Zygmunt Żebrowski (ur. 1926, Liw) jest najstarszym z sześciorga dzieci Pelagii i Lucjana Żebrowskich. Przed wojną jego ojciec pracował przy budowie dróg oraz w warsztacie kołodziejskim, w którym robiono także wozy i bryczki. Matka była krawcową. Rodzina miała niewielkie gospodarstwo rolne. Zygmunt Żebrowski chodził do szkoły powszechnej w Liwie, siódmą klasę ukończył w Węgrowie. Podczas okupacji był świadkiem morderstw dokonywanych na ludności żydowskiej w Węgrowie oraz Liwie.
00:00:01 Autoprezentacja boh. urodzonego w 1926 r. w Liwie.
00:00:20 Prezentacja rodziców Pelagii i Lucjana Żebrowskich. Boh. miał pięcioro rodzeństwa, zajęcia rodziców.
00:01:55 Bieda w okresie międzywojennym – wiele osób zajmowało się żebraniną. Ojciec pracował przy budowie dróg. Nastroje w niepodległej Polsce.
00:04:49 Boh. pojechał na Ziemie Odzyskane – powód powrotu do Liwu.
00:05:22 W okolicach mieszkała ludność wyznania prawosławnego. Babcia boh. była akuszerką, ojciec uczył się fachu w zakładzie stryja, w którym robiono bryczki – „zapłata” za naukę.
00:08:55 Boh. recytuje wiersz o śmierci Marszałka Piłsudskiego. Żydzi mieszkający w okolicy trudnili się rzemiosłem i handlem. Specyfika pracy kołodzieja. Przygoda z sąsiadem Szmulem podczas przeprawy przez Liw.
00:14:25 Podczas okupacji dzieci musiały oddać polskie podręczniki. Boh. chodził do szkoły w Węgrowie – „Stern” jako podręcznik do nauki niemieckiego. Folksdojcze w ziemi liwskiej. Sytuacja polityczna przed wojną – granica wschodnia.
00:17:30 Kontyngenty podczas okupacji. Organizacja obozu w Treblince, przedwojenny komunista Grabowski siedział w obozie dwa lata.
00:20:45 Rozmowa ojca z miejscowym komunistą, który chwalił się, że po zmianie władzy dostanie ziemię najbogatszego gospodarza Gawora. Po wyjściu z Treblinki komunista przyszedł do ojca po jedzenie.
00:23:02 Znajomy piekarz Grynberg z Węgrowa ukrywał się w pobliskim lesie. Przed wojną ojciec kupił kawałek ziemi, Niemcy bili boh., gdy przejeżdżał przez most, by dojechać na pole. Sąsiad Zaręba ukrywał Grynberga w zabudowaniach na polu ojca – jego reakcja, gdy się o tym dowiedział. [+]
00:28:30 Łapanka w Liwie, przeszukiwanie przez Niemców obór w poszukiwaniu niezakontraktowanych zwierząt. Pozwolenie na zmielenie zboża w młynie. Boh. jeszcze ma żarna, których rodzina używała w czasie okupacji.
00:30:48 Wymordowanie Żydów w gospodarstwie Franciszka Wojtyry – wracając z młyna boh. i ojciec słyszeli krzyki dobiegające z zabudowań. Podejrzewano, że to Wojtyra z kolegami zabił Żydów, którzy się u niego ukrywali. Postępowanie krawca Surały. [+]
00:36:24 Oskarżenia Żydówki, która przeżyła okupację uratowana przez rodzinę Wójcików.
00:38:00 Wspomnienie dwudziestolecia międzywojennego.
00:38:54 W mordowaniu Żydów brali udział sąsiedzi. Żydzi chodzili kopać torf, ale na noc musieli wracać do getta – pomoc udzielana przez rodzinę Klemów. Wójcik ukrywał żydowską dziewczynkę. Opinia na temat rytualnego uboju zwierząt.
00:42:48 Żydów [rodzinę Poziomków] przechowywał Ignacy Dębski. Po wojnie jeden z uratowanych chciał wrócić do handlu i zamawiał wóz u ojca.
00:44:54 Dalsze losy Wójcika i ocalonej dziewczynki – wyjazd do USA. Wspomnienie rodziny Dębskich, którzy uratowali żydowską rodzinę. Opinia boh. o Żydach.
00:47:15 Funkcjonowanie getta w Węgrowie. Boh. widział żołnierza, który konno tratował Żydów, jednego zabijając.
00:49:05 Boh. widział zabicie Żyda przez niemieckiego żandarma. Likwidacja getta – wywożenie Żydów wozami do Treblinki. Łapanki w okolicy – boh. z kolegami zrobił schron w stodole u Cieplińskich. Chłopcy ze schronu widzieli Niemców przeszukujących budynki gospodarcze – pobicie Szczepanika i syna Rogali. [+]
00:54:35 Zdanie boh. na temat Niemców – wyjazd do pracy w Niemczech, stosunek do pracy w niedzielę.
00:57:05 Syn Rogali i Szczepanik zostali zaprowadzeni do remizy, a potem rozstrzelani. Wspomnienie dziadka Szczepanika, który grał na harmonii.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.