów.
00:59:50 Na egzaminy przyjechał delegat tajnego kuratorium z Kielc. Matematyk Nowacki współpracował z Narodowymi Siłami Zbrojnymi. „Bohun” (Antoni Szacki) mieszkał u doktora Urbanowskiego. „Bohun” uczył matematyki i fizyki na tajnych kompletach. Towarzyszyła mu dyskretna obstawa partyzantów. Kilkanaście kilometrów od Zagnańska były oddziały Armii Ludowej.
01:02:00 Akcje partyzanckie – niszczenie torów kolejowych, wysadzanie pociągów przez oddziały AL i AK, wysadzenie pociągu z rannymi Niemcami. Zbudowanie baraków, w których stacjonował oddział pilnujący torów – relacje z Niemcami, wspólne kąpiele w stawie.
01:04:51 Partyzanci „Barabasza” zabrali kontyngentowy owies z budynku dawnej świetlicy – reakcja Niemców. Kolega Leszek powiedział boh. o partyzanckiej mszy – spotkanie z uzbrojonym Niemcem – strach, że ten zastrzeli boh. lub brata Jaśka. Reakcja ojca, gdy usłyszał o zdarzeniu na drodze. Boh. wybłagał wyjście z domu i pobiegł do lasu – spotkanie z partyzancką czujką. [+]
01:10:08 Boh. spotkał partyzanta, któremu nie spodobało się jego „niemieckie” nazwisko. Zaprowadzenie boh. do Pawła Stępnia „Gryfa”, który kazał mu iść do domu. Spotkanie znajomego leśniczego Liniewicza, który wstawił się za boh. – możliwość wejścia między partyzantów. Boh. trafił na koncentrację oddziałów, które pod dowództwem „Barabasza” miały iść na pomoc walczącej Warszawie. Spotkanie z kolegą Mietkiem Wiechem, który pomagał przy koniach zwiadu konnego. Scena z koniem – poznanie młodego partyzanta. [+]
01:15:17 Spotkanie po wojnie ze Zbigniewem Pietrzakiem „Bekasem”, który okazał się chłopakiem poznanym przy koniach – powojenna przyjaźń. Zadania w Szarych Szeregach.
01:16:51 Koncentracja partyzanckich oddziałów w rejonie Zagnańsk – Siodła. Opatrywanie nóg przez żołnierzy, którzy przyszli z daleka. Boh. nie zdążył na mszę, ale spotkał wielu znajomych. Rowerzysta na drodze jadący od Jaworzy, przeloty niemieckiego samolotu obserwacyjnego, sygnał gwizdka – wymarsz uzbrojonego oddziału. Na akcję wyruszył także zwiad konny – powrót partyzantów, którzy przyjechali konno oraz zdobycznym niemieckim samochodem z kierowcą. [+]
01:22:00 Powrót boh. do domu – reakcja ojca. Wspomnienie rodziców. [+]
01:23:40 Boh. był dyrektorem Okręgowego Przedsiębiorstwa Przemysłu Drzewnego w województwie kieleckim. Odejście na wcześniejszą emeryturę z powodów zdrowotnych, praca na pół etatu. Kontakty z „Bekasem”, który po wojnie siedział 9 lat w więzieniu. Koncentracja 4 pp legionów Armii Krajowej w rejonie Zagnańsk – Siodła, próba pomocy walczącej Warszawie – budowa obelisku w okolicy Siodeł. Pomoc Jerzego Lebiody.
01:27:20 W 1944 r. Niemcy wybrali Zagnańsk na siedzibę sztabu jednej z armii. Łapanki – wywożenie do pracy przy budowie okopów. Ewakuacja tartaku – zapakowanie na ciężarówkę części zamiennych do maszyn oraz broni. Kradzież ciężarówki przez partyzantów, pogoń autem Niemca Bitmana, który został ostrzelany przez akowców.
01:31:51 Niemiecki sztab w domu, w którym obecnie mieszka boh. Przedwojenne zabawy na Borku, podczas których grała orkiestra wojskowa. Niemcy w tym miejscu ustawili artylerię. Zajęcie mieszkań kolonii robotniczej przez Niemców, wysiedleni lokatorzy przenieśli się do budynków gospodarczych. Biura kilku zakładów stłoczyły się w pomieszczeniu biura tartaku.
01:35:20 Boh. na czas łapanki ukrył się w rosnących ziemniakach, ale został odkryty przez Niemca, który kazał mu iść na miejsce zbiórki. Interwencja matki, która przy pomocy pracownika z biura tartaku pana Czopeja przekonała Niemca, by boh. się cieplej ubrał. Boh. ukrył się w domu i nie poszedł na miejsce zbiórki. [+]
01:37:37 Praca tartaku na potrzeby frontu – wywózka drewna w okolice Kozienic. Ausweise dla pracowników tartaku – boh. poszedł do pracy mając 14 lat, by uchronić się przed wywiezieniem. Stosunek Niemca Firsta do boh.
01:39:19 Zbliżająca się ofensywa radziecka. Rodzina ojca mieszkała w Skarżysku – bombardowania węzłowej stacji kolejowej w Wigilię 1944 r. Ojciec wyjął butelkę przedwojennej wiśniówki Baczewskiego i poczęstował rodzinę, także synów. [+]
01:41:35 Przemówienie Hitlera 31 grudnia 1944 – strzały na wiwat z okien mieszkań zajętych przez Niemców. W tym czasie kolega ojca, grający w orkiestrze, zagrał hejnał z wieży. [+]
01:43:38 Początek ofensywy. Bombardowanie Zagnańska – uniesienie pyłu drzewnego w tartaku na skutek wstrząsów. Ostrzelanie terenu zakładu przez radziecki samolot. [+]
01:46:04 Skutki nalotu – brak prądu, zniszczenia w mieście. Mieszkańcy dwóch domów wybudowali schron na brzegu lasu i rodziny się w nim ukryły. Mama wyszła do domu zobaczyć, czy kury przetrwały ostrzał i spotkała Niemców. Zachowanie ludzi w schronie. Podrzucenie worka ziemniaków przez Rosjan. Wydelegowanie ojca, który znał rosyjski, by rozmawiał z czerwonoarmistami. Polecenie żołnierzy, by zostać w schronie. Odgłosy boju w Bartkowie, odepchnięcie Niemców. [+]
01:50:46 Zmiany po wyzwoleniu, nastroje.
01:51:32 Edukacja po wyzwoleniu. Proboszcz napisał oświadczenie, że boh. zdał egzaminy na tajnych kompletach i ukończył I klasę gimnazjum. Skierowanie do katolickiego gimnazjum im. Stanisław Kostki w Kielcach. W przedwojennym budynku szkoły mieścił się radziecki szpital, więc lekcje odbywały się początkowo u Nazaretanek – powrót szkoły do budynku. Rekolekcje dla uczniów. Dyrektorem placówki był Stanisław Dobrzycki. Przejazdy na trasie Zagnańsk-Kielce pociągami towarowymi lub droga na piechotę. Boh. mieszkał w Kielcach na stancji u pani Wójtowickiej – wszawica chłopców, którzy uczyli się w budynku poszpitalnym, gdzie po Rosjanach zostały wszy. Wymówienie stancji. [+]
01:56:58 Organizacja gimnazjum w Zagnańsku – tu boh. zdał „małą maturę”. Egzaminy przeprowadzane przez nauczycieli z kieleckiego liceum im. Żeromskiego. Przyjęcie boh. do liceum im. Żeromskiego – dojazdy młodzieży pociągiem do kieleckich szkół. [+]
01:59:30 Boh. zdał egzamin na politechniczny wydział Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie, ale nie przyjęto go na uczelnię, oficjalnie: z powodu braku miejsc, nieoficjalnie: z powodu śpiewania w kościelnym chórze.
02:00:28 Boh. podjął pracę w tartaku jako robotnik. W 1939 r. rodzina wyjechała do Jaworza. Mama dowiedziała się, że będzie organizowany wyjazd kolejką leśną, by uciekać za Wisłę. Rodzina spóźniła się na wyjazd kolejką, ale ojciec poszedł na piechotę za uciekinierami – jego powrót do domu.
02:02:28 Podczas pobytu rodziny w Jaworzu mieszkanie w Zagnańsku zostało okradzione – zabrano ubrania i rodzina miała przez cała okupację problem z odzieżą. Podczas pobytu rodziny w schronie w 1945 r. czerwonoarmiści zniszczyli wyposażenie mieszkania, podarli kołdry na onuce. Gdy boh. podjął po wojnie pracę, kupiono bratu ubrania. [+]
02:05:02 Przyjazd studentów wydziału leśnictwa z prof. Franciszkiem Krzysikiem, zwiedzanie tartaku. Boh. zapisał się do związku zawodowego i podjął studia na technologii drewna Wydziału Leśnego. Kolega Leszek, syn nadleśniczego, nie został przyjęty na studia. Podczas egzaminów na studia były dyrektor Lasów Państwowych, który był kolegą Dzierżyńskiego, bacznie przeglądał papiery boh. i doczytał się, że pochodzi z miasta, gdzie miał siedzibę „Bohun” – przyjęcie na studia. [+]
02:08:13 Po ukończeniu studiów boh. dostał nakaz pracy. Ojciec napisał do Juliana Kutyły, dyrektora zjednoczenia przemysłu drzewnego, który przed wojną pracował w zagnańskim tartaku, list z prośbą o przydział syna do pracy w Kielcach. [+]
02:11:45 Podjęcie pracy w Kielcach – trudne początki, wprowadzane zmiany. Droga zawodowa – awanse w pracy, stanowisko dyrektora zakładu. Uroczystości 50-lecia zakładu. Wezwanie do komitetu partii, spotkanie z sekretarzem wojewódzkim PZPR Józefem Stańskim.
02:17:26 Życie na emeryturze.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.