Muszańska Danuta
Danuta Muszańska z d. Dydio (ur. 1931, Nagórzany) urodziła się w rodzinie rolniczej, gospodarującej na 5 morgach w wiosce pod Sanokiem na terenach zamieszkałych przez ludność polską i ukraińską. W kwietniu 1946 roku jej rodzinne Nagórzany oraz sąsiednie wsie Nowotaniec i Bukowsko zostały spalone przez oddział Ukraińskiej Powstańczej Armii. Spłonęło całe gospodarstwo, a rodzina była zmuszona do tułaczki.Danuta Muszańska z d. Dydio (ur. 1931, Nagórzany) urodziła się w rodzinie rolniczej, gospodarującej na 5 morgach w wiosce pod Sanokiem na terenach zamieszkałych przez ludność polską i ukraińską. W kwietniu 1946 roku jej rodzinne Nagórzany oraz sąsiednie wsie Nowotaniec i Bukowsko zostały spalone przez oddział Ukraińskiej Powstańczej Armii. Spłonęło całe gospodarstwo, a rodzina była zmuszona do tułaczki.
more...
less
00:00:10 Autoprezentacja boh. urodzonej w Nagórzanach.
00:00:22 Pierwszego dnia, idąc do szkoły, boh. zgubiła gumkę myszkę, ale znalazła ją wracając do domu. Droga boso do szkoły błotnistymi drogami. [+]
00:01:20 Szkolne historie – boh., uczennica II klasy, została zaprowadzona przez nauczyciela do klasy VII i tam czytała – potraktowanie jej przez siódmoklasistów po lekcjach. Boh. wdała się w bójkę z chłopakami, którzy dali jej spokój. [+]
00:03:32 Życie na wsi podczas niemieckiej okupacji, oddawanie kontyngentów. Rozbicie kamienia żarnowego przez Niemców. Mielenie zboża w żarnach ukrytych w piwnicy – kolejki mieszkańców wsi. [+]
00:05:12 4 kwietnia 1946 r. banda UPA spaliła Nagórzany, Bukowsko i Nadolany. Pożar rodzinnego domu. Przed napadem mama ugotowała zupę i po pożarze boh. poszła do domu szukać zupy – widok spalonego garnka. [+]
00:07:38 Sytuacja rodziny po pożarze. Zabicie przez banderowców byka hodowanego przez ojca. [+]
00:08:40 Postawienie nowego domu, życie rodziny.
00:09:30 Drogi w okolicy wybudowano dopiero w 1970 r.
00:10:16 Powrót nocą z pracy w Odrzechowej – spotkanie na polnej drodze. [+]
00:14:20 Mąż boh. był krawcem-samoukiem, nauczył się szycia z książek i szył ubrania na śluby. Mąż dostał powołanie do wojska, ale uciekł na zachód i tam został aresztowany, podczas pobytu w więzieniu uczył się fachu u więziennego krawca i nie był zadowolony, gdy zwolniono go z więzienia. [+]
00:15:45 Boh. i jej mąż mieli pasiekę, która została sprzedana po wypadku boh. Wspomnienie pasieki – dom został wykończony za pieniądze uzyskane ze sprzedaży miodu.
00:17:57 Tata, Piotr Dydio, służył przed wojną w kawalerii i zdezerterował na pogrzeb swojej dziewczyny. Wnuczki odnalazły dokumenty poświadczające „kryminalną” przeszłość pradziadka.
00:19:50 Boh. miała w szkole koleżankę Żydówkę i siedziała z nią w ławce. Podczas okupacji boh. nosiła Żydom jedzenie – ich wywiezienie z Nowotańca. [+]
00:21:08 Ucieczka do lasu przed frontem – rodzina ukrywała się w lesie przez sześć tygodni. Wyżywienie rodziny. Przyjazdy Niemca do lasu. Leśne bandy – obecność partyzantów różnych narodowości. Po powrocie z lasu rodzina do kwietnia 1946 r. przebywała w domu – spalenie trzech wiosek przez banderowców.
00:23:33 Podpalenie trzech wiosek na sygnał. Boh. została wyniesiona z domu przez Ukraińca, który ten dom podpalił. [+]
[koniec samodzielnej narracji, początek wywiadu - świadek odpowiada na pytania]
00:24:45 Na wioskę napadła banda UPA, rozważania na temat przyczyny podpalenia wsi. Podczas napaści nikt z Polaków nie zginął.
00:26:10 Podczas okupacji sąsiad Pawiński został zabrany przez Niemców do sanockiego więzienia – modlitwa żony o powrót męża i jej konsekwencje.
00:28:40 Podczas wojny rodzice dawali jedzenie partyzantom, którzy przychodzili do domu.
00:29:36 Boh. urodziła się w grudniu 1931 r., miała starszą i młodszą siostrą. Wspomnienie mamy, która żyła 104 lata. Dobra pamięć młodszej siostry Zofii. Mama mieszkała z rodziną Zofii – rozmowy z zięciem Franciszkiem.
00:32:14 Rodzice mieli niewielkie gospodarstwo. Dziadek kupił zmeliorowaną ziemię po powrocie z Ameryki. Prace rolne – żęcie zboża sierpem, ustawianie półkopków, praca przy młockarni. Specyfika uprawy ziemi w górzystym terenie.
00:35:55 W Nagórzanach mieszkały trzy ukraińskie rodziny, ale nie było tu Żydów. W Nowotańcach mieszkało kilka żydowskich rodzin, m. in. zamożniejsza rodzina Talembergów – właściciele sklepu. Żyd Lejbuś pojawiał się w rodzinnym domu boh., z jego córką Elą boh. siedziała w szkolnej ławce.
00:37:50 Podczas okupacji boh. nosiła jedzenie Żydom ukrywającym się w pobliskim lesie. Wielu Żydów mieszkało w pobliskim Bukowsku – przed wojną we wsi odbywał się targ, na którym handlowano zwierzętami hodowlanymi. Dziadek Michał Gac z Wygnanki chodził na targi do Bukowska. Składanie życzeń imieninowych dziadkowi. [+]
00:41:45 W domu był zegar z wiszącymi szyszkami – tata pozwolił rozbić szyszkę, by boh. zobaczyła, co jest w środku. Wspomnienie ojca. [+]
00:44:15 Rozkład pomieszczeń w starym domu. Przed wojną siostra mamy była główną księgową, a wujek dyrektorem w fabryce monopolowej w Białymstoku. Paczki od cioci. Dwaj bracia mamy byli w Ameryce – Kuba grał w orkiestrze, a Jasiek pracował w kopalni. Po wojnie wuj Kuba i jego żona przysyłali paczki rodzinie.
00:48:42 Rodzice nie chcieli emigrować do Ameryki. Boh. miała możliwość wyjazdu do ciotki w 1947 r., ale nie skorzystała z niej.
00:50:04 Wybuch wojny – boh. szła z koleżankami do szkoły i usłyszała z głośnika, że zaczęła się wojna. Zatrzymanie się Niemców w domu gromadzkim w Nagórzanach – spotkanie z niemieckim żołnierzem. [+]
00:53:30 We wrześniu 1939 w okolicy nie toczyły się walki. Tata miał astmę i nie został zmobilizowany. Pewnej jesieni wyjechał do lasu z psem i gdy pies sam wrócił do domu, mama poszła szukać ojca. Dzięki psu odnalazła męża, który dostał zapaści. Stosunek ojca do psa.
00:56:52 Okupacja niemiecka – dostawy obowiązkowe, tłuczenie kamieni żarnowych, by ludzie na wsi nie mogli sami mleć zboża.
00:58:05 Niemiec zabrał ojca do Nowotańca – zebranie gospodarzy, którzy nie wywiązywali się z dostaw obowiązkowych w Domu Ludowym. Boh. opluła Niemca. Tata został zabrany do więzienia w Sanoku – stryj Michał oddał kontyngent ojca, którego zwolniono z więzienia. Rolnikom zabierano żywność.
00:59:47 Boh. jako dziecko wspinała się na drzewa owocowe. Przed wojną mama należała do Koła Gospodyń – uprawy warzyw. Przepis na dynię z mlekiem. Bieda na wsi podczas okupacji. Wyjazdy na Ziemie Odzyskane po wojnie.
01:04:04 Rodzina teściowej mieszkała na Podolu. Podczas ataku ukraińskiego na wieś dowódca napastników nie pozwolił zabić szwagierki teściowej, która właśnie urodziła dziecko, ale zabito jej nastoletniego brata. Ucieczka rodziny z Podola – późniejszy wyjazd na Ziemie Odzyskane. Wiele osób z okolicy wyjechało na Wołyń, ale w Nagórzanach poza szwagierką teściowej z dziećmi nie było innych uciekinierów.
01:08:30 W 1944 r. rodzina uciekała do lasu, gdy zbliżał się front. Staszek, kolega siostry przyszedł się pożegnać i tata namawiał go na wspólną ucieczkę. Rodzice Staszka i siostra zginęli podczas walk Rosjan z Niemcami, ponieważ znaleźli się pod ostrzałem. Walki z Niemcami trwały jeszcze jakiś czas po powrocie rodziny do domu. Bombardowanie Bukowska. W domu boh. przyjmowano uciekinierów z okolicznych wsi. [+]
01:13:31 Spalenie trzech wsi w kwietniu 1944 r. Nie spalono jednej chałupy, w której mieszkał brat teściowej, uważający się za Rusina – śmierć jego syna Zdzisia. Rodzina po kilku latach wyjechała na Ukrainę.
01:18:59 Podczas podpalenia tata wyciągał zwierzęta z płonącej obory i połamał sobie żebra. Ukraińcy zabrali uratowane zwierzęta. Ludzie z Nadolan nie chcieli pomagać pogorzelcom. Rodzina zamieszkała u kuzyna, który miał jedną izbę w domu. [+]
01:22:05 Boh. poszła do szkoły rolniczej w Jurowcach, która mieściła się w dworze – jedna z koleżanek, mająca normalny dom, znalazła ręcznik i nie chciała go dać boh., która niczego nie miała.
01:23:41 Trudne położenie rodziny po pożarze, zamieszkanie w pustym dworze na Chmurówkach – postawa miejscowych wobec pogorzelców. Rolnik targował się z ojcem, który chciał kupić ziarno na siew – groźba ze strony boh.
01:26:55 Po pożarze rodzina zamieszkała w dworku w Chmurówce. Kupowanie chleba przez boh. [+]
01:28:45 Po tygodniu w Jaćmierzu rodzina zamieszkała w kuzyna mamy w Nadolanach.
01:29:30 Latem 1947 r. rodzina mieszkała w Odrzechowej – wysiedlanie ludności ukraińskiej podczas Akcji „Wisła”. Żołnierze zabrali staruszkę, którą córka uratowała przed wysiedleniem. [+]
01:32:04 Boh. i siostra chciały zostać w Odrzechowej, ale mama chciała wracać do Nagórzan. Zabranie domu z Odrzechowej i postawienie go w Nagórzanach.
01:33:40 W Odrzechowej rodzina mieszkała w poukraińskim domu. Wyjazd po maliny do Bażanówki, gdzie stały stare domy – porównanie z nową zabudową Nagórzan.
01:36:26 Wysiedlanie mieszkańców Odrzychowej w ramach Akcji „Wisła” – przyjazd samochodów ciężarowych do wsi.
01:37:30 Boh. nie słyszała o starciach żołnierzy z Ukraińcami.
01:38:18 Zagospodarowanie dawnych „ruskich” wiosek. Boh. jeździła z wnuczkiem po okolicy – rozważania na temat palenia sianem w Niemczech.
01:40:27 Tata dał deski na trumny dla rodziny kolegi, która zginęła podczas walk na froncie w 1944 r. W Nadolanach mieszkał niemiecki lekarz i do niego przywieziono ciężko ranną Józię, ale lekarz nie mógł jej pomóc. Wyzwolenie i pogrzeb ofiar, m. in. Staszka i jego rodziny. Wspomnienie Staszka. [+]
01:43:42 W lesie ukrywało się wiele osób, m in. dwie siostry mamy i sąsiedzi – wspólne obozowisko na polanie. Niemiec, który przyjechał do lasu już z niego nie wyjechał. W lesie byli partyzanci Rosjanie, Anglicy. Spotkanie boh. z radzieckim partyzantem. Do lasu nie przychodzili Ukraińcy.
01:46:30 Po wyjściu z lasu rodzina przez tydzień mieszkała u Ukraińca Sawki, do którego także przychodzili Niemcy. Powrót do domu, podpalenie Nagórzan w 1946 r.
01:48:23 O wybuchu wojny boh. dowiedziała się z głośnika zainstalowanego na budynku.
01:49:11 Boh. poczuła się bezpiecznie po przeprowadzce z Odrzechowej do domu w Nagórzanach. Trudności z wykończeniem domu – brak dachu.
01:50:10 Podczas reformy rolnej rodzina kupiła kilka hektarów ziemi. Refleksja na temat obecnych dotacji dla rolników i pieców opalanych sianem.
01:54:07 Podczas wojny pędzono bimber w leśniczówce pod lasem.
01:55:46 Boh. nie wie, czy podczas okupacji w okolicy byli niemieccy osadnicy. Zabranie do sanockiego więzienia Wincentego Pawińskiego – przyjazdy jego syna, księdza Gustawa, na odpusty do parafii.
01:57:22 Atmosfera w czasie okupacji, zastraszanie, przetrzymywanie w więzieniu w Sanoku. Wywożenie młodzieży na roboty do Niemiec. Bratowa boh. była na robotach, po wyzwoleniu została zgwałcona przez czerwonoarmistów.
01:59:55 Boh. nic nie wie na temat spalenia miejscowości Nowosielce. W 1946 r. spalono trzy wsie. W Nowotańcu i Nagórzanach ocalało po jednym domu.
02:00:56 W 1947 r. boh. poszła do szkoły rolniczej w Jurowcach, która mieściła się w majątku Jaworskiego. Na dole były klasy, na górze sypialnie uczennic. Zamknięcie szkoły z powodu parcelacji gruntów należących do majątku. Remont dworu w roku 2020.
02:04:01 Boh. lubiła chodzić do szkoły. Uczennicom pomagał ogrodnik z majątku. Sadzenie kartofli z nauczycielem, panem Łakusem.
02:05:34 Boh. słyszała nazwisko „Żubryd”, ale nic na jego temat nie wie.
02:06:22 Mąż boh. chodził do starszej siostry Władzi, która wyszła za starszego od siebie Jana, który wrócił z obozu z Niemiec.
02:10:55 Mąż był krawcem, a boh. mu pomagała. Warsztat krawiecki mieścił się w domu – szycie ubrań z materiałów przynoszonych przez klientów. Materiały dostawano za uprawiany len. Mąż szył ubrania dla swoich dzieci – kurtki dla córek-bliźniaczek. Robienie czapek dla córek ze sprutego swetra.
02:17:19 Opinia sąsiadki o pracy męża, który poza krawiectwem uprawiał ziemię i miał pasiekę. Mąż dostał kartę powołania do wojska i wyjechał na zachód, tam został aresztowany i przewieziony do więzienia w Sanoku, gdzie poduczył się krawiectwa. Mąż żałował, że nie siedział dłużej w więzieniu, ale ojciec spowodował, że go zwolniono.
02:21:15 Mąż nie był w wojsku, jego dwaj bracia też wyjeżdżali na zachód, ale obydwaj wrócili.
02:22:00 Sołtysem Nagórzyna w czasie okupacji i po wojnie był Wincenty Serwoński, który nie lubił oficjalnych wystąpień. Potem księży witał syn boh.
02:23:35 W okolicy nie było powodzi, w 2020 r. po deszczach woda wezbrała ponad mostek i pojawiła się w ogrodach, na polach. Podziękowanie pani Danuty dla ekipy z Instytutu.
more...
less